Polskie Państwo Podziemne i Żydzi w czasie II wojny światowej
Patron wydania:
Pierwsze pełne studium jednego z ważniejszych i bardziej kontrowersyjnych tematów w stosunkach polsko-żydowskich w XX wieku – relacji polskiego podziemia w czasie II wojny światowej z Żydami. Autor szuka odpowiedzi na wiele trudnych, czasem bolesnych pytań: Jakie było oficjalne stanowisko władz Polskiego Państwa Podziemnego wobec Żydów w Warszawie i w innych rejonach Polski? Czy temat Żydów pojawiał się w prasie podziemnej i w jaki sposób go przedstawiano? Jaką rolę odegrało Polskie Państwo Podziemne w rozpowszechnieniu w wolnym świecie wieści o Zagładzie? Czy kiedy w 1942 roku zaczęły się deportacje z gett do obozów zagłady, zapasy broni i amunicji zostały udostępnione Żydom pragnącym stawić opór? Wreszcie, jaka była postawa podziemia wobec uciekinierów z gett i obozów, którzy zamierzali dołączyć do polskiego ruchu oporu albo tworzyli własne oddziały partyzanckie?
Korzystając z dokumentów zgromadzonych w archiwach w Polsce, Wielkiej Brytanii, Izraelu i Stanach Zjednoczonych, świadectw i wspomnień, a także z osobistych rozmów z byłymi członkami Armii Krajowej i ocalałymi z Zagłady, zarówno w Szwajcarii, Izraelu, Polsce, Wielkiej Brytanii, jak i w Stanach, autor w sposób wyważony ukazuje mozaikę postaw i reakcji na katastrofę, która dotknęła europejskich Żydów. Przedstawia całą złożoność sytuacji – od ratowania Żydów z narażeniem życia, przez służbę żydowskich żołnierzy w armii podziemnej, po przejawy antysemityzmu: prześladowania, denuncjacje czy nawet morderstwa. Opisuje militarne, cywilne i polityczne frakcje Polskiego Państwa Podziemnego, przedstawia też sylwetki przywódców podziemia. Rozróżnia postawy władz, dowódców i zwykłych żołnierzy, wyjaśnia zmiany zachodzące na kolejnych etapach wojny, a także na specyfikę regionalną. Wychodzi poza jednoznaczne oceny i nie boi się zwrócić uwagi na to, że historia nie jest czarno-biała.
Książka po raz pierwszy ukazała się w 2015 roku w języku angielskim nakładem Cambridge University Press. Intencją autora było to, by przedstawić rzetelny obraz relacji Żydów z polskim podziemiem w okupowanym kraju, oparty na solidnym i różnorodnym materiale źródłowym.
Chociaż sporo już w Polsce pisano na temat stosunku polskiego podziemia do Żydów, nie powstała jak dotąd monografia dająca pełny obraz tego zagadnienia. Dysponowaliśmy więc cząstkową wiedzą, a wnioski z niej płynące nie układały się w logiczną całość. Niektórym wydarzeniom nadawano nadmierne znaczenie, inne były niezauważone. Książka Zimmermana zbiera rozproszone w różnych opracowaniach informacje i porządkuje je w bardzo systematyczny sposób. Dzięki temu uzyskujemy obraz dynamiki zmian stosunku do Żydów, jak również bardzo sensowną próbę ich wyjaśnienia. Zimmermann pokazuje także regionalne uwarunkowania, które miały wpływ na zakres pomocy i skalę wrogości. Stanowisko autora jest przy tym bardzo wyważone. Można je uznać za swoistą mediację pomiędzy krytykami i apologetami polskiego podziemia.
Dr hab. Jolanta Żyndul,
Strony 13-25.pdf(pdf)
122 KB
