Psychofarmakologia kliniczna
Oddajemy w ręce czytelników wyjątkową książkę pt. „Psychofarmakologia kliniczna”. Autorzy omówili w niej zastosowanie środków farmakologicznych w leczeniu zaburzeń psychicznych. Publikacja została przygotowana przez wybitnych polskich specjalistów – psychiatrów, farmakologów i neurobiologów. Jest to ważna premiera na rynku wydawniczym. „Psychofarmakologia kliniczna” to prawie 900 stron rzetelnej, ciekawej wiedzy przekazanej przez uznane autorytety w swoich dziedzinach. Książka jest skierowana do lekarzy specjalistów – psychiatrów, neurologów, seksuologów, neurobiologów, farmakologów, a także osób przygotowujących się do egzaminu specjalizacyjnego w wybranych gałęziach medycyny. Zainteresuje również psychoterapeutów pracujących w zespołach interdyscyplinarnych.
Przedmowa XXIX
Wykaz wybranych akronimów XXXI
WSTĘP 1
1. Rys historyczny psychofarmakologii klinicznej Janusz Rybakowski 3
1 Narodziny psychofarmakologii klinicznej 3
2 Rozwój leków przeciwpsychotycznych 4
3 Rozwój leków przeciwdepresyjnych 7
4 Rozwój leków normotymicznych 11
5 Rozwój leków anksjolitycznych 15
6 Rozwój leków prokognitywnych 16
Na zakończenie... 17
Piśmiennictwo 19
2. Anatomia funkcjonalna mózgu Małgorzata Kossut 21
1 Ogólna organizacja ośrodkowego układu nerwowego 21
2 Kresomózgowie –półkule mózgu 22
3 Międzymózgowie– wzgórze, nadwzgórze i podwzgórze 25
4 Układ limbiczny 25
5 Obszary asocjacyjne kory mózgowej 27
• Kora przedczołowa 27
• Tylna kora ciemieniowa 28
• Skroniowa kora asocjacyjna 29
• Kora wyspowa 29
6 Sieci funkcjonalne mózgu 30
7 Przykłady neuroanatomicznego podłoża funkcji specyficznych
8 dla ludzkiego mózgu 33
• Język i mowa 33
• Liczby i matematyka 35
Na zakończenie... 37
Piśmiennictwo 37
3. Podstawy neurochemii ośrodkowego układu nerwowego Piotr Maciejak 39
1 Wprowadzenie 39
2 Neuroprzekaźniki o budowie aminokwasowej 45
3 Acetylocholina oraz neuroprzekaźniki monoaminowe 52
Acetylocholina 52
Neuroprzekaźniki katecholaminowe 55
• Dopamina 55
• Noradrenalina, adrenalina 59
Serotonina 64
Histamina 69
4 Neuroprzekaźniki purynowe 72
5 Neuroprzekaźniki o budowie peptydowej 74
• Opioidy 76
• Substancja P 79
• Neuropeptyd Y 81
• Kortykoliberyna 83
6 Neuroprzekaźniki o budowie lipidowej 85
• Endokannabinoidy 85
• Neurosteroidy 87
7 Neurotransmitery gazowe 89
• Tlenek azotu (NO) 89
• Siarkowodór (H2S) 90
• Tlenek węgla (CO) 90
Na zakończenie... 91
Piśmiennictwo 91
LEKI PSYCHOTROPOWE 93
4. Przegląd aktualnej nomenklatury leków psychotropowych i wprowadzenie do nomenklatury opartej na neuronauce Jerzy Samochowiec 95
1 Aktualna nomenklatura 95
2 Nomenklatura oparta na neuronauce (neuroscience-based nomenclature, NbN) 98
Na zakończenie... 106
Piśmiennictwo 107
5. Leki przeciwpsychotyczne Marcin Siwek, Krzysztof Wojtasik-Bakalarz 109
1 Mechanizmy działania leków przeciwpsychotycznych 109
2 Działania niepożądane leków przeciwpsychotycznych 113
• Działania niepożądane leków przeciwpsychotycznych wspólne dla wszystkich grup LPP 113
• Objawy pozapiramidowe 113
• Hiperprolaktynemia 118
• Wzrost masy ciała i ł metaboliczny 120
• Sedacja 121
• Sercowo-naczyniowe działania niepożądane 122
• Działanie antycholinergiczne 124
• Hepatotoksyczność 124
• Niewydolność oddechowa i zapalenie płuc 125
• Drgawki 125
• Reakcje skórne 126
• Okulistyczne działania niepożądane 126
• Hematologiczne działania niepożądane 127
• Hiponatremia 128
• Zaburzenia funkcji tarczycy 129
• Hipotermia 129
• Zaburzenia połykania 130
• Uszkodzenie nerek 130
• Objawy obsesyjno-kompulsyjne 130
• Zaburzenia kontroli impulsów 131
• Ryzyko śmierci 131
Działania niepożądane LPP – podsumowanie 131
3 Charakterystyka poszczególnych leków przeciwpsychotycznych 134
Leki I generacji 134
• Chlorpromazyna 134
• Flufenazyna (lek niedostępny w Polsce od 2004 r.) 135
• Perfenazyna (lek niedostępny w Polsce od 2013 r.) 136
• Lewomepromazyna (metotrimeprazyna) 137
• Perazyna 138
• Haloperidol 139
• Chlorprotiksen 140
• Zuklopentiksol 141
• Flupentiksol 142
• Loksapina (lek niedostępny w Polsce) 144
• Sulpiryd 145
• tiapryd 146
Leki II generacji 147
• Klozapina 147
• Olanzapina 150
• Kwetiapina 152
• Risperidon 153
• Paliperidon 155
• Iloperidon (lek niedostępny w Polsce) 157
• Ziprasidon 158
• Lurasidon 159
• Asenapina (lek niedostępny w Polsce) 160
• Sertindol 162
• Amisulpryd 163
• Lumateperon (lek niedostępny w Polsce) 164
Leki III generacji 166
• Aripiprazol 166
• Brekspiprazol (lek niedostępny w Polsce) 167
• Kariprazyna 168
Pozostałe 170
• Pimawanseryna (lek niedostępny w Polsce) 170
4 Leki przeciwpsychotyczne w fazie badań klinicznych 171
5 terapia monitorowana (therapeutic drug monitoring, tDM) 171
Na zakończenie... 174
Piśmiennictwo 174
6. Leki przeciwdepresyjne Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 177
1 Podział i mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych 177
2 Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) 178
• Citalopram 178
• Escitalopram 179
• Fluoksetyna 180
• Fluwoksamina 182
• Paroksetyna 183
• Sertralina 184
3 Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) 185
• Duloksetyna 185
• Milnacipran 187
• Wenlafaksyna 188
4 Zespół serotoninergiczny 189
5 Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (tLPD) 190
• Amitriptylina 191
• Amoksapina 192
• Doksepina 193
• Imipramina 194
• Klomipramina 195
• Opipramol 197
Inne leki przeciwdepresyjne o budowie ścieniowej 198
• Dezipramina 198
• Nortriptylina 199
6 Zespół antycholinergiczny 200
7 Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (i dopaminy) 201
• Bupropion 201
• Reboksetyna 202
8 Antagoniści receptorów adrenergicznych i serotonergicznych 203
• Mianseryna 203
• Mirtazapina 204
• Trazodon 205
• Wortioksetyna 206
9 Inhibitory monoaminoksydazy (MAOI) 207
• Fenelzyna 208
• Tranylcypromina 209
• Moklobemid 210
10 Pozostałe leki przeciwdepresyjne 211
• Tianeptyna 211
• Agomelatyna 212
• Esketamina 213
• Breksanolon 213
Na zakończenie... 214
Piśmiennictwo 214
7. Leki normotymiczne Janusz Rybakowski 217
1 Leki normotymiczne I generacji 218
• Sole litu 218
• Walproiniany 226
• Karbamazepina 230
• Okskarbazepina 233
2 Leki normotymiczne II generacji 234
Atypowe leki przeciwpsychotyczne 234
• Klozapina 234
• Olanzapina 235
• Kwetiapina 236
• Aripiprazol 237
• Risperidon 238
Lamotrigina 238
3 Inne leki o własnościach normotymicznych 240
Na zakończenie... 240
Piśmiennictwo 241
8. Leki prokognitywne Jakub Kaźmierski, Radosław Magierski 243
1 Leki prokognitywne o różnych zastosowaniach 244
Leki działające na błony komórkowe 244
• Piracetam 244
• Cytykolina 245
Leki o działaniu naczyniowym 247
• Winpocetyna 247
• Nicergolina 248
Preparaty ziołowe i witaminy 249
• Ginkgo biloba 249
• Żeń-szeń 250
• Witaminy 250
Leki o innym mechanizmie działania 250
• Cerebrolizyna 250
2 Leki prokognitywne zarejestrowane w chorobie Alzheimera 251
Leki biologiczne (przeciwciała monoklonalne) 251
• Adukanumab 251
Inhibitory cholinoesterazy 252
• Takryna 252
• Donepezil 253
• Riwastigmina 255
• Galantamina 257
Antagonista receptora NMDA 258
• Memantyna 258
Na zakończenie... 260
Piśmiennictwo 260
9. Leki anksjolityczne i nasenne Adam Wichniak 263
9A. Leki anksjolityczne 263
1 Pochodne benzodiazepiny 263
• Alprazolam 266
• Bromazepam 267
• Chlordiazepoksyd 268
• Diazepam 269
• Estazolam 269
• Klobazam 270
• Klonazepam 271
• Klorazepat 272
• Lorazepam 272
• Lormetazepam 273
• Midazolam 274
• Nitrazepam 274
• Oksazepam 275
• Temazepam 276
2 Inne leki anksjolityczne 276
• Hydroksyzyna 277
• Pregabalina 278
• Buspiron 279
9B. Leki nasenne 281
1 Niebenzodiazepinowe leki nasenne 281
• Zolpidem 283
• Zopiklon i eszopiklon 284
• Zaleplon 285
2 Inne leki nasenne 286
• Doksylamina 286
• Difenhydramina 288
• Doksepina i sedatywne leki przeciwdepresyjne 289
• Melatonina i leki melatoninergiczne 289
• Antagoniści receptorów oreksynowych 291
Na zakończenie... 291
Piśmiennictwo 292
10. Leki stymulujące Adam Wichniak, Aleksandra Wierzbicka 293
1 Leki stosowane w leczeniu nadmiernej senności 293
• Modafinil i armodafinil 293
• Pitolisant 295
• Solriamfetol 296
• Selegilina 298
• Leki o innym mechanizmie działania (niestymulujące) 298
2 Leki stosowane w leczeniu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) 299
• Metylofenidat 299
Pochodne amfetaminy 301
• Lisdeksamfetamina 301
Leki o innym mechanizmie działania (niestymulujące) 302
• Atomoksetyna 302
• Guanfacyna 303
• Wiloksazyna 305
Na zakończenie... 306
Piśmiennictwo 307
11. Leki stosowane w terapii uzależnień Bogusław Habrat 309
1 Leki stosowane głównie w terapii uzależnień i niektórych stanów im towarzyszących (zespoły abstynencyjne, ostre zatrucia) 309
Długo działający antagoniści receptora opioidowego: naltrekson i nalmefen 309
• Naltrekson 310
• Nalmefen 311
• Akamprozat 312
• Disulfiram 313
2 Leki stosowane w terapii substytucyjnej: agoniści i częściowi agoniści receptorów opioidowych 315
• Metadon 315
• Buprenorfina i łączone preparaty buprenorfiny z naltreksonem 316
Inne opioidy 318
• Wolno uwalniająca się doustna morfina (slow-release oral morphine, SROM) 318
• Kodeina (dihydrokodeina) 319
• Heroina (diacetylomorfina) 319
• Nalokson 320
3 Leki stosowane w terapii uzależnień innych niż od alkoholu, opioidów i nikotyny 321
• Baklofen 321
• Flumazenil 322
4 Leki stosowane w terapii uzależnienia od nikotyny 323
• Wareniklina i cytyzyna 323
Na zakończenie... 325
Piśmiennictwo 325
12. Inne leki o działaniu psychotropowym lub stosowane w psychiatrii Janusz Rybakowski 327
1 Środki działające poprzez układ neuroendokrynny 327
Hormony tarczycy 327
Leki działające na oś reprodukcyjną 328
• Estrogeny 328
• Syntetyczni agoniści gonadoliberyny 329
• Syntetyczne pochodne progesteronu 329
Leki o działaniu hamującym na oś podwzgórze–przysadka–nadnercza 330
Melatonina 331
2 Środki działające na neuroprzekaźnictwo 332
• Antagoniści receptorów β-adrenergicznych: propranolol i pindolol 332
• Antagoniści receptorów α-adrenergicznych: klonidyna 333
• Leki antycholinergiczne: biperiden i triheksfenidyl 334
• Leki dopaminergiczne: amantadyna, bromokryptyna, apomorfina 335
3 Inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (PDE5) 337
• Sildenafil 337
• Wardenafil i tadalafil 338
4 Kwasy tłuszczowe nienasycone 339
5 Środki psychodeliczne i podobne 340
• Psylocybina 341
• 3,4-Metylenodioksymetamfetamina (MDMA) 342
• Kannabidiol 343
Na zakończenie... 344
Piśmiennictwo 344
13. Badania kliniczne leków psychotropowych Tomasz Szafrański 347
1 Wprowadzenie 347
2 Badanie kliniczne leku – definicja 348
3 Fazy badań leków 350
• Badania przedkliniczne 350
• Badania kliniczne 351
4 Rejestracja nowego leku 353
• Leki generyczne i leki biopodobne 354
• Rozwój psychofarmakologii i problem „me-too” 355
5 Zagadnienia etyczne i regulacje prawne 356
6 Wybrane zagadnienia dotyczące specyfiki badań klinicznych leków psychotropowych 358
• Zgoda na udział w badaniach klinicznych 359
• Placebo w psychiatrii 360
• Standard raportowania prowadzenia badań i wyników 363
• Skale kliniczne używane w badaniach leków psychotropowych 363
• Ocena ryzyka zachowania samobójczego 366
• Badania dotyczące substancji psychodelicznych 366
Na zakończenie... 368
Piśmiennictwo 369
FARMAKOtERAPIA WYBRANYCH JEDNOStEK PSYCHIAtRYCZNYCH 371
14. Farmakoterapia schizofrenii Marek Jarema 373
1 Obraz kliniczny choroby 373
2 Ogólne zasady farmakoterapii schizofrenii 375
• Wskazania do leczenia farmakologicznego 375
• Dobór LPP do potrzeb pacjenta 375
• Dobór dawki leku przeciwpsychotycznego 376
• Ocena skuteczności farmakoterapii 376
• Ocena współpracy chorego w leczeniu (compliance, adherence to treatment), tzn. przestrzegania zaleceń w kwestii przyjmowania leków według zaleceń lekarskich 378
• Okres leczenia 380
• Zmiana leczenia i leczenie skojarzone 384
3 Leczenie pierwszego epizodu schizofrenii 387
4 Leczenie zaostrzeń i nawrotów schizofrenii 390
5 Leczenie objawów negatywnych schizofrenii 394
6 Leczenie schizofrenii lekoopornej 395
7 Leczenie zaburzeń z kręgu (spektrum) schizofrenii 398
8 Oddziaływania pozafarmakologiczne 400
Na zakończenie... 401
Piśmiennictwo 401
15. Farmakoterapia choroby afektywnej dwubiegunowej Janusz Rybakowski 403
1 Obraz kliniczny choroby 403
2 Farmakoterapia ChAD 406
3 Farmakoterapia zespołu maniakalnego 406
4 Farmakoterapia zespołu depresyjnego w przebiegu ChAD 409
5 Farmakoterapia epizodów mieszanych ChAD 412
• Stan mieszany maniakalny 412
• Stan mieszany depresyjny 412
6 Farmakoterapia choroby afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz 412
7 Farmakologiczna profilaktyka nawrotów ChAD 413
• Lit 413
• Walproinian 416
• Karbamazepina 417
• Olanzapina 418
• Kwetiapina 418
• Lamotrigina 419
• Klozapina 419
• Aripiprazol 420
• Risperidon 420
• Leki przeciwpsychotyczne w iniekcjach o przedłużonym działaniu 420
• Leki przeciwdepresyjne 420
• Inne leki 421
8 Ogólne rekomendacje farmakologicznej profilaktyki ChAD 421
9 Niektóre czynniki wyboru leku normotymicznego dla kuracji profilaktycznej 423
10 Metody psychoterapeutyczne wspomagające farmakoterapię ChAD 424
Na zakończenie... 426
Piśmiennictwo 427
16. Farmakoterapia depresji 429
16A. Obraz kliniczny depresji Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 429
1 Kryteria diagnostyczne 430
2 Kliniczne postacie depresji 432
Na zakończenie... 433
Piśmiennictwo 433
16B. Zasady farmakoterapii depresji Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 435
1 Cele leczenia depresji 435
2 Psychoedukacja pacjenta 436
3 Wybór leku przeciwdepresyjnego 436
4 Algorytm leczenia epizodu depresyjnego 441
5 Postępowanie w depresji lekoopornej 442
6 Leczenie podtrzymujące 444
7 Leczenie przeciwdepresyjne kobiet w wieku rozrodczym 445
Na zakończenie... 446
Piśmiennictwo 446
16C. Farmakologiczna profilaktyka nawrotów depresji Jan Jaracz 448
1 Nawroty depresji 448
2 Metody zapobiegania nawrotom depresji w przebiegu ZDN 449
• Leki przeciwdepresyjne i sole litu 449
• Niefarmakologiczne metody biologiczne 452
• Psychoterapia 453
• Sekwencyjna i okresowa profilaktyka nawrotów depresji 453
• Leczenie okresowe 454
3 Standardy leczenia profilaktycznego depresji nawracającej 454
4 Skutki długotrwałego stosowania leków przeciwdepresyjnych 457
• Upadki 457
• Wydłużenie odcinka Qtc 457
• Krwawienia 458
• Leki przeciwdepresyjne a otępienie 458
Na zakończenie... 459
Piśmiennictwo 459
16D. Farmakoterapia depresji lekoopornej Dominika Dudek, Krzysztof Wojtasik-Bakalarz 462
1 Definicja depresji lekoopornej 462
2 Zaawansowanie lekooporności 463
3 Postępowanie w depresji lekoopornej 464
• Optymalizacja dawki 465
• Dalsze postępowanie 465
• Zmiana leku 466
• Dołączenie drugiego leku przeciwdepresyjnego 467
4 Augmentacja 468
• Lit 468
• Leki przeciwpsychotyczne 468
• Hormony tarczycy 470
• Lamotrigina 470
• Leki psychostymulujące 471
• Esketamina 471
• Inne metody augmentacji 472
5 Oddziaływania pozafarmakologiczne 472
• Psychoterapia 472
• Metody neuromodulacyjne 472
• Chronoterapia 473
Na zakończenie... 473
Piśmiennictwo 474
16e. Psychoterapia wspomagająca farmakoterapię depresji Dominika Dudek, Anna Wasik 476
1 Wprowadzenie 476
2 Korzyści płynące z psychoterapii stosowanej bez połączenia i w połączeniu z farmakoterapią w leczeniu depresji 478
3 Ograniczenie i korzyści psychoterapii depresji 480
• Współwystępowanie innych zaburzeń 480
• Zaburzenia architektury snu 484
Na zakończenie... 484
Piśmiennictwo 485
17. Farmakoterapia zaburzeń ze spektrum autyzmu Filip Rybakowski 487
1 Objawy i rozpowszechnienie zaburzeń ze spektrum autyzmu 487
2 Farmakoterapia zaburzeńłwystępujących 488
• Drażliwość i leki przeciwpsychotyczne 488
• Leki psychostymulujące, przeciwpadaczkowe i przeciwdepresyjne 489
3 Nowe perspektywy farmakoterapii autyzmu 490
4 Farmakoterapia w kontekście psychoterapii zaburzeń ze spektrum autyzmu 493
Na zakończenie... 494
Piśmiennictwo 494
18. Farmakoterapia zespołu obsesyjno-kompulsyjnego Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska 497
1 Wprowadzenie 497
2 Charakterystyka kliniczna zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD) 497
• Kryteria diagnostyczne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego 498
• Główne objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego 499
• Rozpowszechnienie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 500
3 Ogólne zasady leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 500
4 Farmakoterapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych 501
• Leki przeciwdepresyjne 501
• Postępowanie w przypadku OCD opornego na leczenie 502
5 Zaburzenia pokrewne 504
• Cielesne zaburzenie dysmorficzne (dysmorfofobia) 504
• Zbieractwo patologiczne (zaburzenia gromadzenia, syllogomania) 504
• Trichotillomania (zaburzenie z wyrywaniem wł504
• Dermatotillomania 505
Na zakończenie... 505
Piśmiennictwo 505
19. Farmakoterapia zespołów lękowych Sławomir Murawiec, Piotr Gałecki 507
1 Rozpowszechnienie zaburzeń lękowych 507
2 Zespoły lękowe według ICD-11 507
• Zaburzenie lękowe uogólnione 508
• Zaburzenia lękowe z paniką 508
• Agorafobia 509
• Fobia specyficzna 509
• Zaburzenie z lękiem społecznym 509
• Zaburzenia z lękiem separacyjnym 510
• Hipochondria (zaburzenie z lękiem dotyczącym zdrowia) 510
3 Zaburzenia lękowe w DSM-5 510
• Rozpoznanie zespołu lęku uogólnionego według ICD-11 i DSM-5 511
• Zaburzenie z lękiem przed chorobą (illness anxiety disorder, IAD) według DSM-5 511
4 Różnice między lękiem niepatologicznym a patologicznym 512
5 Lęk a depresja 513
6 Farmakoterapia zespołękowych 514
• Zalecenia Brytyjskiego towarzystwa Psychofarmakologii (BAP) 515
• Zalecenia niemieckie 518
• Zalecenia polskie 519
• Farmakoterapia w ciąży i okresie poporodowym 520
• Profile działania klinicznego substancji zalecanych w terapii zespołękowych 521
• Dawkowanie leków 521
• Uwagi dotyczące zastosowania benzodiazepin 521
• Czynniki subiektywne 522
7 Psychoterapia 522
8 Inne metody stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych 523
Na zakończenie... 524
Piśmiennictwo 524
20. Farmakoterapia zespołów stresowych Janusz Heitzman 527
1 traumatyczny stres i jego konsekwencje kliniczne 527
2 Zaburzenia potraumatyczne i ich objawy 528
• Trwała zmiana osobowości 528
• Zaburzenia adaptacyjne 529
• Ostre zaburzenie stresowe (ASD) 529
• Zaburzenie stresowe pourazowe (PtSD) 529
• Złożone zaburzenie stresowe pourazowe (complex PtSD, C-PtSD) 531
3 Obszary diagnostyczne PtSD i C-PtSD wymagające szczególnej interwencji terapeutycznej 533
• Objawy natrętne 533
• Objawy zaburzeń nastroju 533
• Objawy dysocjacyjne 534
• Objawy unikania 534
• Objawy nadmiernej pobudliwości 534
• Objawy intruzywne 534
4 Oddziaływania psychologiczne i psychoterapia jako zasadnicza metoda leczenia zespołów stresowych 535
5 Leczenie farmakologiczne zespołstresowych 537
Neurobiologia reakcji na traumę określa potrzebę farmakoterapii 538
• Zaburzenia regulacji noradrenergicznej 538
• Zaburzenie układu serotonergicznego 539
• Dysfunkcja osi podwzgórze–przysadka–nadnercza (hypothalamic–pituitary–adrenal axis, HPA) 539
• Zaburzenia układu glutaminianergicznego 540
• Kindling 540
• Podwyższony poziom reagowania i predyspozycja do zachorowalności 540
Ograniczenia dla włączenia farmakoterapii 541
Leczenie farmakologiczne – rekomendacje 541
Benzodiazepiny 542
Leki adrenolityczne 543
Leki przeciwdepresyjne 544
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitors, SSRI) 544
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (serotonin and norepinephrine reuptake inhibitors, SNRI) 545
• Inne leki przeciwdepresyjne 545
Leki przeciwdrgawkowe 546
Leki przeciwpsychotyczne (LPP) II generacji 547
Nowe kierunki farmakoterapii 551
Na zakończenie... 551
Piśmiennictwo 552
21. Farmakoterapia ADHD u dzieci i dorosłych Tomasz Wolańczyk 555
1 Obraz kliniczny choroby 555
2 Klasyfikacje diagnostyczne 557
3 Zagadnienia epidemiologiczne 559
4 Etiologia i patofizjologia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej 559
5 Współchorobowość w zespole nadpobudliwości psychoruchowej 563
6 Leczenie 563
Farmakoterapia 565
Leki psychostymulujące 565
• Metylofenidat 566
• Amfetaminy (lisdeksamfetamina i deksamfetamina) 568
Inne leki 568
• Atomoksetyna 569
• α2-Agoniści: klonidyna i guanfacyna 570
• Wiloksazyna 571
Metody niefarmakologiczne 571
Na zakończenie... 572
Piśmiennictwo 573
22. Farmakoterapia zespołów otępiennych Tomasz Sobów 575
1 Wprowadzenie 575
2 Elementy obrazu klinicznego i diagnostyki różnicowej zespołów otępiennych 576
3 Uwagi ogólne dotyczące leczenia otępień 580
4 Farmakoterapia zespołów otępiennych 582
• Kliniczne zastosowanie inhibitorów cholinoesterazy 583
• Kliniczne zastosowanie memantyny 586
• Stosowanie leków skonstruowanych na podstawie modelu etiopatogenezy choroby Alzheimera (hipoteza kaskady amyloidowej) 587
5 Farmakoterapia zaburzeń behawioralnych i objawów psychotycznych towarzyszących otępieniom 588
• Leki przeciwpsychotyczne w BPSD 590
• Leki przeciwdepresyjne w BPSD 592
• Inne leki psychotropowe w leczeniu BPSD 594
6 Specyfika stosowania leków prokognitywnych, przeciwpsychotycznych i przeciwdepresyjnych w poszczególnych rodzajach otępienia 595
• Otępienia z patologią typu ciał Lewy’ego (DLB/PDD) 595
• Inne otępienia przebiegające z parkinsonizmem (postępujący zanik ponadjądrowy, zanik wieloukładowy) 595
• Otępienia czołowo-skroniowe 595
• Otępienia naczyniopochodne 595
• Otępienie w chorobie Huntingtona 596
• Otępienie w przebiegu padaczki 596
Na zakończenie... 596
Piśmiennictwo 597
23. Farmakoterapia uzależnienia od alkoholu Marcin Wojnar 599
1 Wprowadzenie 599
2 Zaburzenia związane z używaniem alkoholu 599
3 Leczenie uzależnienia od alkoholu 601
Leczenie alkoholowego zespołu abstynencyjnego (AZA) 602
Leczenie farmakologiczne uzależnienia od alkoholu 605
Leki zarejestrowane we wskazaniu do leczenia uzależnienia od alkoholu 606
• Disulfiram 607
• Akamprozat 608
• Naltrekson 609
• Nalmefen 610
Leki stosowane w leczeniu uzależnienia od alkoholu we wskazaniach pozarejestracyjnych 612
• Baklofen 612
• Gabapentyna 614
• Topiramat 614
• Zonisamid 615
• Ondansetron 615
• Wareniklina 615
Na zakończenie... 617
Piśmiennictwo 617
24. Farmakoterapia zaburzeń używania substancji/uzależnień od wybranych substancji innych niż alkohol Bogusław Habrat 619
1 Zakres pojęciowy i kryteria zaburzeń używania substancji/uzależnienia 619
2 Specyfika zaburzeń używania substancji/uzależnień i wynikające z niej cele leczenia 622
3 Farmakoterapia uzależnienia od opioidów 622
• Leczenie substytucyjne 623
• Leczenie długo działającymi antagonistami opioidowymi 624
4 Farmakoterapia uzależnienia od leków uspokajających, nasennych i innych o wpływie na przekaźnictwo GABA-ergiczne 625
• Benzodiazepiny 625
• Niebenzodiazepinowe leki nasenne 628
• Kwas γ-hydroksymaslowy (GHB) 629
• Gabapentoidy 629
5 Uzależnienie od substancji stymulujących 630
• Amfetamina i jej pochodne (metamfetamina) 630
• Kokaina 631
• Kofeina 632
6 Zaburzenia używania kannabisu 633
7 Uzależnienie od nikotyny (tytoniu) 635
8 Zaburzenia używania tzw. nowych substancji psychoaktywnych (NPS) 637
Na zakończenie... 639
Piśmiennictwo 639
25. Farmakoterapia tzw. nałogów behawioralnych Bogusław Habrat 641
1 Charakterystyka kliniczna zaburzeń 641
2 Kierunki farmakoterapii 643
Metody oparte na założeniach „nałogowości” i doświadczeniach w leczeniu uzależnień od substancji psychoaktywnych 644
• Antagoniści receptorów opioidowych 644
• Akamprozat, disulfiram i baklofen 644
• Bupropion 645
Terapie wywodzące się z koncepcji spektrum upośledzenia kontroli impulsów 645
Terapie wywodzące się z koncepcji współwystępowania zaburzeń nałogowych z zaburzeniami nastroju 645
Terapie zakładające współwystępowanie nałogów behawioralnych z ADHD 645
Terapie wywodzące się z traktowania nałogów behawioralnych jako jednej z form zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) 646
3 Zaburzenia uprawiania hazardu (dawniej „hazard patologiczny”) 646
4 Zaburzenia korzystania z gier komputerowych 647
5 Nałogowe zaburzenia korzystania z internetu 648
6 Zaburzenia kompulsywnego kupowania: nałogowe kupowanie, patologiczne kupowanie, nałogowe chodzenie po sklepach, nadmierne wydawanie pieniędzy, oniomania (gr. ṓnios – na sprzedaż) 649
7 Nałogowe formy hiperseksualizmu 650
8 Zespół dysregulacji dopaminergicznej 650
Na zakończenie... 651
Piśmiennictwo 651
26. Farmakoterapia zaburzeń odżywiania Katarzyna Kucharska, Dariusz Włodarek 653
1 Definicja, rodzaje i rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania 653
2 Jadłowstręt psychiczny (JP; anorexia nervosa, AN) 654
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 oraz obraz kliniczny 654
Leczenie jadłowstrętu psychicznego i jego powikłań 655
Farmakoterapia jadłowstrętu psychicznego 656
• Leki przeciwpsychotyczne (LPP) II generacji 656
• Leki przeciwdepresyjne 657
• Agoniści receptorów kannabinoidowych 657
• Leki prokinetyczne 658
• Błonnik 658
• Benzodiazepiny 658
• Cynk 658
• Leki stosowane w zaburzeniach mineralizacji tkanki kostnej 658
• Oksytocyna 658
Neuromodulacja (głęboka stymulacja mózgu, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, bezpośrednia przezczaszkowa stymulacja prądem) 659
3 Bulimia psychiczna (bulimia nervosa, BN) 659
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 oraz obraz kliniczny 659
Leczenie bulimii psychicznej 660
Farmakoterapia bulimii psychicznej 660
• Leki przeciwdrgawkowe 660
Przezczaszkowa stymulacja magnetyczna 661
4 Zespół kompulsywnego jedzenia (binge eating disorder, BED) 661
Kryteria diagnostyczne według DSM-5 oraz obraz kliniczny 661
Leczenie BED 661
Farmakoterapia BED 661
5 Zaburzenia odżywiania polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów (avoidant restrictive food intake disorder, ARFID) 662
Obraz kliniczny oraz kryteria diagnostyczne według DSM-5 662
Leczenie ARFID 663
6 Oddziaływania psychoterapeutyczne w leczeniu zaburzeń odżywiania 663
7 Rehabilitacja żywieniowa 664
Jadłowstręt psychiczny 664
• Uwagi dotyczące diety 667
Bulimia psychiczna 668
Zespół kompulsywnego jedzenia 669
Zaburzenia odżywiania polegające na unikaniu lub ograniczaniu przyjmowania pokarmów 670
Na zakończenie... 671
Piśmiennictwo 671
27. Farmakologiczne leczenie zaburzeń seksualnych Marek Krzystanek, Robert Krysiak, Artur Pałasz 673
1 Model reakcji seksualnej 673
2 Podział zaburzeń seksualnych 675
3 Leczenie zaburzeń seksualnych 676
Leczenie zaburzeń pożądania seksualnego 679
Leczenie zaburzeń podniecenia seksualnego 688
Leczenie zaburzeń orgazmu 692
Leczenie bolesności genitalno-miedniczej/dyspareunii i pochwicy 694
Leczenie zaburzeń ejakulacji 694
• Przedwczesna ejakulacja 694
• Wytrysk opóźniony 696
• Wytrysk wsteczny 696
• Bolesna ejakulacja 696
Leczenie hiperseksualności 696
Na zakończenie... 697
Piśmiennictwo 697
28. Farmakoterapia zaburzeń snu Adam Wichniak, Aleksandra Wierzbicka 699
1 Rola farmakoterapii w leczeniu zaburzeń snu 699
2 Farmakologiczne leczenie bezsenności 700
3 Farmakologiczne leczenie hipersomnii pochodzenia ośrodkowego 703
4 Farmakologiczne leczenie zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania 704
5 Farmakologiczne leczenie parasomnii 706
6 Farmakologiczne leczenie zaburzeń ruchowych związanych ze snem 708
Na zakończenie... 710
Piśmiennictwo 710
29. Farmakologiczne próby leczenia zaburzeń osobowości Marek Krzystanek 713
1 Model patogenezy zaburzeń osobowości 713
2 Metody leczenia zaburzeń osobowości 715
Koncepcja farmakologicznego leczenia zaburzeń osobowości 716
Wyniki badań klinicznych 719
• Amitriptylina 720
• Aripiprazol 720
• Asenapina 720
• Duloksetyna 721
• Fenelzyna 721
• Fluoksetyna 721
• Flupentiksol 721
• Fluwoksamina 721
• Haloperidol 721
• Hydrokortyzon 721
• Klonidyna 722
• Kwasy omega-3 722
• Kwetiapina 722
• Kwas walproinowy 722
• Lamotrigina 722
• Nalmefen 723
• Okskarbazepina 723
• Oksytocyna 723
• Olanzapina 723
• Paliperidon 724
• Risperidon 724
• Sertralina 724
• Topiramat 724
Na zakończenie... 724
Piśmiennictwo 725
ZAGADNIENIA SPECJALNE 727
30. Farmakogenetyka leków psychotropowych Joanna Pawlak, Monika Dmitrzak-Węglarz 729
1 Wprowadzenie 729
2 Farmakogenetyka w praktyce klinicznej 731
3 Polimorfizm genetyczny cytochromu P450 733
4 Farmakogenetyka leków przeciwpsychotycznych (LPP) 735
• Klasyczne leki przeciwpsychotyczne (LPP I generacji, LPPI) 737
• Atypowe leki przeciwpsychotyczne (LPP II generacji, LPPII) 738
• Nowe leki przeciwpsychotyczne (LPP III generacji, LPPIII) 740
5 Farmakogenetyka leków przeciwdepresyjnych 741
6 Farmakogenetyka leków normotymicznych 746
7 Farmakogenetyka leków anksjolitycznych 749
8 Farmakogenetyka leków psychostymulujących i prokognitywnych 750
Na zakończenie... 751
Piśmiennictwo 752
31. Psychofarmakoterapia wieku dziecięco-młodzieżowego – odrębności farmakokinetyki oraz leczenia schizofrenii, depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej Agnieszka Słopień, Barbara Remberk 755
1 Wprowadzenie 755
2 Profil farmakokinetyczny leków u dzieci i młodzieży 756
3 Postępowanie w wybranych zaburzeniach psychicznych dzieci i młodzieży (ze szczególnym uwzględnieniem farmakoterapii) 757
Postępowanie w schizofrenii 757
Postępowanie w depresji 763
Postępowanie w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych 770
4 Działania niepożądane omawianych leków u dzieci i młodzieży 773
Na zakończenie... 774
Piśmiennictwo 775
32. Psychofarmakoterapia u chorych w wieku podeszłym Tomasz Sobów 777
1 Wprowadzenie 777
2 Zmiany w farmakokinetyce a psychofarmakoterapia starszych chorych 777
• Wchłanianie leków 777
• Dystrybucja leków 778
• Usuwanie ksenobiotyków (w tym leków) 778
3 Zmiany farmakodynamiczne dotyczące leków psychotropowych u starszych chorych 779
• Zmiany receptorowe 779
• Metabolizm i interakcje lekowe 779
4 typowe problemy związane ze stosowaniem leków psychotropowych u osób w wieku podeszłym 779
• Ryzyko hipotensji i upadków 781
• Parkinsonizm i inne powikłania ze strony układu pozapiramidowego 781
• Hiponatremia 782
• Zespół serotoninowy 782
• Złośliwy zespół neuroleptyczny 783
• Niepożądane efekty hematologiczne 783
• Zaparcia 784
• Leki o działaniu antycholinergicznym a starsi pacjenci 784
5 Ogólne zasady psychofarmakoterapii u chorych w wieku podeszłym 785
6 Odrębności farmakoterapii depresji u chorych w wieku podeszłym 786
7 Odrębności farmakoterapii choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) w wieku podeszłym 787
8 Odrębności farmakoterapii schizofrenii w wieku podeszłym 788
9 Odrębności farmakoterapii zaburzeń lękowych w wieku podeszłym 790
Na zakończenie... 790
Piśmiennictwo 790
33. Psychofarmakoterapia ciąży i okresu okołoporodowego Dominika Dudek 793
1 Wprowadzenie – zasady ogólne leczenia kobiet w okresie ciąży 793
2 Psychofarmakoterapia i karmienie piersią – zasady ogólne 796
3 Stosowanie leków przeciwdepresyjnych (LPD) u kobiet w wieku rozrodczym 797
4 Stosowanie leków przeciwlękowych i nasennych 799
5 Leki normotymiczne: lit i leki przeciwpadaczkowe 801
6 Leki przeciwpsychotyczne (LPP) 803
7 Leki psychostymulujące 804
8 Breksanolon – nowa możliwość w depresji poporodowej 804
Na zakończenie... 805
Piśmiennictwo 805
34. Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu chorób somatycznych Jan Jaracz 807
1 Wprowadzenie 807
2 Ogólne zasady psychofarmakoterapii w chorobach somatycznych i neurologicznych 809
3 Choroby neurologiczne 810
• Udar mózgu 810
• Choroba Parkinsona 812
• Stwardnienie rozsiane 814
• Padaczka 815
4 Choroby internistyczne 816
• Choroba niedokrwienna serca 816
• Cukrzyca 817
• Choroby reumatyczne 818
• Choroby nowotworowe 819
Na zakończenie... 821
Piśmiennictwo 821
35. Leczenie skojarzone za pomocą leków psychotropowych Janusz Rybakowski 823
1 Wprowadzenie 823
2 Polifarmakoterapia za pomocą leków przeciwpsychotycznych w schizofrenii 823
3 Polifarmakoterapia w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) 826
• Polifarmakoterapia w leczeniu manii 826
• Polifarmakoterapia w leczeniu depresji w przebiegu ChAD 826
• Polifarmakoterapia w profilaktyce nawrotów ChAD 827
• Polifarmakoterapia w chorobie afektywnej dwubiegunowej z szybką zmianą faz 829
4 Polifarmakoterapia za pomocą leków przeciwdepresyjnych w depresji okresowej 829
Na zakończenie... 831
Piśmiennictwo 832
36. Psychofarmakoterapia zgodnie z zaleceniami Dominika Dudek, Anna Wasik 835
1 Wprowadzenie 835
2 Adherencja w zaburzeniach psychicznych 837
• Adherencja w schizofrenii 838
• Adherencja w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych 841
• Adherencja w depresji okresowej nawracającej 844
• Adherencja w zaburzeniach lękowych 847
Na zakończenie... 848
Piśmiennictwo 849
37. Farmakologiczne aspekty terapii elektrowstrząsowej (eW) Łukasz Święcicki 851
1 Wprowadzenie 851
2 Krótki rys historyczny 852
3 Zastosowanie i skuteczność zabiegów EW 853
4 Leki stosowane przed rozpoczęciem zabiegów EW 854
• Podawanie atropiny przed zabiegiem EW 855
5 Leki stosowane do znieczulenia podczas zabiegu EW 856
• Metoheksital 856
• Tiopental 856
• Propofol 858
• Ketamina 859
• Etomidat 861
6 Leki stosowane do zwiotczenia podczas zabiegów EW 863
Depolaryzujące środki zwiotczające 863
Niedepolaryzujące środki zwiotczające 864
• Rokuronium 864
• Miwakurium 865
7 Stosowanie leków psychotropowych podczas trwania kuracji EW 865
8 Farmakoterapia w zapobieganiu nawrotów 866
9 Farmakoterapia zaburzeń funkcji poznawczych 868
Na zakończenie... 868
Piśmiennictwo 869
Skorowidz 871
