Pokolenie (nie)obecne. Uwarunkowania i procesy obywatelskiej aktywności i bierności młodych dorosłych
Dotychczasowe ustalenia dotyczące poziomu, przejawów i powodów uczestnictwa obywatelskiego tracą swoją moc wyjaśniającą przede wszystkim dlatego, że ewoluująca demokracja od lat jest w kryzysie. Nieuchronnie powoduje to, że także przestrzeń publiczna, a wraz z nią
sfera obywatelska ulega coraz większej komplikacji i stawia nowe zadania. Są przesłanki, by sądzić, iż doświadczamy daleko idącej emergencji nowej sfery publicznej i nowych wzorów zachowania obywatelskiego. Jaką rolę w tym procesie będzie miała młodzież i młodzi dorośli, dziś „patologicznie bierni”?
Młodzi dorośli to niestabilni i niedojrzali obywatele. Określani są, podobnie jak młodzież, jako indyferentni, bierni, apatyczni politycznie, „biernie wrodzy wobec polityki” i formujący „demokrację odmowy”. Jeśli jednak zmienimy perspektywę rozumienia obecności tego pokolenia w sferze publicznej, dostrzeżemy, że wyłania się „jakiś” nowy publiczny dyskurs, przynajmniej w odniesieniu do kwestii ważnych dla tego pokolenia. Jaki? Chodzi tu przede wszystkim o „lepsze” (bo świeże) recepty na to, jak reagować i jak stawiać czoła publicznym sprawom. Autorka szuka potencjału obywatelskości wśród młodych ludzi, ale także odpowiedzi na pytanie, co powoduje, że jest on dziś uśpiony, i co może sprawić, że się ujawni.
Książka jest bardzo ważnym projektem, który wpisuje się w zapotrzebowanie nauk społecznych, zarówno socjologii, psychologii, jak i pedagogiki oraz społecznej praktyki.
dr hab. Beata Krzywosz-Rynkiewicz, prof. UWM
(z recenzji)
Znakomita monografia, ukazująca w świetle wyników badań obszary i przyczyny wycofania i nieobecności młodej generacji w sferze publicznej, a także rzeczywiste i potencjalne źródła wycofania z aktywności obywatelskiej młodzieży i młodych dorosłych o charakterze systemowym, kulturowym i socjalizacyjnym. Wyróżnia się szerokim polem rozważań, interdyscyplinarnością, doskonałym warsztatem badawczym, a także wnikliwością i złożonością wnioskowania. Autorka nie udziela prostych odpowiedzi, ukazując badany przez nią obszar rzeczywistości społecznej w całej jego złożoności, antycypując zarazem, co może wydarzyć się w przyszłości.
dr hab. Barbara Galas, prof. UKSW
(z recenzji)
1. Wprowadzenie 9
1.1. Źródła analiz 13
2. Współczesna agora – obywatelska sfera publiczna: główne ujęcia teoretyczne 17
2.1. Modele sfery publicznej 18
Perspektywa agonistyczna Hannah Arendt 19
Legalistyczne ujęcie sfery publicznej – model liberalny 21
Dyskursywna sfera publiczna Jürgena Habermasa 24
Publiczne vs. prywatne – spojrzenie krytyczne 26
2.2. Znaczące konteksty współczesnej agory 31
Kryzys gospodarki czy kryzys idei? 31
Młodzi dorośli i ich wersja kryzysu globalnego 35
Neoliberalizm jako źródło globalnej anomii? 38
Neoliberalna Europa – koniec projektu? 41
„Polityka żywych trupów”. Generacja zagubiona czy porzucona? 44
Pandemia – okres egoizmów czy solidarności społecznej? 46
Populizm jako racjonalna forma uczestnictwa społecznego 50
Młodzież a populizm 55
2.3. Obecni i nieobecni aktorzy sfery publicznej. Obywatelskość – idea i praktyka 62
Natura i wzory uczestnictwa obywatelskiego 62
Od liberalnego i republikańskiego modelu obywatelskości do pytań o istotę nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego 63
Komponenty postaw obywatelskich 66
Wzory zachowań obywatelskich 69
Korelaty obywatelskości 72
Obecni i nieobecni aktorzy polskiej sfery publicznej 76
2.4. Wyłanianie się nowych form obywatelstwa 78
Demokracja w działaniu czy kontrdemokracja? 78
Gwizdanie na alarm – kontrdemokracja, czyli obywatelski nadzór 79
Zwrot deliberatywny 82
Aktywność pozorowana – cyniczne podpięcie się pod system? 84
3. Młodzi Polacy jako obywatele 89
3.1. Podstawowe ustalenia – przegląd literatury 89
W(y)łączenie młodych. Depolityzacja stylu życia młodzieży 89
Formy wycofania – bierni, ale nie jednakowo 90
3.2. Konwencjonalne i niekonwencjonalne formy uczestnictwa w demokracji 92
Konwencjonalna aktywność polityczna 93
Zachowania wyborcze 93
Pozawyborcze konwencjonalne działania polityczne 98
Zainteresowanie polityką i nastawienie do demokracji a aktywność wyborcza 99
Aktywność pozakonwencjonalna 104
Pozakonwencjonalna aktywność obywatelska o charakterze politycznym 104
Pozakonwencjonalna aktywność obywatelska o charakterze prospołecznym 107
Poziom aktywności niekonwencjonalnej 109
Podsumowanie 111
3.3. Wzory obywatelskości młodych 112
Młodzi dorośli jako współcześni obywatele 113
Hipoteza kumulatywnego moratorium rozwoju społecznego 120
Frustracja osiągnięciami jako źródło wycofania obywatelskiego 124
Orientacje społeczne młodych dorosłych a aktywność w sferze publicznej 128
Typ mentalności. Orientacje normatywne 128
4. Zakończenie. W poszukiwaniu straconego (uśpionego?) potencjału obywatelskiego zaangażowania 135
Dojrzewanie do obywatelskości – młodzi dorośli a ich rodzice w wieku młodzieńczym 135
Literatura 143
Raporty z badań i statystyki publiczne 154
Bazy danych 156
Wykaz tabel 157
Wykaz rycin 159
