Pokolenia i polskie zmiany. 45 lat badań wzdłuż czasu

• Druk: 2022
• Autor: Krystyna Szafraniec
• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Książka powstała jako wyraz przekonania, że badanie pokoleń jest dobrą, a na pewno interesującą, metodą badania społecznej zmiany, szczególnie użyteczną tam, gdzie zmiany zachodzą w sposób nieciągły, nieliniowy, gdy nie da się ich prosto i logicznie wyprowadzić z upływu czasu czy biegu zdarzeń. Proces społecznej zmiany opisywany jest z perspektywy socjalizacji, losów życiowych i charakterystyk (społecznych, mentalnych) dwóch pokoleń, których wczesne, formatywnie znaczące fazy biografii przypadały na różny historyczny czas (lata PRL i okres transformacji ustrojowej) i na różnie subiektywnie doświadczany czas wspólny (trzy dekady budowania demokracji, gospodarki rynkowej i poszukiwania tożsamości przez nowy, postkomunistyczny system). Ich drogi życiowe, problemy, postawy są przedmiotem badań o wyjątkowej historii i procedurze. Jest to Toruńskie Podłużne Badanie Pokoleń, najdłuższe tego typu badanie prowadzone w Polsce. Rozpoczęte na początku lat 70. XX wieku trwało nieprzerwanie do 2016/2017 roku obejmując dwie kohorty – osoby urodzone w 1957 roku (po raz pierwszy badane w wieku 15 lat) oraz ich dzieci, osoby urodzone w latach 1980-81 (po raz pierwszy badane w 1997/98 roku). W tej książce, podsumowującej wyniki trzech ostatnich fal badania podłużnego (z 1987/88 roku, 1997/98 roku i 2016/2017 roku), charakterystyki pokoleń i relacji pokoleniowych podejmowane są przede wszystkim z myślą i nadzieją na dostrzeżenie tych mechanizmów społecznej zmiany, które mają swoje źródło w „miękkich” procesach społecznych – w socjalizacji, wymianie pokoleniowej, w efektach zderzania się pokoleniowych zasobów z możliwościami i blokadami generowanymi przez historyczny czas.

Książka Krystyny Szafraniec jest obszerną rozprawą analizującą unikatowe na gruncie polskim badania panelowe. O wartości tej rozprawy decyduje przede wszystkim imponujący zrealizowany zamysł badawczy. Badania obejmują razem 45 lat i przeprowadzono je w czterech kolejnych fazach w latach 1972–1979; 1987–1988; 1997–1998 oraz 2016–2017. (…) Mimo stopniowego nieuniknionego „wykruszania się” badanej próby (pokolenie rocznik 1957 i ich dzieci) uzyskano jedyne w swoim rodzaju wyniki pozwalające śledzić zmiany w sytuacji i poglądach tych samych rodziców oraz dzieci w czasie oraz porównywać rodziców i dzieci. (…) Książka jest rozprawą naukową, dobrze i rzetelnie pokazującą podstawy teoretyczne oraz warsztat badawczy. Najistotniejsze jest jednak to, że dostarcza ona olbrzymiej liczby ciekawych i niekiedy niedających się uzyskać w inny sposób informacji o przemianach społeczeństwa polskiego w ciągu ostatniego półwiecza.
prof. dr hab. Marek Ziółkowski (z recenzji)

Książka prezentuje i analizuje unikatowe w skali kraju longitudinalne dane, które ze względu na obszerność uwzględnionej problematyki (liczbę i charakter uzyskanych informacji) oraz przebadany horyzont czasowy przewyższają, w mojej opinii, inne longitudinalne projekty zrealizowane w Polsce. (…) Zaletą pracy jest, rzadko spotykane w literaturze, połączenie w jednej analizie pokoleniowości w sensie pokrewieństwa i w sensie odrębności formacji społecznych (bez koncentracji na „pokoleniach politycznych”) – to, moim zdaniem, nowoczesne i płodne ujęcie problematyki generacyjnej. (…) Praca zawiera niezwykle cenne, warte szerokiego upowszechnienia wyniki na temat indywidualnej stabilności (w wielu interwałach czasowych) nastawień, wartości, postaw, preferencji, orientacji społeczno-politycznych, przekonań o sprawczości i podmiotowości.
prof. dr hab. Bogdan W. Mach (z recenzji)

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Socjologia
• ISBN: 978-83-01-22169-0
• ISBN druku: 978-83-01-22106-5
• Liczba stron: 298

WPROWADZENIE  9
CZĘŚĆ I. KONTEKSTY   15
Rozdział 1. Metodologiczne ramy badań   17
	1.1. Specyfika badań podłużnych   17
	1.2. Badania wzdłuż czasu w Polsce i zagranicą   21
	1.3. Toruńskie podłużne badanie pokoleń 24
	1.4. Warsztat analityczny 34
Podsumowanie   35
Rozdział 2. Pokolenia i badanie pokoleń  36
	2.1. Kiedy i po co sięgamy do pokoleń? 36
	2.2. Karl Mannheim i socjologiczny problem pokoleń   38
	2.3. Badanie pokoleń – inspiracje klasyką  41
	2.4. Pokolenie, kohorta, wiek i czas – problemy definicyjne i analityczne  44
Podsumowanie   46
Rozdział 3. Społeczno-historyczne tło socjalizacji pokoleniowej – jeden świat, różne perspektywy   47
	3.1. Społeczny świat dorastania rodziców 47
	3.2. Społeczny świat dorastania dzieci  52
Podsumowanie   58
CZĘŚĆ II. PODSTAWOWE WYMIARY MOBILNOŚCI POKOLEŃ   59
Rozdział 4. Wykształcenie i mobilność edukacyjna  61 
	4.1. Aktywność edukacyjna pokolenia rodziców   62
	4.2. Aktywność edukacyjna pokolenia dzieci  65
	4.3. Edukacyjna ruchliwość międzypokoleniowa  66
	4.4. Pokoleniowe zmiany i różnice w wartościowaniu wykształcenia   68
Podsumowanie   71
Rozdział 5. Pokoleniowe wędrówki po społecznej drabinie 72
	5.1. Statusy, hierarchie i położenia życiowe   72
	5.2. Oswajanie merytokracji – dwie prędkości pokoleniowe   73
	5.3. Statusy osiągnięte i ich zmiany w czasie   75
	5.4. Ruchliwość wewnątrz- i międzypokoleniowa   77
	5.5. Kategorie przyciągające i odpychające – podobieństwa i różnice pokoleniowe  79
	5.6. Zmiany strukturotwórczej roli wykształcenia  82
Podsumowanie   83
Rozdział 6. Mobilność przestrzenna i przenoszenie kapitału kulturowego  85
	6.1. Dwa spojrzenia na migracje   85
	6.2. Migracje wieś – miasto: konteksty dawne i nowe  86
	6.3. Zmiany miejsca zamieszkania i wzory mobilności  87
	6.4. Społeczno-kulturowe korelaty mobilności przestrzennej  89
Podsumowanie   93
CZĘŚĆ III. PRACA I ŻYCIE  95
Rozdział 7. Orientacje życiowe i emergencja wartości kierunkowych   97
	7.1. Cele i dążenia życiowe – ciągłość i zmiana   97
	7.2. Autocharakterystyki   101
	7.3. Cechy pożądane i orientacje życiowe   103
	7.4. Przełomowe wydarzenia w życiu i najbardziej angażujące problemy   105
Podsumowanie   110
Rozdział 8. Praca i kariery zawodowe   112
	8.1. Mobilność zawodowa i stabilność zatrudnienia  112
	8.2. Miejsce pracy i rodzaj zatrudnienia 115
	8.3. Opinie o pracy i znaczenie pracy   117
Podsumowanie   118
Rozdział 9. Zmiany materialnych warunków życia  120
	9.1. Zmiany sytuacji dochodowej   120
	9.2. Zmiany warunków mieszkaniowych i poziomu życia  123
	9.3. Zmiany subiektywnych ocen i odczuć  125
Podsumowanie   127
Rozdział 10. Życie rodzinne i czas wolny 128
	10.1. Stan cywilny i liczba dzieci – zmiany pokoleniowe   128
	10.2. Kobiety i mężczyźni – wykształcenie, praca, zatrudnienie  130
	10.3. Obowiązki domowe i napięcia w budżecie czasu  134
	10.4. Oceny życia małżeńskiego i rodzinnego – zmiana kryteriów wartościujących   136
	10.5. Budżet czasu i zmieniający się status czasu wolnego  137
Podsumowanie   142 
Rozdział 11. Praktyki socjalizacyjne w rodzinie i relacje pokoleniowe   143
	11.1. Oczekiwania wobec dzieci i style wychowania w rodzinie  143
	11.2. Socjalizacja rodzinna i relacje pokoleniowe – młodzi rodzice, bardzo młode dzieci 149
	11.3. Relacje pokoleniowe po latach i karuzela pokoleń – starsi rodzice, dorosłe dzieci  153
Podsumowanie   159
CZĘŚĆ IV. W STRONĘ SFERY PUBLICZNEJ 161
Rozdział 12. Samopoczucie w rzeczywistości społecznej i ważne zasoby   163
	12.1. Podmiotowość i jej zmiany w biegu życia i w biegu zdarzeń 164
	12.2. Zmiany samopoczucia w rzeczywistości społecznej  172
	12.3. Poczucie anomii   175
	12.4. Religijność   182
Podsumowanie   189
Rozdział 13. Preferencje polityczne – ciągłość i zmiana w czasie ustrojowego przejścia  191
	13.1. Profil polityczny pokolenia rodziców z końca epoki PRL   192
	13.2. Polityczne wolty i reakcja na zmiany systemu 196
	13.3. Kształtowanie się preferencji ustrojowych na nowo 200
	13.4. Preferencje ustrojowe dorastających dzieci  204
Podsumowanie   206
Rozdział 14. Oceny transformacji i zmiany preferencji ustrojowych – bilans trzydziestu lat przemian 208
	14.1. Ocena skutków transformacji   208
	14.2. Zmiany preferencji dotyczących ustroju politycznego i gospodarki   209
	14.3. W poszukiwaniu odmienności pokoleniowych  215
	14.4. Trwałość preferencji ustrojowych w czasie – analiza przepływów 216
Podsumowanie   219
Rozdział 15. Preferencje wspólnotowe – elementy trwałości i zmiany 220
	15.1. Preferencje wspólnotowe na starcie przemian ustrojowych 221
	15.2. Preferencje wspólnotowe po latach – trendy i przepływy   224
	15.3. Preferencje wspólnotowe a preferencje ustrojowe i sympatie polityczne   235
Podsumowanie   238
Rozdział 16. Między lewicą i prawicą – siła politycznych autoidentyfikacji 239
	16.1. Lewica vs. prawica – splątane znaczenia 239
	16.2. Autoidentyfikacje polityczne w pokoleniu rodziców i dzieci 241
	16.3. Nieprzekładalność autoidentyfikacji politycznych na sympatie i preferencje polityczne   244
	16.4. Społeczne zaplecze orientacji lewicowej i prawicowej   246
	16.5. Polityczne identyfikacje a obywatelskie zaangażowanie  250
Podsumowanie   250
Rozdział 17. Postawy obywatelskie i obecność w publicznej sferze życia   252
	17.1. Socjalizacja obywatelska – odmienności pokoleniowe 252
	17.2. Przynależność organizacyjna i zainteresowanie polityką 254
	17.3. Deklaracje udziału w wyborach i zapowiedź nieuczestniczenia – kategorie wyborców   257
	17.4. Identyfikacje wspólnotowe i zaufanie do instytucji państwa  262
	17.5. Typy praktykowanego obywatelstwa – odmienności pokoleniowe   264
Podsumowanie   269
ZAKOŃCZENIE   271
BIBLIOGRAFIA 281