Łódź poprzez wieki
Historia miast przeżywa obecnie wyraźny rozkwit, o czym świadczą liczne, często obszerne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci.
Popularność badań nad przeszłością i współczesnością miast wynika także z refleksji świadomej znaczenia miejskości jako ważnego czynnika postępu cywilizacyjnego i nowoczesności. Powyższe konstatacje odnoszą się także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch stuleci status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby różnego typu publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.
Pierwszy tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi do 1820 r., a więc czasom, gdy była ona niewielkim miasteczkiem rolniczym. Opisana w nim została również przeszłość osad, które kiedyś stanowiły odrębne wioski, a obecnie znajdują się w granicach miasta. Dziś przypominają o nich jedynie nazwy poszczególnych części miasta, osiedli czy ulic. Autorzy, którzy wykorzystali wiele nieprzebadanych dotąd źródeł, nie tylko porządkują dotychczasowe ustalenia badaczy, ale również odkrywają przed Czytelnikiem wiele nowych faktów. Ta publikacja pozwala poznać przeszłość administracyjną i gospodarczą miasta, ukazuje życie codzienne jego mieszkańców w okresie staropolskim i przednowoczesnym. Tekst główny uzupełniają kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje. To książka o Łodzi, nim stała się ona „ziemią obiecaną”.
Pięciotomowa publikacja „Łódź poprzez wieki. Historia miasta” przygotowywana jest przez grono ponad 100 specjalistów z różnych dziedzin wiedzy, nad całością czuwa prof. Jarosław Kita z Uniwersytetu Łódzkiego.
Pierwszy tom, który przedstawia historię Łodzi od czasów najdawniejszych do 1820 roku ukazuje się w rocznicę 600-lecia nadania Łodzi praw miejskich. Kolejne tomy ukazywać się będą cyklicznie, ostatni 5. tom planowany jest na listopad 2024 r.
Przedmowa (Prezydent miasta Łodzi) 7
Przedmowa (Rektor Uniwersytetu Łódzkiego) 9
Wstęp (Tadeusz Grabarczyk) 11
Przeszłość terenów współczesnej Łodzi w badaniach archeologicznych 19
Epoka kamienia (Radosław Janiak, Paweł Zawilski) 22
Epoka brązu i wczesna epoka żelaza (Radosław Janiak, Paweł Zawilski) 26
Okres przedrzymski i rzymski (Marek Olędzki) 35
Od wczesnego średniowiecza po współczesność (Artur Ginter, Janusz Pietrzak) 50
Na marginesie wielkiej polityki. Dzieje polityczne i przynależność administracyjna obszaru współczesnej Łodzi do 1793 roku (Jan Szymczak) 69
Najstarsze dzieje Łodzi (Tadeusz Nowak, Alicja Szymczakowa) 85
Od lokacji miasta do końca XVI wieku 88
Osadnictwo do XVI wieku (Łukasz Ćwikła, Tadeusz Nowak) 139
Metryka historyczna osad 139
Dzieje osad podłódzkich 141
Obowiązki i przywileje mieszkańców 169
W latach klęsk i nieszczęść. Łódź i jej mieszkańcy w XVII i XVIII wieku (Michał Kobierecki) 173
Władze, miasto i mieszkańcy 173
Gospodarka 186
Kościół, duchowni, parafianie 197
Życie codzienne 209
Sieć osadnicza na obszarze współczesnej Łodzi od XVI do schyłku XVIII wieku (Hanka Żerek-Kleszcz) 219
Sieć osadnicza 219 Drogi 246
Zabudowa 249
Majątki 262
Mieszkańcy 287
Dziedzictwo 304
Pod berłem Hohenzollernów (1793–1806) (Zdzisław Włodarczyk) 311
Przejście pod panowanie pruskie 311
Zmiany administracyjne 316
Łódź – mieszkańcy i ich zajęcia 322
Ustrój i finanse miejskie 338
Szkoła elementarna 344
Za rogatkami. Obszar Łodzi współczesnej w czasach pruskich 347
Schyłek „Łodzi rolniczej” (1807–1820) (Jarosław Kita) 367
Powolny rozwój w czasach Księstwa Warszawskiego 367
Pod rządami króla-cara 388
Kościół w Łodzi do połowy XVI wieku (Anna Kowalska-Pietrzak) 411
Parafie 413
Duchowieństwo 425
Szkoły 430
Zabytki architektury dawnej w granicach Łodzi (Piotr Gryglewski) 435
Chojny 453
Mileszki 458
Łagiewniki 460
Przeszłość językowa Łodzi do początku XIX wieku 479
Język łodzian do początków XIX wieku (Marek Cybulski) 479
Nazwy miejscowości i obiektów terenowych sąsiadujących z Łodzią (Elżbieta Umińska-Tytoń) 488
Pieczęcie i herb Łodzi. Część 1: Do początku XIX wieku (Marek Adamczewski) 513
Środowisko fizjogeograficzne Łodzi (Adam Bartnik, Krzysztof Fortuniak, Marcin Jaskulski, Piotr Kittel, Aleksander Szmidt, Wojciech Tołoczko) 527
Położenie fizycznogeograficzne 527
Budowa geologiczna 531
Ukształtowanie terenu 534
Nowożytne przekształcenia budowy geologicznej i rzeźby terenu 536
Pokrywa glebowa 542
Wody podziemne 545
Wody powierzchniowe 547
Warunki klimatyczne 549
Podsumowanie 554
Aneks. Spis burmistrzów Łodzi do 1820 roku 557
Wykaz skrótów 561
Bibliografia 563
Jednostki monetarne i miary 587
Wykaz rycin 589
Wykaz kapsuł 597
Indeks osobowy 601
Indeks nazw miejscowych 629
