Opozycja studencka w Polsce i na Węgrzech w latach 1956-1989 Egyetemista ellenzéki mozgalmak Leng
"13 kwietnia 2018 r. w podziemnych salach segedyńskiej katedry na południowych Węgrzech zebrało się kilkoro historyków polskich i węgierskich, by wspólnie porozmawiać o roli, jaką w dziejach ruchów opozycyjnych okresu komunistycznego odegrała młodzież studencka. Spotkanie to odbyło się w ramach polsko-węgierskiej konferencji naukowej „Opozycja akademicka w Polsce i na Węgrzech w latach 1956–1989”, zorganizowanej przez Konsulat RP w Segedynie, Polsko-Węgierskie Stowarzyszenie Kulturalne w Segedynie, przy współpracy Węgierskiego Archiwum Narodowego w Segedynie oraz Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie.
Temat konferencji nie był przypadkowy. Losy Polski i Węgier w pierwszej połowie XX w. biegły różnymi torami, często jednak zbliżającymi się do siebie, a wzajemna sympatia między dwoma narodami okazała się zjawiskiem trwałym. Wyjątkową rolę w ruchach opozycyjnych czy kręgach niezależnych obu państw odgrywała młodzież, szczególnie studenci. Wykształceni, pełni zapału i młodzieńczego buntu wobec zastanej rzeczywistości, jeszcze niezastraszeni przez system, bo niedoświadczeni jego represjami – jak przedstawiciele starszego pokolenia. Studenci, i szerzej środowiska młodzieżowe współtworzyli i uczestniczyli w najważniejszych inicjatywach opozycyjnych obu państw. Tym torom najnowszych dziejów Polski i Węgier, niekiedy biegnącym równolegle, a niekiedy się łączącym, poświęcona jest niniejsza książka.
W tomie znajduje się osiem artykułów autorstwa historyków polskich i węgierskich. Michał Wenklar z krakowskiego IPN oraz Akademii Ignatianum w Krakowie przedstawił zarys działalności krakowskich studentów okresu odwilży 1956 r., skupiając się na Studenckim Komitecie Rewolucyjnym, a później Rewolucyjnym Związku Młodzieży. Gábor Tabajdi z Komitetu Pamięci Narodowej oraz Fundacji Instytut ’56 roku pokazał w swoim artykule, jak mimo ateistycznej polityki, represji i dyskryminacji próbowały przetrwać przy węgierskich uczelniach chrześcijańskie grupy młodzieżowe. Csaba Jancsák z Uniwersytetu w Segedynie opisał działalność segedyńskich studentów, którzy w październiku 1956 r. wystąpili z komunistycznego Związku Młodzieży Pracującej (Dolgozó Ifjúság Szövetsége, DISZ) i założyli Związek Węgierskich Studentów Uniwersytetów i Szkół Wyższych (Magyar Egyetemisták és Főiskolások Szövetségék, MEFESZ). Inicjatywa ta dała impuls późniejszym budapesztańskim wiecom i manifestacjom, a sformułowane przez studentów dwanaście haseł stało się programem powstańców 1956 r. Autor dodał do tej historii interesujący epilog, przywołując sprawę jednego ze studentów, sądzonego za działania z października 1956 r., a w 1961 r. ponownie aresztowanego za próbę niezależnej, demokratycznej działalności. Rafał Opulski z krakowskiego oddziału IPN oraz Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie zaprezentował propagandowy obraz młodzieży uczestniczącej w polskich wydarzeniach Marca ’68, a Łucja Marek z tego samego oddziału IPN przedstawiła rolę krakowskich duszpasterstw akademickich w formowaniu się przyszłych kadr opozycji demokratycznej. Swoistym uzupełnieniem tego ostatniego artykułu jest tekst Mariusza Krzysztofińskiego z Oddziału IPN w Rzeszowie o parasolu ochronnym, który roztaczał nad niezależnymi środowiskami młodzieżowymi arcybiskup przemyski Ignacy Tokarczuk. Cecylia Kuta z Oddziału IPN w Krakowie oraz Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie zarysowała historię krakowskiego Studenckiego Komitetu Solidarności, a Miklós Mitrovics z Instytutu Badań Europy Środkowej oraz Uniwersytetu Służby Publicznej w Budapeszcie pokazał wpływ polskich doświadczeń i działań opozycyjnych z lat osiemdziesiątych na opozycję węgierską – od drugiego obiegu i „uniwersytetu latającego” po powstanie Związku Młodych Demokratów (Fiatal Demokraták Szövetsége, FIDESZ).
"
