Nadawać duszom kształt narodowy
Książka dotyczy zagadnienia tworzenia się powszechnych obchodów świąt o znaczeniu państwowym w drugiej połowie XVIII wieku. We wspólnym świętowaniu dostrzegano ważny walor wychowawczy. Z tego powodu w szkołach Komisji Edukacji Narodowej obchodzono święta związane z osobą panującego.
W 1783 roku zainicjowano powszechne obchody setnej rocznicy zwycięstwa pod Wiedniem, zapoczątkowując tym samym świętowanie rocznic wydarzeń historycznych. Szkoły włączyły się także w obchody pierwszego nakazanego ustawowo święta – upamiętnienia rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.
W książce przedstawione są też formy obchodów łączących elementy religijne (nabożeństwa), naukowe (mowy, prelekcje, prezentacje, wykłady popularyzatorskie) oraz artystyczne (spektakle, deklamacje) i widowiskowe (iluminacje i fajerwerki).
Omawiana praca dotyczy świąt o państwowym charakterze, które obchodzono w czasach działalności Komisji Edukacji Narodowej, a więc w ostatnim ćwierćwieczu wieku XVIII. Przywołanie Komisji Edukacji Narodowej w tytule rozprawy sugeruje czytelnikowi, iż punkt ciężkości jest położony na udział w nich uczniów i nauczycieli szkół podległych Komisji oraz wpływ tych świąt na kształtowanie się postawy młodego pokolenia Polaków. Książka ma jednak szerszy kontekst dotyczący kształtowania się w Polsce świąt państwowych i sposobu ich obchodzenia przez całe ówczesne społeczeństwo polskie. […] Choć bowiem o Komisji Edukacyjnej napisano już sporo, […] to jednak wątek świąt państwowych i ich wpływu na kształtowanie postaw patriotycznych i obywatelskich młodzieży oraz ich oddziaływania na proces tworzenia się i krzepnięcia więzi społecznych, konsolidacji narodu wokół ważnych dla niego wydarzeń oraz w ogóle tworzenia się nowoczesnego narodu (co tak ważne okazało się w czasach zaborów) nie został dotąd szerzej podjęty (Z recenzji dr hab. Katarzyny Dormus, prof. UP).
Lektura […] książki prowadzi do wniosku, że zarówno władze oświatowe, jak i społeczeństwo były zainteresowane dokonującą się wówczas reformą szkolnictwa. Zaprezentowane przez Autorkę formy obchodów kościelnych i świeckich uroczystości przyczyniały się do wiązania miejscowych społeczności, przede wszystkim szlachty, ze szkołami. Wykorzystane w opracowaniu druki, publikowane przez Komisję oraz przez szkoły, odgrywały ważną rolę publicystyczną oraz popularyzującą obchodzone uroczystości. Zasięg oddziaływania takich materiałów w owych czasach był ogromny chociażby z uwagi na fakt, iż w szkołach Komisji co roku uczyło się kilkanaście tysięcy uczniów (Z recenzji dr hab. Ewy Kuli, prof. UJK).
******
To Give Souls a National Form. National Celebrations in Times of the Commission of National
Education
The book explores the formation of national celebrations in the second half of the 18th century. Celebrating
national holidays was considered an important educational aspect and thus schools ran by the Commission of National Education celebrated days connected with the ruler. In 1783 the celebrations of the Battle of Vienna initiated commemorating important historical events. Schools also participated in ceremonies held to mark the first statutory celebration – the anniversary of the 3rd May Constitution. The book presents various forms of celebrations, which combined the elements of religion (masses), science (speeches, talks, presentations, popular lectures), art (performances, declamations) and spectacles (illuminations and fireworks).
Od autora 7
Święta, święta… Zamiast wstępu 9
Rozdział 1
„…trzeba natomiast obmyślić takie gry, uroczystości, obchody…”. Dni galowe, stulecie Victorii Wiedeńskiej, obchody Konstytucji 3 maja 24
Rozdział 2
„Religia i prawdziwa pobożność będąc zasadą życia chrześcijańskiego…”. Formy religijne obchodów świątecznych 65
Rozdział 3
„Obchód uroczysty … nie może obejść się bez mowy”. Sesje, mowy, pokazy naukowe 91
Rozdział 4
„Pomiędzy widowiskami, jakie zwyczaj zachował…”. Przedstawienia teatralne, fajerwerki i iluminacje, pokazy wojskowe i inne widowiska 122
…i po świętach. Zamiast zakończenia 147
Aneks 159
Bibliografia w wyborze 195
Indeks nazwisk 210
Spis ilustracji 219
Ilustracje 221
