Pamięć starych wieków

• Druk: Kraków, 2013
• Autor: Ewa Kocój
• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Praca porusza tematykę praktycznie niezbadaną, a czyni to w sposób nowatorski, łącząc problematykę teologiczno-liturgiczną prawosławia z kulturą ludową. Takie połączenie otwiera nowe perspektywy – wyprowadza dogmatyczne i katechetyczne myślenie o czasie liturgicznym, sakralnym z ograniczonych ram oficjalnej religijności i konfrontuje je z przełożeniem na żywy odbiór w ludzie, z drugiej strony – przestaje patrzeć na duchową kulturę ludową jak na skansen, a ukazuje dynamikę odbioru, przetwarzania i zwrotnego inspirowania kultury „wysokiej”.
Zarówno aspekt kalendarza liturgicznego, jak i jego odpowiednika ludowego jest oparty na solidnych kwerendach i badaniach terenowych w Rumunii. Rumuńska kultura duchowa stanowi wartość zamkniętą. Należąc do Pax Bizantina i w, dużej mierze, uczestnicząc w Slavia Orthodoxa, pozostaje na uboczu zainteresowań zarówno bizantynistów, jak i paleoslawistów. Leżąc na skrzyżowaniu kultur i interesów politycznych, Rumunia własnymi wyborami nieraz doprowadzała do zaniedbania lub wręcz obumarcia części tradycji narodowej. Wiele takich wyrw w pamięci kulturowej praca p. Ewy Kocój zapełnia. Praca porządkuje bowiem ogromny materiał: omawia źródła i strukturę prawosławnego kalendarza juliańskiego i ery bizantyjskiej i trzy główne cykle tego kalendarza, a także źródła, typologie i cechy charakterystyczne kalendarza ludowego prawosławnych Rumunów i odbicie cyklów cerkiewnych w obrzędowości ludowej. W ten sposób czytelnik otrzymuje przegląd obecności na ziemiach rumuńskich piśmienniczego dziedzictwa bizantyńsko-słowiańskiego i lokalnych wariantów tradycyjnych typów ksiąg, a także dzieł pseudokanonicznych, legendarnych, beletrystycznych i magicznych
Z recenzji Prof. dr hab. Aleksandra Naumowa

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Kultura i sztuka
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-233-3608-2
• ISBN druku: 978-83-233-3608-2
• Liczba stron: 496

Podziękowania            9
Wstęp             11

Część pierwsza. Geneza	31

1. Prawosławny kalendarz liturgiczny – źródła, struktura i przenikanie na tereny rumuńskie        33

1.1. Kalendarz juliański i kalendarz bizantyński     33
1.2. Kalendarz liturgiczny        35
1.3. Wschód kontra Zachód, czyli spory i kontrowersje wokół kalendarza           44
1.4. Kalendarz prawosławny na terenach rumuńskich    49
1.4.1. Źródła historyczne          50
1.4.2. Liturgiczne księgi kanoniczne      57
1.4.2.1. Dziedzictwo słowiańskie        58
1.4.2.2. Dziedzictwo starorumuńskie     65
1.4.3. Malowane i haftowane kalendarze. Sztuka prawosławna   68
1.4.4. Kontrowersje rumuńskie        75
1.4.5. Styliści, czyli... starokalendarzowcy     78

2. Prawosławny kalendarz ludowy – źródła, typologie i cechy charakterystyczne         89

2.1. „Ich obyczaje są barbarzyńskie” i... dackie. Kalendarz w źródłach          89
2.2. W poszukiwaniu pogaństwa, czyli... łacińskości. Pierwsze badania i systematyki          93
2.3. Szkoła socjologiczna Dymitra Gustiego     98
2.4. Badania współczesne          101
2.5. Źródła           104
2.5.1. Tradycje i ryty religijne prawosławia    105
2.5.2. Księgi „ludowe”, czyli o tradycji apokryficznej (pseudokanonicznej)         117
2.5.2.1. Apokryfy staro- i nowotestamentowe    120
2.5.2.2. Legendy hagiograficzne      141
2.5.2.3. Romanse i powieści         148
2.5.2.4. Teksty przyrodnicze         153
2.5.2.5. Chronografy, paleje, księgi astronomiczne i kalendarze         156
2.5.2.6. Księgi i modlitwy zaklęć i czarów      164
2.5.3. Celebracja przyrody i tradycja rolnicza      174
2.5.4. Inne tradycje religijne. Wielokulturowość    181

Część druga. Symbolika czasu w kalendarzu prawosławnym	187

3. Cykl dobowy           189

3.1. Kalendarz liturgiczny          190
3.1.1. Wygnanie i wołanie o miłosierdzie. Wieczernia     193
3.1.2. Podziękowanie i prośba o ochronę. Powieczernia   197
3.1.3. Czuwanie i Sąd. Połunosznica       199
3.1.4. Zwycięstwo światła. Jutrznia        200
3.1.5. Męczeństwo i zbawienie. Liturgia godzin dnia   203
3.1.6. Asceza i wyrzeczenie. Praca i pożywienie    206
3.2. Kalendarz ludowy          211
3.2.1. Demony i lęk. Zmierzch – noc – świt       212
3.2.2. Zabezpieczenie. Świt – dzień – wieczór     223

4. Cykl tygodniowy           231

4.1. Kalendarz liturgiczny        231
4.1.1. Pierwszy i ósmy dzień tygodnia. Niedziela      232
4.1.2. Od aniołów do zmarłych. Poniedziałek – sobota  234
4.2. Kalendarz ludowy          236
4.2.1. Dni tygodnia jak... ludzie. Personifikacja i hierarchia 236
4.2.2. Dzień Matki Bożej. Niedziela       241
4.2.3. W drogę ku... zaświatom. Poniedziałek      246
4.2.4. Fatum. Wtorek          252
4.2.5. Mediacyjność. Środa        256
4.2.6. Pod znakiem szczęścia. Czwartek       259
4.2.7. Magia i świętość. Piątek        262
4.2.8. Dzień zmarłych. Sobota         275

5. Cykl roczny            281

5.1. Kalendarz liturgiczny        281
5.1.1. Wezwanie Adama. Święta ruchome – cykl paschalny 281
5.1.2. Radość zmartwychwstania. Święta ruchome – okres Pięćdziesiątnicy         302
5.1.3. Krąg od narodzin Bogurodzicy do zwycięstwa Krzyża. Dwanaście wielkich świąt pańskich      307
5.1.4. Święci i wydarzenia. Święta nieruchome średnie, małe i chramowe          320
5.2. Kalendarz ludowy – jedność wiary i natury     322
5.2.1. Cykl jesienno-zimowy       322
5.2.1.1. Praca, chłód i zmarli (wrzesień – październik – listopad)           325
5.2.1.2. Groza, ofiara i przełom (grudzień – styczeń – luty)  336
5.2.3. Cykl wiosenno-letni         365
5.2.3.1. Pascha i ruchome święta popaschalne    365
5.2.3.2. Wiosna i nowe życie (marzec – kwiecień – maj)  399
5.3.3.3. Protekcja-Ochrona i zbiory (czerwiec – lipiec – sierpień)            406

Zakończenie              415
Streszczenie            421
Summary              423
Rumuński kalendarz liturgiczny i jego ludowy odpowiednik   425
Bibliografia            459