Mosty wzajemnego zrozumienia
Publikacja omawia wizytę amerykańskiego kaznodziei Billy’ego Grahama w Polsce w 1978 roku. Graham znany był przede wszystkim z zakrojonych na szeroką skalę przedsięwzięć ewangelizacyjnych, organizowanych po wojnie w Stanach Zjednoczonych, w Europie Zachodniej, a później także na innych kontynentach. Oprócz propagowania ewangelikalnego chrześcijaństwa, niosły one również przesłanie kulturowe, a pośrednio i polityczne.
W powojennym świecie religia była ważnym czynnikiem w dwubiegunowym podziale na wolny i demokratyczny Zachód oraz ateistyczny, opresyjny komunistyczny blok wschodni. Chrześcijaństwo i swoboda jego praktykowania stały się wyznacznikiem wolności obywatelskich, sukcesu społeczno-gospodarczego, stabilności politycznej i porządku moralnego.
Autor przedstawia uwarunkowania przyjazdu Grahama do Polski, a także przebieg i skutki tego mało dziś obecnego w polskiej pamięci zbiorowej wydarzenia. Analizuje przyczyny zaproszenia wystosowanego przez polski Kościół baptystów, stosunek do wizyty innych wyznań protestanckich i Kościoła katolickiego, jak również władz PRL, przy założeniu, że była ona czymś więcej niż tylko ewangelizacją prowadzoną przez znanego kaznodzieję.
Publikacja pokazuje, w jaki sposób stworzony przez détente nowy klimat w stosunkach Wschód – Zachód umożliwił prowadzenie dyplomacji metodami nieformalnymi. Obrazuje także
stosunki religijne w Polsce i na świecie w latach 70. XX w., ekumenizm i swoistą konkurencję międzywyznaniową. W wizycie Grahama spotyka się kilka elementów: religijny, widoczny we wzmocnieniu baptyzmu/protestantyzmu w Polsce, Europie Wschodniej i ZSRR, kulturowy, polegający na eksporcie ewangelikalnej wersji protestantyzmu, oraz polityczny, związany z realizowaniem w nietradycyjny sposób obecności amerykańskiej w świecie komunistycznym.
*********
The Bridges of Mutual Understanding.
Billy Graham’s Visit to Poland in October 1978
The publication discusses the visit of the American preacher Billy Graham to Poland in 1978, presenting its circumstances, course and results. It analyses the causes of the invitation issued by the Polish Baptist Church as well as the attitudes towards it adopted by other Protestant churches, Catholic Church and the authorities of the
Polish People’s Republic. It also shows
religious relations in Poland and in the world in the 1970s and American presence in communist countries made possible through unconventional methods.
*********
Dr hab. Włodzimierz Batóg (ur. 1966) (ORCID 0000-0003-0527-0299) – profesor w Ośrodku Studiów Amerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, badacz historii społecznej Stanów Zjednoczonych po II wojnie światowej, stypendysta amerykańskich, niemieckich i holenderskich ośrodków naukowych. Autor monografii dotyczącej zwalczania Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych i antywojennych protestów studenckich w latach 60-tych oraz artykułów poświęconych amerykańskiej lewicy radykalnej.
Wstęp 7
Rozdział 1
Protestantyzm, II Sobór Watykański i détente. Religia i polityka w powojennej Europie i USA (1945–1975) 20
1.1. Przemiany powojennego chrześcijaństwa 20
1.1.1. Kościoły i środowiska protestanckie (1945–
1968) 20
1.1.2. Powojenny katolicyzm i Sobór Watykański II
26
1.1.3. Détente 29
1.2. Berlin, Uppsala, Lozanna 31
1.2.1. Berlin 31
1.2.2. Uppsala 33
1.2.3. Lozanna 36
1.3. Globalne misje i ich twórca 41
1.3.1. Masowa ewangelizacja 41
1.3.2. Billy Graham 46
1.3.3. Wizyta na Węgrzech 53
Rozdział 2
Wizyta w Polsce 59
2.1. Pierwsze próby (1958–1966) 59
2.1.1. Starania o przyjazd w 1966 roku 59
2.1.2. Przygotowania i niepowodzenie 62
2.2. Druga próba (wrzesień 1977–październik 1978).
Negocjacje 67
2.2.1. Baptyści, władze i BGEA – negocjacje
(wrzesień 1977–kwiecień 1978) 67
2.2.2. Wizyta Billy’ego Grahama a Kościół
katolicki 76
2.2.3. Negocjacje i ostateczne ustalenia
(kwiecień–wrzesień 1978) 80
2.3. Przed wizytą (wrzesień–październik 1978) 86
2.3.1. Oddźwięk i kontrowersje wokół wizyty 86
2.3.2. Służba Bezpieczeństwa wobec wizyty
Billy’ego Grahama 90
Rozdział 3
Billy Graham w Polsce (6–16 października 1978) 93
3.1. Polska późnego Gierka i miejsce w niej Kościoła
baptystów 93
3.1.1. „Aby Polska rosła w siłę…” 93
3.1.2. Kościół baptystyczny w Polsce. Duchowe
przygotowanie do wizyty 97
3.2. Pobyt i jego przebieg 101
3.2.1. Bezpośrednie tło i cele wizyty w Polsce 101
3.2.2. Oficjalna część pobytu – spotkania i
wizyty 104
3.2.3. Polityczna część pobytu – wystąpienia,
przemówienia, oświadczenia 117
3.2.4. Wystąpienia ewangelizacyjne 125
3.2.5. Wizyta oczami Amerykanów 137
3.3. Dezintegracja. Działania Służby Bezpieczeństwa
przed wizytą i w jej trakcie 140
3.3.1. Kontrola operacyjna pobytu 140
3.3.2. Dezintegracja w Katowicach 145
3.3.3. Operacja SB w Krakowie 149
3.3.4. Inne formy kontroli 151
Rozdział 4
Po wizycie (październik 1978–maj 1979) 155
4.1. Wizyta oczami organizatorów 155
4.2. Wizyta w ocenie Billy’ego Grahama i jego
współpracowników 159
4.3. Władze i Służba Bezpieczeństwa 165
4.4. Inne wrażenia, obserwacje, komentarze 167
Rozdział 5
Medialny i kulturowy wymiar pobytu Billy’ego Grahama w Polsce 172
5.1. Prasa 172
5.2. Książka 182
5.3. Film 185
Zakończenie 194
Bibliografia 206
Indeks osób 215
