CZĘŚĆ I. LEKI RECEPTUROWE – TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE ASPEKTY SPORZĄDZANIA LEKÓW 1
1. Rodzaje postaci leku recepturowego – Renata Jachowicz 3
1.1 Niejałowe postacie leku 4
1.1.1 Płynne postacie niejałowych leków recepturowych 4
1.1.2 Półstałe postacie niejałowych leków recepturowych 7
1.1.3 Stałe postacie niejałowych leków recepturowych 7
1.2 Jałowe postacie leku 8
2. D rogi podania leków – Renata Jachowicz 12
3. P acjenci pediatryczni – Renata Jachowicz 18
3.1 Charakterystyka wieku rozwojowego 18
3.2 Obliczanie dawek leku 25
4. Pacjenci w starszym wieku – zmiany spowodowane procesem starzenia mające wpływ na działanie leków – Katarzyna Szczerbińska, Barbara Gryglewska 32
4.1 Wybrane aspekty farmakokinetyki leków w organizmie osób starszych 32
4.1.1 Uwalnianie substancji leczniczej z postaci leku 32
4.1.2 Wchłanianie leku 34
4.1.3 Zmiany dystrybucji substancji leczniczych związane z wiekiem 36
4.1.4 Wpływ funkcji wątroby na eliminację leku 37
4.1.5 Wpływ funkcji nerek na eliminację leku 37
4.2 Aspekty farmakodynamiczne 38
4.3 Interakcje pomiędzy lekami i niekorzystny wpływ leków na przebieg choroby 39
5. Składniki leków recepturowych – Joanna Szafraniec-Szczęsny, Anna Czech 42
5.1 Właściwości fizykochemiczne substancji leczniczych i pomocniczych – Joanna Szafraniec-Szczęsny 42
5.1.1 Rozpuszczalność 42
5.1.2 Właściwości kwasowo-zasadowe a rozpuszczalność 46
5.1.3 Lipofilowość/hydrofobowość 47
5.1.4 Higroskopijność 49
5.1.5 Polimorfizm 51
5.2 Substancje pomocnicze – Anna Czech 52
5.2.1 Rozpuszczalniki 54
5.2.1.1 Woda oczyszczona – Aqua purificata 54
5.2.1.2 Woda do wstrzykiwań – Aqua ad iniectabile (Aqua pro iniectione) 54
5.2.1.3 Woda do receptury aptecznej – Aqua pro usu officinale 55
5.2.1.4 Alkohol etylowy – Ethanolum (96 per centum) (Ethanol 96% (V/V), Ethanol 96�, Spiritus Vini rectificatus) 55
5.2.1.5 Glicerol 85% – Glycerolum (85 per centum) (Glycerol 85%) 55
5.2.1.6 Parafina ciekła – Paraffinum liquidum (olej parafinowy) 56
5.2.1.7 Olej rycynowy oczyszczony – Ricini oleum raffinatum (Castor oil) 56
5.2.1.8 Olej rzepakowy oczyszczony – Rapae oleum raffinatum 56
5.2.1.9 Olej z oliwek z pierwszego tłoczenia – Olivae oleum virginale 57
5.2.1.10 Olej z oliwek oczyszczony – Olivae oleum raffinatum 57
5.2.2 Substancje zwiększające lepkość 57
5.2.2.1 Półsyntetyczne pochodne celulozy 57
5.2.2.2 Polimery naturalne 58
5.2.2.3 Polimery syntetyczne 59
5.2.3 Substancje poprawiające smak, zapach i wygląd postaci leku 59
5.2.3.1 Substancje poprawiające smak postaci leku 59
5.2.4 Składniki podłoży maściowych 61
5.2.4.1 Wosk biały – Cera alba 62
5.2.4.2 Parafina stała – Paraffinum solidum 62
5.2.4.3 Alkohol cetylowy – Alcohol cetylicus 62
5.2.4.4 Alkohol stearylowy – Alcohol stearylicus 62
5.2.4.5 Alkohole sterolowe z lanoliny – Alcoholes adipis lanae 63
5.2.4.6 Cholesterol – Cholesterolum 63
5.2.4.7 Kwas stearynowy – Acidum stearicum 63
5.2.5 Składniki podłoży czopkowych 63
5.2.5.1 Olej kakaowy – Cacao oleum 63
5.2.5.2 Witepsol H15 64
5.2.6 Środki konserwujące 64
6. Opakowania – Witold Jamróz 66
6.1 Pojemniki szklane 68
6.2 Pojemniki z tworzyw sztucznych 69
7 Trwałość leków recepturowych – Renata Jachowicz, Aleksander Mendyk 72
7.1 Ogólna charakterystyka trwałości postaci leku 72
7.1.1 Trwałość chemiczna 73
7.1.2 Trwałość fizyczna 74
7.1.3 Trwałość mikrobiologiczna 75
7.2 Okres przydatności leku do użycia 77
8. Leki niejałowe – Renata Jachowicz, Anna Czech, Witold Jamróz, Andrzej Jaworek, Aldona Maciejewska, Krzysztof Niwiński, Barbara Pandyra-Kowalska, Joanna Szafraniec-Szczęsny 81
8.1 Zasady sporządzania leku recepturowego Procesy jednostkowe – Renata Jachowicz, Anna Czech, Witold Jamróz, Aldona Maciejewska, Krzysztof Niwiński, Joanna Szafraniec-Szczęsny 81
8.1.1 Ogólne zasady sporządzania leku recepturowego 81
8.1.1.1 Ocena składu przepisanego leku 83
8.1.1.2 Czynności przygotowawcze 83
8.1.1.3 Wykonanie i kontrola preparatu 84
8.1.1.4 Pakowanie i oznakowanie 85
8.1.1.5 Miarki 85
8.1.1.6 Opracowanie dokumentacji 85
8.1.1.7 Dawki 85
8.1.2 Urządzenia i utensylia 86
8.1.3 Procesy technologiczne stosowane podczas sporządzania leków – Renata Jachowicz, Witold Jamróz, Aldona Maciejewska, Krzysztof Niwiński, Joanna Szafraniec-Szczęsny 88
8.1.3.1 Ważenie 89
8.1.3.2 Rozdrabnianie 91
8.1.3.3 Mieszanie 92
8.1.3.4 Rozpuszczanie 98
8.1.3.5 Ogrzewanie 100
8.1.3.6 Rozdzielanie 101
8.1.3.7 Dzielenie 102
8.2 Receptura płynnych postaci leku recepturowego – Renata Jachowicz, Anna Czech, Barbara Pandyra-Kowalska 103
8.2.1 Przeznaczenie płynnych leków recepturowych – Renata Jachowicz 103
8.2.2 Roztwory – Solutiones – Anna Czech, Renata Jachowicz 107
8.2.2.1 Charakterystyka i sporządzanie leków recepturowych w postaci roztworu 107
8.2.2.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 121
8.2.3 Krople – Guttae – Barbara Pandyra-Kowalska, Renata Jachowicz 152
8.2.3.1 Charakterystyka leków recepturowych w postaci kropli 152
8.2.3.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 153
8.2.4 Mieszanki – Mixturae – Barbara Pandyra-Kowalska, Anna Czech, Renata Jachowicz 160
8.2.4.1 Charakterystyka leków recepturowych w postaci mieszanki 160
8.2.4.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 163
8.2.5 Zawiesiny – Suspensiones – Anna Czech, Renata Jachowicz 180
8.2.5.1 Charakterystyka leków recepturowych w postaci zawiesin 180
8.2.5.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 186
8.2.6 Emulsje – Emulsiones – Renata Jachowicz, Anna Czech 195
8.2.6.1 Charakterystyka leków recepturowych w postaci emulsji 195
8.2.6.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 202
8.2.7 Niezgodności recepturowe w płynnych preparatach – Renata Jachowicz, Anna Czech, Barbara Pandyra-Kowalska 206
8.2.7.1 Reakcje utlenienia i redukcji 207
8.2.7.2 Reakcje hydrolizy 207
8.2.7.3 Wytrącanie słabych kwasów i zasad 209
8.2.7.4 Reakcja podwójnej wymiany 216
8.2.7.5 Przekroczona rozpuszczalność 218
8.2.7.6 Reakcje wysalania 219
8.3 Receptura półstałych postaci leku – Anna Czech, Andrzej Jaworek, Renata Jachowicz, Barbara Pandyra-Kowalska, Aldona Maciejewska, Anna Wojas-Pelc 220
8.3.1 Terapeutyczne aspekty stosowania leków recepturowych na skórę – Andrzej Jaworek, Anna Wojas-Pelc 220
8.3.1.1 Co daje lek recepturowy w arsenale terapeutycznym dermatologa 220
8.3.1.2 Budowa skóry i jej przydatków w kontekście dróg przenikania leku recepturowego 222
8.3.1.3 Postacie leku do stosowania miejscowego we współczesnej dermatologii 224
8.3.1.4 Co wpływa na działanie leku recepturowego w dermatologii – uwagi praktyczne 224
8.3.1.5 Podłoża recepturowe – punkt widzenia dermatologa praktyka 227
8.3.1.6 Substancje czynne w recepturze dermatologicznej 228
8.3.1.7 Podsumowanie 233
8.3.2 Charakterystyka półstałych postaci leku – Renata Jachowicz, Barbara Pandyra-Kowalska, Anna Czech, Aldona Maciejewska 233
8.3.2.1 Systematyka podłoży 235
8.3.2.2 Rodzaje półstałych postaci leku 241
8.3.3 Ogólne zasady sporządzania półstałych preparatów 242
8.3.3.1 Przykłady preparatów 246
8.3.4 Recepty – przykłady leków recepturowych 254
8.4 Receptura stałych postaci leku – Krzysztof Niwiński, Aldona Maciejewska, Renata Jachowicz 281
8.4.1 Proszki – Pulveres – Krzysztof Niwiński, Renata Jachowicz 281
8.4.1.1 Charakterystyka proszków jako postaci leku 281
8.4.1.2 Ogólne zasady sporządzania proszków 285
8.4.1.3 Recepty – przykłady leków recepturowych 300
8.4.1.4 Niezgodności w proszkach 318
8.4.2 Stałe postacie leku do podania doodbytniczego, dopochwowego i docewkowego – Aldona Maciejewska, Renata Jachowicz 322
8.4.2.1 Charakterystyka postaci leku w formie czopków 322
8.4.2.2 Ogólne zasady sporządzania czopków 330
8.4.2.3 Recepty – przykłady leków recepturowych 338
8.4.2.4 Globulki dopochwowe 347
8.4.2.5 Pręciki 357
8.4.2.6 Kontrola jakości preparatów 358
9. Leki jałowe – Renata Jachowicz, Monika Augustyn, Witold Brniak, Anna Czech, Agnieszka Datoń-Stala, Anna Giżycka, Barbara Imbiorkiewicz, Krystyna Chmal-Jagiełło, Mateusz Kurek 360
9.1 Ogólne zasady sporządzania leków jałowych – Renata Jachowicz, Anna Czech 360
9.1.1 Pomieszczenia do pracy aseptycznej 362
9.1.2 Przygotowanie miejsca pracy 363
9.1.3 Materiały i urządzenia 365
9.1.4 Przygotowanie pracownika 365
9.1.5 Kontrola preparatów 366
9.2 Preparaty do oczu – Anna Czech, Renata Jachowicz 366
9.2.1 Charakterystyka preparatów do oczu 366
9.2.2 Sporządzanie preparatów do oczu 371
9.2.2.1 Sporządzanie kropli do oczu 371
9.2.2.2 Okres przydatności do użycia kropli i płynów do oczu 375
9.2.2.3 Sporządzanie półstałych preparatów do oczu 375
9.2.2.4 Kontrola preparatów do oczu 376
9.2.3 Recepty – przykłady leków recepturowych 377
9.2.3.1 Krople do oczu 377
9.2.3.2 Maści do oczu 381
9.2.3.3 Preparaty z antybiotykami 383
9.3 Leki cytostatyczne (cytotoksyczne) – Renata Jachowicz, Monika Augustyn, Anna Giżycka, Krystyna Chmal-Jagiełło, Mateusz Kurek 385
9.3.1 Wymagania dotyczące zasad bezpiecznego sporządzania leków cytotoksycznych 385
9.3.1.1 Pracownia leku cytotoksycznego – pomieszczenia i wyposażenie 387
9.3.1.2 Badania kontrolne 390
9.3.1.3 Personel 390
9.3.1.4 Zakres czynności wykonywanych podczas sporządzania leków 391
9.3.2 Sporządzanie leków cytostatycznych 393
9.3.2.1 Metoda wolumetryczna 394
9.3.2.2 Metoda grawimetryczna 394
9.3.2.3 Oznakowanie i przechowywanie 394
9.3.3 Dokumentacja 396
9.3.4 Przykłady recept i sposobów sporządzania preparatów 396
9.3.4.1 Przykład preparatu sporządzanego dla osoby dorosłej 396
9.3.4.2 Przykłady preparatów sporządzanych dla dzieci 401
9.3.5 Wynaczynienia 405
9.3.6 Segregacja i utylizacja odpadów 406
9.3.7 Zdarzenia niepożądane i sytuacje awaryjne 406
9.4 Mieszaniny do żywienia pozajelitowego – Witold Brniak, Barbara Imbiorkiewicz, Anna Giżycka 407
9.4.1 Rola leczenia żywieniowego w terapii pacjentów szpitalnych i domowych 407
9.4.2 Składniki mieszanin do żywienia pozajelitowego 409
9.4.3 Metody sporządzania mieszanin do żywienia pozajelitowego 415
9.4.4 Problemy stabilności i interakcji w mieszaninach do żywienia pozajelitowego 418
9.4.4.1 Wytrącanie osadu 419
9.4.4.2 Destabilizacja fizyczna emulsji 419
9.4.4.3 Procesy peroksydacji 420
9.4.4.4 Dodatek leków do mieszaniny do żywienia pozajelitowego 421
9.4.4.5 Zasady sporządzania mieszanin 423
9.4.4.6 Kontrola mieszanin do żywienia pozajelitowego 423
9.4.5 Rola farmaceuty w żywieniu pozajelitowym 424
9.4.6 Recepty – przykłady mieszanin do żywienia pozajelitowego 426
9.5 Receptura jałowych leków przeciwdrobnoustrojowych – Agnieszka Datoń-Stala 436
9.5.1 Recepty – przykłady leków recepturowych 438
9.6 Płyny do kardioplegii – Agnieszka Datoń-Stala, Renata Jachowicz 441
9.6.1 Ogólne zasady przygotowania roztworów do kardioplegii 444
10. Receptura leków pediatrycznych – Aldona Maciejewska, Renata Jachowicz 446
10.1 Charakterystyka sporządzania leków pediatrycznych 446
10.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 449
10.2.1 Płynne leki recepturowe 449
10.2.1.1 Płynne preparaty doustne 449
10.2.1.2 Płynne preparaty do użytku zewnętrznego 461
10.2.2 Półstałe leki recepturowe 468
10.2.3 Stałe leki recepturowe 481
10.2.3.1 Proszki 481
10.2.3.2 Czopki 490
11. Receptura leków stomatologicznych – Witold Jamróz, Renata Jachowicz 501
11.1 Choroby przyzębia – aspekty terapeutyczne 501
11.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 504
11.2.1 Roztwory, zawiesiny 504
11.2.2 Maści 508
11.2.3 Proszki niedzielone 509
11.2.4 Przykłady recept z piśmiennictwa 509
11.2.4.1 Przykłady postaci leku dostępnych w innych krajach 511
12. Receptura leków laryngologicznych – Barbara Pandyra-Kowalska, Renata Jachowicz 513
12.1 Charakterystyka recepturowych preparatów laryngologicznych 513
12.2 Recepty – przykłady leków recepturowych 515
12.2.1 Krople do nosa – Guttae rhinologicae 515
12.2.2 Maści do nosa – Unguenta rhinologicae 517
12.2.3 Płyny do płukania zatok 520
12.2.4 Krople do ucha – Guttae otologicae 520
12.2.5 Preparaty do płukania jamy ustnej 522
12.2.6 Preparaty do pędzlowania jamy ustnej 524
12.2.7 Półstałe preparaty do stosowania w jamie ustnej 526
12.2.8 Krople do inhalacji 526
13. Systemy automatycznej indywidualnej dystrybucji leków – Renata Jachowicz, Krzysztof Niwiński 528
CZĘŚĆ II. APTEKA JAKO MIEJSCE WYKONYWANIA USŁUGI FARMACEUTYCZNEJ 533
14. Prawne uwarunkowania realizacji leków recepturowych – Renata Jachowicz, Lucyna Bułaś 535
14.1 Wprowadzenie 535
14.2 Recepta w postaci elektronicznej 536
14.3 Realizacja recept 541
14.4 Zasady dotyczące sposobu przepisywania składu leku recepturowego 544
15. Wybrane zagadnienia zarządzania systemem jakości w aptece – Lucyna Bułaś, Renata Jachowicz 549
15.1 Zasady wdrażania systemu zapewnienia jakości 549
15.2 Zadania farmaceutów związane ze sporządzaniem leku recepturowego i aptecznego 549
15.3 Miejsce sporządzenia leku recepturowego i jego wyposażenie 551
15.4 Dokumentacja leku recepturowego 551
15.5 Czynności kontrolne 552
15.6 Oznakowanie leku recepturowego 553
CZĘŚĆ III. MATERIAŁY POMOCNICZE 555
16. Przykłady preparatów gotowych stosowanych do sporządzania leków recepturowych – Anna Czech 557
17. Synonimy – Aleksander Mendyk 565
18. Słownik terminów – Renata Jachowicz 589
19. Dokumenty 605
20. Tabele pomocnicze i nomogramy – Renata Jachowicz 614
21. Piśmiennictwo 625
Skorowidz 629
