Rekomendacja I Jerzy Robert Ładny XXXV
Rekomendacja II Krzysztof Bielecki XXXVII
Rekomendacja III Radosław Owczuk XXXIX
Kilka słów od Redaktorów Naukowych Krystyn Sosada, Wojciech Żurawiński XLI
1. Epidemiologia ciężkich urazów ciała Zbigniew Śledziński, Dariusz Łaski 1
1.1. Wprowadzenie 1
1.2. Pandemia urazów 2
1.3. Epidemiologia urazów z punktu widzenia szpitalnego oddziału ratunkowego 6
1.4. Wypadki drogowe 12
1.5. Przemoc i samobójstwa 14
1.6. Upadki 16
1.7. Urazy na skutek wypadku w pracy 17
1.8. Urazy na skutek uprawiania sportu 18
1.9. Urazy a alkohol 18
1.10. Ciężkie urazy. Politrauma 19
Piśmiennictwo 22
2. Organizacja i funkcjonowanie centrów urazowych w Polsce i na świecie Leszek Brongel 23
Piśmiennictwo 36
3. Badanie pacjenta urazowego Jerzy Robert Ładny, Marzena Wojewódzka-Żelezniakowicz 39
3.1. Wprowadzenie 39
3.2. Badanie podmiotowe 39
3.2.1. Dolegliwości bólowe (SAMPLE – pain) i skale oceny bólu 40
3.2.2. Pozostałe elementy SAMPLE 42
3.3. Badanie przedmiotowe 43
3.3.1. Badanie przedmiotowe w warunkach przedszpitalnych – ITLS, PHTLS (primary, secondary survey) 43
3.3.2. Badanie przedmiotowe w warunkach szpitalnych 47
3.4. Badania obrazowe wykorzystywane podczas oceny pacjenta z obrażeniami ciała 54
3.5. Badanie pacjenta urazowego w sytuacjach szczególnych 55
3.5.1. Pourazowe zatrzymanie krążenia 55
3.5.2. Badanie ciężarnej 56
Piśmiennictwo 57
4. Resuscytacja pacjenta urazowego Dorota Zyśko, Dariusz Timler 59
4.1. Wprowadzenie 59
4.2. Epidemiologia urazowego zatrzymania krążenia 61
4.2.1. Miejsce zdarzenia urazowego zatrzymania krążenia (TCA) 62
4.2.2. Obrażenia ciała u pacjentów z TCA oceniane według skali ISS 62
4.2.3. Mechanizm urazu ciała 62
4.2.4. Pierwszy zarejestrowany rytm serca 63
4.3. Etiopatogeneza urazowego zatrzymania krążenia 64
4.4. Hipotermia 65
4.5. Kwasica 66
4.6. Objawy urazowego zatrzymania krążenia 67
4.7. Rozpoznanie urazowego zatrzymania krążenia 67
4.7.1. Warunki przedszpitalne 67
4.7.2. Pacjent z TCA w szpitalu 68
4.8. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone przez zespoły ratownictwa medycznego podstawowe (P) i specjalistyczne (S) na miejscu zdarzenia i podczas transportu 72
4.9. Postępowanie w SOR 75
4.10. Leczenie specjalistyczne 75
Piśmiennictwo 76
5. Wstrząs urazowy Jerzy Lasek 79
5.1. Definicje 79
5.2. Rodzaje wstrząsu i ich patomechanizm 80
5.3. Rozpoznanie przedszpitalne 82
5.4. Transport pacjenta, postępowanie przedszpitalne i szpitalne 84
Piśmiennictwo 91
6. Zasady transportu i monitorowanie pacjenta urazowego Łukasz Krzych, Tomasz Sanak 93
6.1. Wprowadzenie 93
6.2. Transport pierwotny 94
6.2.1. Bezpieczeństwo pacjenta i zespołu ratownictwa medycznego 95
6.2.2. Siły i środki 95
6.2.3. Modyfikacje techniki transportu 96
6.2.4. Akronim AT-MIST ETA – przekazanie informacji o poszkodowanym do SOR/CU 97
6.2.5. Komfort termiczny 98
6.2.6. Monitorowanie podczas transportu 98
6.3. Transport wtórny 100
6.4. Transport wewnątrzszpitalny 101
Piśmiennictwo . 104
7. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów urazowych Opracowanie merytoryczne rozdz. 7 Cezary Pakulski 105
7.1. Wprowadzenie Cezary Pakulski 105
7.1.1. Definicje 105
7.1.2. Wspólne problemy 106
7.2. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami głowy Cezary Pakulski 116
7.2.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 118
7.2.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej 122
7.2.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie 124
7.3. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami twarzoczaszki Cezary Pakulski 129
7.3.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 129
7.3.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej 132
7.3.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie 134
7.4. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami gałki ocznej Cezary Pakulski 137
7.4.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 137
7.4.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej 138
7.4.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie 139
7.5. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami szyi Cezary Pakulski 143
7.5.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 143
7.5.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej 144
7.5.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie 145
7.6. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami klatki piersiowej i brzucha Cezary Pakulski 146
7.6.1. Analgezja, sedacja i anestezja na miejscu zdarzenia i podczas transportu 147
7.6.2. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na szpitalnym oddziale ratunkowym przez specjalistę medycyny ratunkowej 150
7.6.3. Analgezja, sedacja i anestezja w działaniach prowadzonych na docelowym oddziale szpitalnym przez specjalistę w danej dziedzinie 151
Piśmiennictwo 153
7.7. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów z obrażeniami narządu ruchu Jacek Majewski, Ewa Górnik-Właszczuk 154
7.7.1. Analgezja, sedacja i anestezja w okresie przedszpitalnym 154
7.7.2. Analgezja, sedacja i anestezja w okresie szpitalnym 155
Piśmiennictwo 160
7.8. Analgezja, sedacja i anestezja dzieci z urazami Ludwik Stołtny 161
7.8.1. Wprowadzenie 161
7.8.2. Zasady leczenia bólu u dzieci 164
7.9. Analgezja, sedacja i anestezja pacjentów urazowych w wieku podeszłym Jerzy Wordliczek, Renata Zajączkowska 172
7.9.1. Wprowadzenie 172
7.9.2. Zmiany farmakokinetyki leków związane z wiekiem 174
7.9.3. Ból pourazowy u pacjentów w wieku podeszłym 174
7.9.4. Postępowanie okołooperacyjne u pourazowego pacjenta w wieku podeszłym 187
7.9.5. Analgosedacja u pacjenta geriatrycznego po urazie 191
Piśmiennictwo 194
7.10. Analgezja, sedacja i anestezja kobiety ciężarnej po urazie Michał Gaca, Mieczysław Pietrzyk 195
7.10.1. Wprowadzenie 195
7.10.2. Środki farmakologiczne stosowane podczas znieczulenia u kobiet ciężarnych 201
Piśmiennictwo 208
8. Znieczulenie regionalne Waldemar Machała 209
8.1. Wprowadzenie 209
8.2. Uśmierzanie bólu u chorego urazowego 209
8.3. Znieczulenie regionalne 211
8.3.1. Leki używane w znieczuleniu regionalnym 214
8.3.2. Co komu wolno, czyli kto jest uprawniony do wykonywania znieczulenia regionalnego 215
8.3.3. Ograniczenia znieczulenia regionalnego u chorych po urazie, czyli co należy wiedzieć, zanim podejmie się decyzję o jego wykonaniu – rozważania praktyczne 216
8.3.4. Warunki bezpiecznego znieczulenia regionalnego u chorych po urazie 218
8.3.5. Sedacja w czasie znieczulenia ogólnego 219
8.3.6. Zgoda na wykonanie znieczulenia regionalnego 220
8.3.7. Praktyczne aspekty wybranych rodzajów znieczulenia regionalnego 221
8.4. Zakończenie 225
Piśmiennictwo 225
9. Ból pourazowy Małgorzata Malec-Milewska, Radosław Chutkowski 227
9.1. Wprowadzenie 227
9.1.1. Definicja 227
9.1.2. Epidemiologia 227
9.1.3. Patomechanizm i objawy 228
9.1.4. Okresy bólu po urazie ciała 229
9.2. Postępowanie przeciwbólowe w zależności od miejsca świadczenia pomocy medycznej oraz od poszczególnych okresów po urazie ciała 229
9.2.1. Postępowanie przeciwbólowe na miejscu wypadku i w czasie transportu 229
9.2.2. Postępowanie przeciwbólowe w SOR 233
9.2.3. Postępowanie przeciwbólowe w opiece ambulatoryjnej i w domu pacjenta 237
9.2.4. Przetrwały ból pourazowy 238
9.3. Podsumowanie 241
Piśmiennictwo 241
10. Krwotok pourazowy i urazowe uszkodzenie naczyń Piotr Richter, Marian Kratochwil 243
10.1. Wprowadzenie 243
10.2. Postępowanie przedszpitalne, na miejscu zdarzenia 243
10.3. Transport do centrum urazowego 244
10.4. Postępowanie w SOR 246
10.4.1. Badania laboratoryjne 246
10.4.2. Badania obrazowe 247
10.4.3. Czynniki ryzyka i dalsze postępowanie szpitalne 247
10.4.4. Farmakoterapia 250
10.5. Obrażenia naczyń brzusznych 250
10.6. Krwotok urazowy kończyn 256
10.6.1. Postępowanie na miejscu wypadku 256
10.6.2. Postępowanie w SOR 258
Piśmiennictwo 259
11. Urazy czaszkowo-mózgowe Dariusz Szczepanek, Tomasz Trojanowski 261
11.1. Wprowadzenie 261
11.2. Bezpośrednie skutki urazu mózgu 262
11.3. Ocena stanu pacjenta 264
11.4. Postępowanie z chorymi po urazach czaszkowo-mózgowych z pierwotnymi uszkodzeniami mózgu 265
11.4.1. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu wypadku 265
11.4.2. Postępowanie w SOR 266
11.4.3. Kwalifikacja chorych po urazach głowy do leczenia szpitalnego 267
11.5. Charakterystyka wybranych urazów czaszkowo-mózgowych 268
11.5.1. Pourazowe krwiaki wewnątrzczaszkowe 268
11.5.2. Złamania kości czaszki 275
11.5.3. Otwarty uraz czaszki 275
11.5.4. Płynotok 276
11.5.5. Przetoki tętniczo-jamiste 277
Piśmiennictwo 277
12. Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego Witold Janusz, Tomasz Trojanowski 279
12.1. Epidemiologia 279
12.2. Biomechanika urazów kręgosłupa szyjnego 280
12.2.1. Urazy kręgosłupa 280
12.2.2. Urazy rdzenia kręgowego 283
12.3. Postępowanie przedszpitalne 284
12.4. Postępowanie w SOR 286
12.4.1. Badanie przedmiotowe 286
12.4.2. Diagnostyka obrazowa 288
12.4.3. Podsumowanie zaleceń 292
12.4.4. Farmakoterapia w ciężkich urazach rdzenia kręgowego 293
12.5. Leczenie specjalistyczne na docelowym oddziale szpitalnym 294
12.5.1. Ogólne zasady leczenia 294
12.5.2. Leczenie nieoperacyjne 294
12.5.3. Leczenie operacyjne 296
Piśmiennictwo 297
13. Obrażenia twarzoczaszki Iwona Niedzielska 299
13.1. Wprowadzenie 299
13.2. Transport pacjenta z obrażeniami twarzoczaszki 302
13.3. Odmienne warunki intubacji pacjenta z obrażeniami twarzoczaszki 303
13.4. Rodzaje unieruchomienia złamanej szczęki/żuchwy, zębów, wyrostka zębodołowego w ramach medycznych czynności ratunkowych 304
13.5. Rodzaje unieruchomienia złamanej szczęki/żuchwy, zębów, wyrostka zębodołowego w ramach pomocy specjalistycznej – rozwiązania tymczasowe 304
13.6. Rodzaje unieruchomienia złamanej szczęki/żuchwy, zębów, wyrostka zębodołowego w ramach pomocy specjalistycznej – rozwiązania ostateczne 306
13.7. Postępowanie z obrażeniami twarzoczaszki ze współistniejącymi obrażeniami części mózgowej czaszki 310
13.8. Postępowanie z obrażeniami części twarzowej czaszki oraz ciałem obcym 311
13.9. Postępowanie z obrażeniami części twarzowej czaszki ze współistniejącymi uszkodzeniami narządu wzroku 314
13.9.1. Podwójne widzenie 314
13.9.2. Ciało obce wewnątrzgałkowo 317
13.9.3. Ciało obce wewnątrzoczodołowo 317
13.9.4. Zwichnięcie gałki ocznej 317
13.9.5. Enoftalmia gałki ocznej 318
13.9.6. Zaburzony odruch konsensualny 319
13.9.7. Pogorszenie lub utrata ostrości widzenia/ślepota 319
13.9.8. Wytrzeszcz tętniący 322
13.9.9. Nierówność źrenic 323
13.9.10. Pęknięcie gałki ocznej 323
13.9.11. Zespół szczeliny oczodołowej górnej 324
13.9.12. Krwiak zagałkowy 324
13.10. Postępowanie z obrażeniami twarzoczaszki ze współistniejącymi uszkodzeniami zębów i wyrostka zębodołowego w priorytecie natychmiastowym 325
13.10.1. Wysunięcie zęba 326
13.10.2. Zwichnięcie boczne 326
13.10.3. Zwichnięcie całkowite – wybicie zęba 327
13.10.4. Złamanie korzenia 328
13.10.5. Złamanie wyrostka zębodołowego 329
13.11. Postępowanie z obrażeniami twarzoczaszki ze współistniejącym krwawieniem/krwotokiem 329
13.12. Złamanie górnego piętra twarzy: złamanie zatoki czołowej, złamanie czołowo-oczodołowo-nosowe, dyslokacja oczodołowo-nosowa 333
13.12.1. Złamanie ścian kostnych zatoki czołowej 333
13.12.2. Dyslokacja oczodołowo-nosowa (DON) lub złamanie nosowo-oczodołowo-sitowe (NOS) 334
13.12.3. Przemieszczenie górnego masywu twarzy 334
13.12.4. Złamanie kości nosa 336
13.13. Złamanie środkowego piętra twarzy 338
13.13.1. Złamanie szczęki Le Fort I 339
13.13.2. Złamanie szczęki Le Fort II 341
13.13.3. Złamanie szczęki Le Fort III 344
13.13.4. Złamanie oczodołu 345
13.13.5. Złamanie jarzmowo-oczodołowe 348
13.13.6. Złamanie jarzmowo-szczękowo-oczodołowe 349
13.13.7. Izolowane złamanie łuku kości jarzmowej 352
13.14. Złamanie dolnego piętra twarzy 353
13.14.1. Złamanie żuchwy 353
13.14.2. Złamanie wyrostka kłykciowego 357
13.14.3. Zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego 358
Piśmiennictwo 362
14. Obrażenia gałki ocznej Katarzyna Michalska-Małecka 365
14.1. Definicje 365
14.2. Wprowadzenie 366
14.3. Badanie okulistyczne 366
14.3.1. Badanie ostrości wzroku 366
14.3.2. Badanie aparatu zewnętrznego oka 366
14.3.3. Badanie ruchomości gałek ocznych 367
14.3.4. Badanie reakcji źrenic na światło 367
14.3.5. Badanie odcinka przedniego gałki ocznej – rogówki 368
14.3.6. Badanie komory przedniej oka 368
14.3.7. Badanie spojówki i twardówki 369
14.3.8. Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego 369
14.3.9. Badanie w lampie szczelinowej 370
14.4. Postępowanie po urazie oka 370
14.4.1. Postępowanie na miejscu zdarzenia i w transporcie 370
14.4.2. Postępowanie w SOR 370
14.5. Postępowanie w przypadku różnych rodzajów obrażeń oka 371
14.5.1. Stłuczenia i krwiaki powiek 371
14.5.2. Rany powiek 372
14.5.3. Erozja rogówki 374
14.5.4. Ciało obce w rogówce i spojówce 375
14.5.5. Rana rogówki 376
14.5.6. Krwistek 378
14.5.7. Ciało obce wewnątrzgałkowe 379
14.5.8. Zaćma pourazowa 381
14.5.9. Podwichnięcie i zwichnięcie soczewki 382
14.5.10. Oparzenia chemiczne 383
14.5.11. Uszkodzenie promieniowaniem UV 385
14.5.12. Uszkodzenie termiczne 387
14.5.13. Podspojówkowy wylew krwi 388
14.5.14. Złamanie oczodołu, złamanie ściany dolnej oczodołu typu blow out 389
Piśmiennictwo 390
15. Obrażenia szyi Jacek Szeliga 393
15.1. Wprowadzenie 393
15.2. Epidemiologia 394
15.3. Etiopatogeneza 395
15.4. Objawy 396
15.5. Rozpoznanie 398
15.5.1. Diagnostyka przedszpitalna 398
15.5.2. Diagnostyka szpitalna 400
15.5.3. Rozpoznanie różnicowe 403
15.6. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone na miejscu zdarzenia przez zespoły ratownictwa medycznego 403
15.7. Medyczne czynności ratunkowe w SOR 404
15.7.1. Zapewnienie drożności dróg oddechowych 405
15.7.2. Ocena wentylacji 405
15.7.3. Ocena układu krążenia, tętna i ciśnienia tętniczego krwi 406
15.7.4. Ocena deficytów neurologicznych i dostęp naczyniowy 406
15.8. Leczenie specjalistyczne 407
15.8.1. Pacjenci niestabilni hemodynamicznie 407
15.8.2. Pacjenci stabilni hemodynamicznie 407
15.9. Podsumowanie (ryc. 15.2) 410
Piśmiennictwo 411
16. Obrażenia klatki piersiowej Jarosław Kużdżał 413
16.1. Patofizjologia urazowych uszkodzeń klatki piersiowej Jarosław Kużdżał 413
16.1.1. Wprowadzenie 413
16.1.2. Urazy tępe 414
16.1.3. Urazy przenikające 416
16.2. Uszkodzenia ściany klatki piersiowej Jarosław Kużdżał 420
16.2.1. Wprowadzenie 420
16.2.2. Epidemiologia 420
16.2.3. Etiopatogeneza 421
16.2.4. Objawy 422
16.2.5. Rozpoznanie 423
16.2.6. Postępowanie na miejscu zdarzenia i podczas transportu 423
16.2.7. Postępowanie w SOR 424
16.2.8. Leczenie specjalistyczne 424
16.3. Uszkodzenia przepony Krzysztof Bederski, Jarosław Kużdżał 425
16.3.1. Wprowadzenie 425
16.3.2. Epidemiologia 426
16.3.3. Etiopatogeneza 426
16.3.4. Objawy 428
16.3.5. Rozpoznanie 429
16.3.6. Leczenie 430
16.4. Uszkodzenia dolnych dróg oddechowych Janusz Warmus, Jarosław Kużdżał 433
16.4.1. Wprowadzenie 433
16.4.2. Epidemiologia 433
16.4.3. Etiopatogeneza 433
16.4.4. Objawy i rozpoznanie 434
16.4.5. Postępowanie na miejscu zdarzenia 435
16.4.6. Postępowanie w SOR 435
16.4.7. Leczenie specjalistyczne 436
16.4.8. Oparzenia dróg oddechowych 438
16.5. Odma opłucnowa i krwiak jamy opłucnej Janusz Warmus, Jarosław Kużdżał 440
16.5.1. Wprowadzenie 440
16.5.2. Odma opłucnowa 441
16.5.3. Krwiak jamy opłucnej 446
16.6. Uszkodzenia płuc Zbigniew Grochowski, Jarosław Kużdżał 450
16.6.1. Wprowadzenie 450
16.6.2. Stłuczenie płuca 450
16.6.3. Rozerwanie płuca 454
16.6.4. Krwiak płuca 455
16.6.5. Pourazowa torbiel rzekoma płuca 457
16.7. Uszkodzenia przełyku Janusz Włodarczyk, Jarosław Kużdżał 460
16.7.1. Uszkodzenia tępe 460
16.7.2. Uszkodzenia przenikające 463
16.7.3. Oparzenia chemiczne przełyku 464
16.8. Uszkodzenia serca Tomasz Gil, Jarosław Kużdżał 468
16.8.1. Uszkodzenia przenikające serca 468
16.8.2. Tępe uszkodzenia serca 475
Piśmiennictwo 480
17. Obrażenia brzucha Grzegorz Wallner, Michał Solecki 485
17.1. Definicje 485
17.2. Epidemiologia 485
17.3. Etiopatogeneza 486
17.4. Objawy 486
17.5. Rozpoznanie 487
17.6. Postępowanie na miejscu zdarzenia i w trakcie transportu 491
17.7. Postępowanie w SOR 493
17.8. Leczenie specjalistyczne 493
17.8.1. Żołądek 495
17.8.2. Dwunastnica 495
17.8.3. Jelito cienkie i krezka 496
17.8.4. Jelito grube i odbytnica 496
17.8.5. Wątroba 497
17.8.6. Trzustka 497
17.8.7. Śledziona 498
17.9. Zespół ciasnoty wewnątrzbrzusznej 498
17.10. Podsumowanie 500
Piśmiennictwo 500
18. Obrażenia wątroby Krzysztof Zieniewicz 501
18.1. Definicja 501
18.2. Epidemiologia 501
18.3. Etiopatogeneza 502
18.4. Objawy 503
18.5. Rozpoznanie 503
18.6. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone na miejscu zdarzenia, w transporcie i w SOR 506
18.7. Leczenie specjalistyczne 507
18.7.1. Leczenie zachowawcze 508
18.7.2. Leczenie chirurgiczne doraźne 509
18.7.3. Leczenie chirurgiczne w ośrodku specjalistycznym 510
18.8. Podsumowanie 512
Piśmiennictwo 513
19. Urazy układu moczowo-płciowego Andrzej Prajsner 515
19.1. Wprowadzenie 515
19.1.1. Definicja 515
19.1.2. Epidemiologia 515
19.1.3. Etiopatogeneza 515
19.1.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych 516
19.1.5. Postępowanie w SOR 516
19.1.6. Podsumowanie 517
19.2. Urazy nerek 517
19.2.1. Epidemiologia 517
19.2.2. Etiopatogeneza 518
19.2.3. Objawy 518
19.2.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych 518
19.2.5. Postępowanie w SOR 518
19.2.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym 519
19.2.7. Podsumowanie 523
19.3. Uszkodzenia moczowodu 525
19.3.1. Epidemiologia 525
19.3.2. Etiopatogeneza 525
19.3.3. Objawy 525
19.3.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych 526
19.3.5. Postępowanie w SOR 526
19.3.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym 526
19.3.7. Podsumowanie 527
19.4. Uszkodzenia pęcherza moczowego 528
19.4.1. Epidemiologia i etiopatogeneza 528
19.4.2. Objawy 529
19.4.3. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych 530
19.4.4. Postępowanie w SOR 530
19.4.5. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym 530
19.4.6. Podsumowanie 531
19.5. Uszkodzenia cewki moczowej 532
19.5.1. Epidemiologia 532
19.5.2. Etiopatogeneza 532
19.5.3. Objawy 533
19.5.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych 533
19.5.5. Postępowanie w SOR 534
19.5.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym 534
19.5.7. Podsumowanie 538
19.6. Uszkodzenia zewnętrznych narządów płciowych 538
19.6.1. Epidemiologia 538
19.6.2. Etiopatogeneza 539
19.6.3. Objawy i wynik badania fizykalnego 541
19.6.4. Postępowanie w warunkach przedszpitalnych 542
19.6.5. Postępowanie w SOR 542
19.6.6. Leczenie specjalistyczne na oddziale urologicznym 542
19.6.7. Uwagi dotyczące uszkodzenia narządów urogenitalnych w przebiegu urazów wielonarządowych 543
19.6.8. Postępowanie w trakcie laparotomii eksploracyjnej 544
Piśmiennictwo 545
20. Obrażenia kości i stawów Krzysztof Słowiński, Karol Szymański 547
20.1. Wprowadzenie 547
20.2. Obrażenia stawów – skręcenia i zwichnięcia. Uwagi ogólne 548
20.2.1. Skręcenie stawu 548
20.2.2. Zwichnięcie stawu 549
20.3. Złamania kości 550
20.3.1. Pojęcia ogólne i podziały złamań 550
20.3.2. Objawy złamania kości 552
20.3.3. Wczesne powikłania złamań kości 552
20.3.4. Późne powikłania złamań kości 557
20.3.5. Powikłania zrostu kostnego 559
20.3.6. Złamania patologiczne 561
20.3.7. Doraźne postępowanie w złamaniach kości 562
20.4. Złamania kości i zwichnięcia stawów 563
20.4.1. Kończyna górna 563
20.4.2. Kończyna dolna 594
20.5. Zespół ciasnoty przedziałów powięziowych 630
20.5.1. Definicja 630
20.5.2. Rodzaje ZCPP 630
20.5.3. Przyczyny OZCPP 631
20.5.4. Patomechanizm 631
20.5.5. Skutki OZCPP 632
20.5.6. Objawy i badanie kliniczne 633
20.5.7. Badania i pomiary 634
20.5.8. Leczenie 635
Piśmiennictwo 637
21. Mnogie obrażenia ciała Krystyn Sosada, Wojciech Żurawiński 639
21.1. Definicje 639
21.2. Epidemiologia 639
21.3. Rola centrum urazowego i zespołu urazowego w leczeniu MOC 640
21.4. Diagnostyka poszkodowanych z MOC 641
21.5. Leczenie osób poszkodowanych z MOC 644
21.5.1. Obrażenia OUN 644
21.5.2. Leczenie zachowawcze po urazie brzucha 649
21.5.3. Techniki małoinwazyjne w leczeniu MOC 650
21.5.4. Leczenie preparatami krwiopochodnymi 650
21.5.5. Płynoterapia w leczeniu poszkodowanych z MOC 652
21.5.6. Leki hamujące fibrynolizę w leczeniu poszkodowanych z krwotokiem pourazowym 653
21.5.7. Ocena ryzyka wystąpienia wstrząsu pourazowego u poszkodowanych z MOC 654
21.5.8. Niewydolność wielonarządowa u poszkodowanych z MOC 654
21.5.9. Czynniki rokownicze w leczeniu poszkodowanych z MOC 655
21.5.10. Ocena funkcji nerek u poszkodowanych z MOC 658
21.5.11. Niewydolność nadnerczy w MOC 658
21.5.12. Insulinooporność w MOC 659
21.5.13. Ocena koagulopatii pourazowej 659
21.5.14. Profilaktyka zakrzepicy żylnej u poszkodowanych z MOC 659
21.5.15. Mnogie obrażenia ciała u poszkodowanych stosujących leki przeciwkrzepliwe 660
21.6. Podsumowanie 663
Piśmiennictwo 669
22. Leczenie ran Adam Dziki, Marta Fijałkowska, Bogusław Antoszewski 671
22.1. Wprowadzenie 671
22.2. Podział ran 672
22.3. Gojenie ran 672
22.3.1. Hemostaza 673
22.3.2. Faza zapalna 674
22.3.3. Faza proliferacyjna 675
22.3.4. Faza przebudowy, dojrzewania, remodelingu 676
22.4. Ciała obce w ranie 677
22.5. Opracowanie rany 678
22.6. Opatrunki 679
22.7. Rodzaje nici stosowanych w chirurgii 680
22.8. Rodzaje szwów stosowanych w chirurgii 682
Piśmiennictwo 685
23. Obrażenia ciała w następstwie oparzeń Anna Chrapusta, Jerzy Strużyna 689
23.1. Wprowadzenie 689
23.2. Rodzaje oparzeń 691
23.2.1. Oparzenia cieplne 691
23.2.2. Oparzenia chemiczne 692
23.2.3. Oparzenia elektryczne 692
23.2.4. Oparzenia popromienne 693
23.3. Ocena głębokości i powierzchni oparzenia 693
23.3.1. Głębokość oparzenia 693
23.3.2. Powierzchnia oparzenia 694
23.4. Okresy choroby oparzeniowej 696
23.5. Oparzenia dróg oddechowych 697
23.6. Podział oparzeń 697
23.7. Epidemiologia 699
23.8. Etiopatogeneza 699
23.9. Objawy 701
23.10. Rozpoznanie 703
23.11. Medyczne czynności ratunkowe prowadzone przez zespoły ratownictwa medycznego na miejscu zdarzenia i podczas transportu 704
23.12. Postępowanie w SOR 705
23.13. Leczenie specjalistyczne 707
23.14. Podsumowanie 708
Piśmiennictwo 710
24. Pourazowe operacje rekonstrukcyjne i plastyczne Anna Chrapusta, Jerzy Strużyna 711
24.1. Wprowadzenie 711
24.2. Fizjologia gojenia ran i ich remodeling 713
24.3. Sposoby rekonstrukcji skóry 714
24.3.1. Rys historyczny 714
24.3.2. Rodzaje przeszczepów 714
24.3.3. Procesy i problemy towarzyszące przeszczepom 716
24.3.4. Wgajanie się przeszczepu 717
24.3.5. Nowoczesne techniki 717
24.4. Przeszczepy śluzówki, ścięgien, powięzi, kości i chrząstek 718
24.4.1. Przeszczepy śluzówki 718
24.4.2. Przeszczepy ścięgien i powięzi 719
24.4.3. Przeszczepy chrząstek 720
24.4.4. Przeszczepy kości 723
24.5. Płaty 723
24.5.1. Rodzaje płatów i ich zastosowanie 723
24.5.2. Unaczynienie mięśni 727
24.5.3. Plastyki z odległych okolic ciała 728
24.5.4. Reguła 6C Cormacka i Lamberty’ego 728
24.5.5. Wolne płaty mikrochirurgiczne 729
24.5.6. Rekonstrukcje pourazowe z wykorzystaniem płatów skórno-podskórnych, mięśniowych, skórno-powięziowych, skórno-mięśniowych 731
Piśmiennictwo 740
25. Wskazania do replantacji kończyn Adam Domanasiewicz 741
25.1. Wprowadzenie 741
25.2. Amputacje i pokrewne dewaskularyzacyjne obrażenia kończyn 743
25.3. Badanie, postępowanie, zgłoszenie 744
25.3.1. Stan miejscowy 744
25.3.2. Hipotermia terapeutyczna 745
25.3.3. Mechanizm urazu 746
25.3.4. Wiek, stan ogólny, współistniejące urazy, schorzenia przewlekłe 749
25.3.5. Zabezpieczenie pacjenta 749
25.4. Wskazania do replantacji 751
Piśmiennictwo 755
26. Obrażenia ciała u dzieci Tomasz Koszutski, Andrzej M. Bulandra 759
26.1. Obrażenia ciała u dzieci – ogólne zasady postępowania 759
26.1.1. Definicje 759
26.1.2. Epidemiologia 759
26.1.3. Etiopatogeneza 759
26.1.4. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 762
26.1.5. Transport dziecka do SOR 764
26.1.6. Postępowanie w SOR 765
26.1.7. Leczenie specjalistyczne 767
26.1.8. Podsumowanie (ryc. 26.1) 768
26.2. Obrażenia głowy u dzieci 768
26.2.1. Definicje 768
26.2.2. Epidemiologia 769
26.2.3. Etiopatogeneza 769
26.2.4. Objawy 769
26.2.5. Rozpoznanie 769
26.2.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 770
26.2.7. Postępowanie w SOR 771
26.2.8. Leczenie specjalistyczne 772
26.2.9. Podsumowanie (ryc. 26.2 i 26.3) 773
26.3. Obrażenia klatki piersiowej u dzieci 774
26.3.1. Definicje 774
26.3.2. Epidemiologia 775
26.3.3. Etiopatogeneza 775
26.3.4. Objawy 775
26.3.5. Rozpoznanie 776
26.3.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 776
26.3.7. Postępowanie w SOR 777
26.3.8. Leczenie specjalistyczne 778
26.3.9. Podsumowanie (ryc. 26.4) 779
26.4. Obrażenia brzucha u dzieci 779
26.4.1. Definicje 779
26.4.2. Epidemiologia 780
26.4.3. Etiopatogeneza 780
26.4.4. Objawy 780
26.4.5. Rozpoznanie 780
26.4.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 781
26.4.7. Postępowanie w SOR 781
26.4.8. Leczenie specjalistyczne 782
26.4.9. Podsumowanie (ryc. 26.5) 784
26.5. Oparzenia u dzieci 784
26.5.1. Definicje 784
26.5.2. Epidemiologia 785
26.5.3. Etiopatogeneza 785
26.5.4. Objawy 785
26.5.5. Rozpoznanie 785
26.5.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 785
26.5.7. Postępowanie w SOR 786
26.5.8. Leczenie specjalistyczne 786
26.5.9. Podsumowanie (ryc. 26.6) 787
Piśmiennictwo 788
27. Chory w starszym wieku po upadku Jarosław Derejczyk, Elżbieta Pyrkosz-Cifonelli 789
27.1. Wprowadzenie 789
27.2. Epidemiologia upadków i omdleń u osób starszych 790
27.3. Etiopatogeneza omdleń i upadków u osób starszych 790
27.4. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 794
27.5. Postępowanie w SOR z chorym w starszym wieku po upadku 796
27.6. Postępowanie diagnostyczno-lecznicze u osoby z omdleniem i upadkiem prowadzone na oddziale obserwacyjnym/specjalistycznym 800
27.6.1. Ogólne zasady postępowania 800
27.6.2. Leki przeciwkrzepliwe 803
27.6.3. Profilaktyka przeciwzakrzepowa 804
27.6.4. Badania obrazowe 804
27.6.5. Badania laboratoryjne 805
27.6.6. Postępowanie u chorych z majaczeniem 806
27.7. Leczenie specjalistyczne chorych ze złamaniem kości udowej 806
27.7.1. Objawy i rodzaje złamań, rozpoznanie różnicowe, czas zabiegu 806
27.7.2. Optymalizacja leczenia złamania kości udowej zgodnie ze standardami ortogeriatrycznymi 808
Piśmiennictwo 809
28. Obrażenia ciała u kobiet ciężarnych Andrzej Witek 811
28.1. Wprowadzenie 811
Piśmiennictwo 812
28.2. Urazy kobiety w ciąży 812
28.2.1. Postępowanie przedszpitalne 813
28.2.2. Postępowanie w SOR 813
Piśmiennictwo 814
28.3. Poronienia 814
28.3.1. Postępowanie przedszpitalne 815
28.3.2. Postępowanie w SOR 815
28.3.3. Leczenie specjalistyczne 815
28.4. Pęknięcie ciężarnej macicy 815
28.4.1. Postępowanie przedszpitalne 816
28.4.2. Postępowanie w SOR 817
28.4.3. Leczenie specjalistyczne 817
Piśmiennictwo 817
28.5. Przedwczesne oddzielenie łożyska 818
28.5.1. Postępowanie przedszpitalne 818
28.5.2. Postępowanie w SOR 819
Piśmiennictwo 819
28.6. Wypadnięcie pępowiny 819
28.6.1. Postępowanie przedszpitalne 821
28.6.2. Postępowanie w SOR 821
Piśmiennictwo 821
28.7. Nagłe zatrzymanie krążenia u kobiet ciężarnych w następstwie urazu 822
28.7.1. Postępowanie przedszpitalne 823
28.7.2. Postępowanie w SOR 826
28.7.3. Procedura ratunkowego cięcia cesarskiego 828
Piśmiennictwo 829
28.8. Badanie e-FAST (extended focus assessment with sonography for trauma) 831
28.8.1. Projekcja podmostkowa (subcostal) 832
28.8.2. Zachyłek wątrobowo-nerkowy – tzw. zachyłek Morrisona 832
28.8.3. Zachyłek śledzionowo-nerkowy 832
28.8.4. Zachyłek pęcherzowo-odbytniczy 833
28.8.5. Projekcje płucne 833
Piśmiennictwo 834
29. Specyfika bojowych obrażeń ciała w następstwie terroru Przemysław Guła 835
29.1. Wprowadzenie 835
29.2. Damage control resuscitation i damage control surgery 835
29.3. Broń i środki bojowe 839
29.4. Aspekty medyczne aktów terroru 839
29.5. Oddziaływanie broni palnej 841
29.6. Następstwa wybuchów 845
29.7. Broń biała 846
29.8. Paralizatory 847
29.9. Główne aspekty oceny i postępowania z osobami z obrażeniami bojowymi 847
29.9.1. Elementy oceny 847
29.9.2. Ocena poszkodowanego po wybuchu 848
29.9.3. Ocena ran postrzałowych 848
Piśmiennictwo 849
30. Postępowanie ratunkowe w bojowych obrażeniach ciała Waldemar Machała 851
30.1. Wprowadzenie 851
30.2. Obrażenia bojowe 852
30.2.1. Obrażenia postrzałowe 853
30.2.2. Obrażenia wybuchowe 857
30.3. Przyczyny śmierci 864
30.4. Zgony możliwe do uniknięcia – co robić, żeby przeżyła największa liczba rannych? 864
30.5. Zasady udzielania pomocy ofiarom eksplozji i postrzału na miejscu zdarzenia – faza przedszpitalna 865
30.6. Faza szpitalna 866
30.6.1. Segregacja medyczna 866
30.6.2. Medyczne czynności ratunkowe w SOR 866
30.6.3. Badanie ultrasonograficzne 870
30.6.4. Transport rannego na blok operacyjny 871
30.6.5. Czynności ratunkowe w warunkach sali operacyjnej 872
30.6.6. Okres pooperacyjny – oddział intensywnej terapii 880
30.6.7. Czas obserwacji poszkodowanych w szpitalu 881
Piśmiennictwo 882
31. Wybrane problemy w leczeniu obrażeń ciała u pacjentów z otyłością Krzysztof Paśnik, Michał Janik 883
31.1. Epidemiologia otyłości 883
31.2. Wpływ otyłości na leczenie pacjentów z obrażeniami ciała 883
31.3. Urazy przenikające 886
31.4. Urazy tępe 886
31.5. Trudności techniczne u pacjentów otyłych w dostępach operacyjnych 887
31.6. Sprzęt 887
31.7. Podsumowanie 888
Piśmiennictwo 888
32. Substancje psychoaktywne a obrażenia ciała Magdalena Łukasik-Głębocka 891
32.1. Wprowadzenie 891
32.2. Epidemiologia 891
32.3. Etiopatogeneza 892
32.4. Objawy zatrucia 892
32.4.1. Alkohol etylowy 892
32.4.2. Benzodiazepiny 896
32.4.3. Opioidy 897
32.4.4. Kannabinoidy naturalne i syntetyczne 899
32.4.5. Substancje o działaniu psychostymulującym 902
32.5. Rozpoznanie w warunkach przedszpitalnych 908
32.5.1. Badanie podmiotowe 908
32.5.2. Badanie przedmiotowe 910
32.6. Medyczne czynności ratunkowe w miejscu wezwania i podczas transportu.Ocena miejsca zdarzenia pod względem bezpieczeństwa 910
32.6.1. A – ocena i zapewnienie drożności dróg oddechowych 910
32.6.2. B – ocena i zapewnienie wydolnego oddechu 910
32.6.3. C – ocena i stabilizacja krążenia 910
32.6.4. D – ocena stanu neurologicznego 911
32.7. Rozpoznanie w warunkach szpitalnych 911
32.8. Leczenie w SOR przez specjalistę medycyny ratunkowej 912
32.9. Leczenie na oddziale docelowym 913
32.10. Podsumowanie 913
Piśmiennictwo 913
33. Specyfika obrażeń ciała w urazach sportowych Juliusz Dec 915
33.1. Wprowadzenie 915
33.2. Zaburzenia świadomości, zadławienie, wstrząs i krwawienie 916
33.2.1. Zaburzenia świadomości 916
33.2.2. Zadławienie 917
33.2.3. Postępowanie we wstrząsie i krwawieniu 917
33.3. Urazy głowy 918
Piśmiennictwo 918
33.4. Urazy barku 919
33.4.1. Anatomia 919
33.4.2. Wywiad 920
33.4.3. Badanie kliniczne 920
33.4.4. Schorzenia stawu ramiennego 921
Piśmiennictwo 931
33.5. Staw łokciowy 932
33.5.1. Badanie kliniczne 932
33.5.2. Zapalenie nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej – tzw. łokieć golfisty 932
33.5.3. Wolne ciała chrzęstno-kostne śródstawowe (osteochondritis dissecans) 934
33.5.4. Niestabilność rotacyjna tylno-boczna 934
33.5.5. Zerwanie ścięgna bicepsa 935
33.5.6. Zerwanie mięśnia trójgłowego ramienia 936
33.5.7. Zwichnięcie stawu łokciowego 936
Piśmiennictwo 937
33.6. Nadgarstek, ręka 937
33.6.1. Uszkodzenie więzadła pobocznego łokciowego kciuka 938
33.6.2. Uszkodzenie kompleksu chrząstki trójkątnej 938
Piśmiennictwo 939
33.7. Staw biodrowy 939
33.7.1. Złamanie zmęczeniowe szyjki kości udowej 940
33.7.2. Zapalenie kaletki krętarza większego i biodro przeskakujące 941
33.7.3. Ból pachwiny 942
33.7.4. Zespół mięśnia gruszkowatego 943
33.8. Staw kolanowy 944
33.8.1. Urazy stawu kolanowego 945
33.8.2. Uszkodzenia łąkotek stawu kolanowego 950
33.8.3. Zwichnięcie rzepki 950
Piśmiennictwo 951
33.9. Staw skokowy 952
Piśmiennictwo 953
34. Choroba zakrzepowo-zatorowa – profilaktyka i leczenie Wacław Kuczmik 955
34.1. Wprowadzenie 955
34.2. Definicje 955
34.3. Epidemiologia 956
34.4. Etiopatologia 956
34.5. Pierwotna profilaktyka ŻChZZ podczas leczenia chirurgicznego 959
34.6. Profilaktyka ŻChZZ u poszkodowanych z ciężkimi obrażeniami ciała 960
34.7. Objawy zapalenia żył głębokich 960
34.8. Rozpoznanie 962
34.8.1. Rozpoznanie zakrzepicy żył głębokich 962
34.8.2. Rozpoznanie zatoru płucnego 963
34.9. Leczenie 964
34.9.1. Leczenie antykoagulacyjne zakrzepicy żył głębokich i zatoru tętnicy płucnej 964
34.9.2. Leczenie trombolityczne ZŻG 965
34.9.3. Leczenie trombolityczne ZTP 965
34.9.4. Leczenie ŻChZZ u poszkodowanych z ciężkimi obrażeniami ciała 967
34.9.5. Wszczepienie filtra do żyły głównej dolnej 967
34.10. Powikłania 968
34.10.1. Powikłania stosowania leków przeciwzakrzepowych 968
34.10.2. Powikłania leczenia ŻChZZ 969
Piśmiennictwo 969
35. Profilaktyka infekcji w urazach Zygmunt Grzebieniak, Grzegorz Marek 971
35.1. Wprowadzenie 971
35.2. Epidemiologia i etiopatogeneza zakażeń pourazowych 973
35.3. Objawy zakażeń pourazowych 974
35.4. Postępowanie przedszpitalne w przypadku infekcji pourazowych 976
35.5. Postępowanie w SOR 977
35.6. Postępowanie specjalistyczne w przypadku infekcji pourazowych 985
35.7. Podsumowanie – ogólne zasady zapobiegania zakażeniom w obrażeniach ciała 989
Piśmiennictwo 990
36. Podtopienie Jacek Kot 993
36.1. Wprowadzenie 993
36.2. Epidemiologia 994
36.3. Etiopatogeneza 995
36.4. Objawy 998
36.5. Rozpoznanie 999
36.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 1000
36.7. Postępowanie w SOR 1002
36.8. Leczenie specjalistyczne 1004
Piśmiennictwo 1005
37. Wypadek nurkowy Jacek Kot 1007
37.1. Wprowadzenie 1007
37.2. Epidemiologia 1007
37.3. Etiopatogeneza 1007
37.4. Objawy 1009
37.5. Rozpoznanie 1010
37.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 1011
37.7. Postępowanie w SOR 1012
37.7.1. Postępowanie w wyszczególnionych przypadkach 1012
37.7.2. Transport poszkodowanego do miejsca leczenia rekompresyjnego 1014
37.8. Leczenie specjalistyczne 1014
37.8.1. Rekompresja lecznicza – informacje ogólne 1014
37.8.2. Główne zasady rekompresji leczniczej 1015
37.8.3. Tabele rekompresji leczniczej 1016
37.8.4. Stosowanie leków podczas rekompresji 1017
37.9. Podsumowanie 1017
Piśmiennictwo 1018
38. Terapia hiperbaryczna Jacek Kot 1019
38.1. Wprowadzenie 1019
38.2. Mechanizm działania 1020
38.3. Wskazania do terapii hiperbarycznej 1021
38.4. Działania niepożądane i powikłania terapii hiperbarycznej 1025
38.5. Przeciwwskazania do terapii hiperbarycznej 1026
Piśmiennictwo 1026
39. Hipotermia Sylweriusz Kosiński, Paweł Podsiadło 1027
39.1. Wprowadzenie 1027
39.2. Epidemiologia 1027
39.3. Etiopatogeneza 1028
39.3.1. Termoregulacja 1028
39.3.2. Układ krążenia 1029
39.3.3. Układ oddechowy 1030
39.3.4. Metabolizm 1030
39.3.5. Układ krzepnięcia 1031
39.3.6. Hipotermia miejska 1031
39.3.7. Hipotermia pourazowa 1032
39.4. Objawy 1033
39.5. Rozpoznanie 1034
39.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 1034
39.6.1. Hipotermia łagodna (HT1) 1034
39.6.2. Hipotermia umiarkowana (HT2) 1035
39.6.3. Hipotermia głęboka (HT3) 1036
39.6.4. Hipotermia z zatrzymaniem krążenia (HT4) 1038
39.6.5. Hipotermia pourazowa 1038
39.7. Postępowanie w SOR 1039
39.7.1. Badania i sposoby dostarczania ciepła 1039
39.7.2. Szybkość ogrzewania 1040
39.8. Leczenie specjalistyczne 1041
39.9. Podsumowanie 1042
Piśmiennictwo 1045
40. Ugryzienie, ukąszenie, użądlenie Sylweriusz Kosiński, Tomasz Darocha 1047
40.1. Wprowadzenie 1047
40.2. Epidemiologia 1047
40.3. Etiopatogeneza 1048
40.3.1. Uszkodzenia i zakażenia związane z ukąszeniami 1048
40.3.2. Wścieklizna 1049
40.3.3. Ukąszenia przez zwierzęta jadowite 1050
40.4. Objawy 1051
40.4.1. Ugryzienia przez ssaki 1051
40.4.2. Ukąszenie przez żmiję 1052
40.5. Rozpoznanie 1053
40.5.1. W warunkach przedszpitalnych 1053
40.5.2. W warunkach szpitalnych 1054
40.5.3. Ukąszenie przez żmiję zygzakowatą 1055
40.6. Medyczne czynności ratunkowe na miejscu zdarzenia i podczas transportu 1056
40.7. Postępowanie w SOR 1058
40.7.1. Wywiad, badania 1058
40.7.2. Profilaktyka tężca 1060
40.7.3. Ukąszenie przez żmiję zygzakowatą 1060
40.8. Leczenie specjalistyczne – profilaktyka wścieklizny 1063
40.9. Podsumowanie 1063
Piśmiennictwo 1065
41. Choroba wysokościowa Paweł Lampe 1067
41.1. Wprowadzenie 1067
41.2. Czynniki ryzyka 1067
41.3. Etiopatogeneza 1068
41.4. Objawy 1069
41.5. Profilaktyka i leczenie AMS 1071
41.6. Profilaktyka i leczenie HAPE 1073
41.7. Inne schorzenia związane z wysokością 1074
41.8. Podsumowanie 1074
Piśmiennictwo 1078
42. Wybrane zagadnienia prawa medycznego i medycyny sądowej związane z obrażeniami ciała Tomasz Jurek 1081
42.1. Wprowadzenie 1081
42.2. Prawny obowiązek ratowania życia i zdrowia 1081
42.3. Informacja o stanie zdrowia. Osoby upoważnione do uzyskiwania informacji 1083
42.4. Prawnie ważna zgoda albo prawnie ważny sprzeciw pacjenta 1087
42.5. Obowiązek zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa 1094
42.6. Postępowanie związane ze zgonem pacjenta 1098
42.6.1. Stwierdzanie zgonu – kryteria formalne 1098
42.6.2. Stwierdzanie zgonu – kryteria merytoryczne 1100
42.6.3. Stwierdzenie urazu niemożliwego do przeżycia 1101
42.6.4. Brak wskazań do resuscytacji krążeniowo-oddechowej lub wskazania do zaprzestania prowadzenia resuscytacji 1102
42.7. Ustalenie wskazań do sekcji zwłok 1103
42.7.1. Sekcja zwłok patomorfologiczna (inaczej: anatomopatologiczna, szpitalna, naukowa) 1104
42.7.2. Sekcja zwłok administracyjna 1105
42.8. Hierarchia i określanie przyczyn zgonu 1105
42.9. Dokumentowanie obrażeń ciała i rozpoznania sądowo-lekarskie 1106
42.9.1. Zasady opisu obrażeń 1106
42.9.2. Rodzaje obrażeń 1109
Piśmiennictwo 1112
43. Wybrane problemy psychologiczne związane z urazami ciała Bernadetta Izydorczyk 1113
43.1. Psychologiczne reakcje w urazach ciała – charakterystyka i podstawowe pojęcia 1113
43.2. Zabiegi medyczne jako sytuacje urazu ciała u osób dorosłych – charakterystyka psychologiczna 1117
43.3. Reakcje psychologiczne u dzieci doświadczających procedur medycznych 1121
43.4. Próby samobójcze i samookaleczenia ciała – psychologiczne działania zespołów ratownictwa medycznego 1123
43.5. Nagłe kalectwo – reakcja adaptacyjna wobec urazu ciała 1125
43.6. Psychologiczne wytyczne w działaniach medycznych wobec osób z urazami ciała 1126
43.6.1. Psychoedukacja i wsparcie psychospołeczne w działaniach medycznych 1126
43.6.2. Pomoc psychologiczna i psychoterapia pacjenta oraz jego rodziny 1127
43.7. Podsumowanie 1128
Piśmiennictwo 1130
44. Zabiegowe procedury ratunkowe Leszek Brongel, Urszula Kowalewska 1131
44.1. Wprowadzenie 1131
44.2. Niewydolność oddechowa 1132
44.2.1. Niedrożność górnych dróg oddechowych 1132
44.2.2. Odma opłucnowa (pneumothorax) 1135
44.2.3. Krwiak opłucnej (haemothorax) 1137
44.3. Wstrząs (shock) i krwotok (haemorrhagia) 1141
44.3.1. Definicje 1141
44.3.2. Etiologia i patogeneza 1141
44.3.3. Krwotok 1143
44.3.4. Pourazowa tamponada osierdzia 1149
44.3.5. Damage control 1151
44.4. Zakażenia chirurgiczne 1154
44.4.1. Etiologia i patogeneza 1154
44.4.2. Medyczne czynności ratunkowe ZRM 1156
44.4.3. Objawy, rozpoznanie i postępowanie w SOR 1156
44.5. Obrażenia układu ruchu 1159
44.5.1. Definicje 1159
44.5.2. Etiologia i patogeneza 1160
44.5.3. Objawy i rozpoznanie 1162
44.5.4. Medyczne czynności ratunkowe ZRM 1162
44.5.5. Postępowanie w SOR 1163
44.5.6. Złamania kości 1165
44.6. Zespoły ciasnoty międzypowięziowej 1167
44.6.1. Definicja 1167
44.6.2. Etiologia i patogeneza 1168
44.6.3. Objawy, rozpoznanie i różnicowanie 1168
44.6.4. Medyczne czynności ratunkowe ZRM 1168
44.6.5. Postępowanie w SOR 1168
44.6.6. Leczenie specjalistyczne 1170
Piśmiennictwo 1170
DODATEK 1171
Środki farmakologiczne znajdujące zastosowanie do sedacji, analgezji i anestezji chorych urazowych oraz drogi ich podania Cezary Pakulski 1171
1. Charakterystyka środków sedujących, przeciwbólowych i znieczulających oraz ich zastosowanie u pacjentów urazowych 1172
Analgezja i leki przeciwbólowe 1172
Paracetamol 1174
Metamizol 1174
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) 1175
Opioidy 1175
Sedacja i leki sedujące 1180
Leki uspokajające 1180
Benzodiazepiny 1182
Agoniści receptorów α2-adrenergicznych 1183
Znieczulenie ogólne 1185
Anestetyki dożylne 1185
Leki znieczulające wziewnie 1190
Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe 1192
Środki zwiotczające mięśnie działające depolaryzująco 1192
Środki zwiotczające mięśnie działające niedepolaryzująco 1194
2. Drogi i sposoby podania środków farmakologicznych znajdujących zastosowanie do sedacji, analgezji i anestezji pacjentów urazowych 1196
Drogi podania leku 1196
Droga doustna 1196
Drogi donosowa i przezśluzówkowa 1198
Drogi przezskórna i podskórna 1198
Droga domięśniowa 1198
Droga doodbytnicza 1198
Droga dożylna 1198
Droga doszpikowa 1199
Droga wziewna 1199
Skorowidz 1201
