Tourism and the transformation of large cities in the post-communist countries of Central and Eastern Europe
Streszczenie
Przełom lat 80. i 90. był na świecie czasem wielkich przemian politycznych
i społeczno-gospodarczych. Ten okres to m.in. czas kryzysu gospodarczego
i politycznego w krajach europejskich, w których panował ustrój realnego
socjalizmu. Wraz z osłabieniem Związku Radzieckiego oraz wprowadzanymi
tam reformami pojawiły się możliwości przekształceń w innych
państwach socjalistycznych. W Europie Środkowo-Wschodniej objęły one
m.in. Polskę, Węgry, NRD, Czechosłowację.
Autorzy za podmiot badań w niniejszej pracy przyjęli grupę
wybranych miast postsocjalistycznych, leżących na terenie kilku państw
wchodzących w skład regionu Europy Środkowo-Wschodniej.
Przedmiotem badań jest rozwój funkcji turystycznej w tych ośrodkach
miejskich zachodzący w wyniku procesu transformacji ustrojowej po upadku
realnego socjalizmu.
Zakres przestrzenny pracy obejmuje miasta zlokalizowane na obszarze
wybranych krajów regionu Europy Środkowo-Wschodniej: Polski (Łódź),
Słowacji (Bratysława), Rosji (Kaliningrad), Białorusi (Mińsk), Ukrainy
(Lwów). Autorzy celowo wybrali ośrodki miejskie o różnej randze tak, aby
uzyskać materiał badawczy przedstawiający miasta różnego typu, m.in.
ośrodki regionalne jak i stolice. W ten sposób przeprowadzona analiza bazuje
na zróżnicowanej próbie badawczej, a jej wyniki można uznać za reprezentatywne
dla dużych miast w badanym regionie. Analiza przedstawiona
w niniejszej pracy obejmuje miasta w ich granicach administracyjnych,
ma ona charakter dynamiczny i przedstawia przekształcenia,
które dokonały się w okresie od upadku systemu realnego socjalizmu do czasów
współczesnych.
W toku rozprawy autorzy zweryfikowali pozytywnie hipotezę badawczą
mówiącą, że:
„Jednym ze skutków zainicjowanych przez upadek socjalizmu
przekształceń był intensywny rozwój funkcji turystycznej w dużych miastach
zlokalizowanych na obszarze państw Europy Środkowo-Wschodniej.
Z uwagi na postępujący proces deindustrializacji oraz wzrost znaczenia
trzeciego sektora gospodarki usługi turystyczne zyskały w tych miastach istotne
znaczenie. Rozwinął się sektor obsługi turystycznej, na który składają
się działalności związane z hotelarstwem, gastronomią oraz sektorem
imprez. Doszło do poprawy dostępności komunikacyjnej badanych obszarów,
rewitalizacji przestrzeni miejskiej oraz wzrostu aktywności władz lokalnych
w zakresie programów rozwoju turystyki. Przemiany te skutkują rozwojem ruchu turystycznego, znacząco wzrosła liczba przyjazdów turystycznych,
a ich struktura uległa dywersyfikacji.”
Transformacja ustrojowa spowodowała daleko idące skutki dla gospodarki
i społeczeństwa, w tym dla mieszkańców dużych miast. Do głównych
czynników inicjujących przemiany badanych miast postsocjalistycznych
należy zaliczyć:
- przemiany społeczne i polityczne,
- szybką globalizację gospodarki byłych krajów socjalistycznych,
- przejście od fazy industrialnej do postindustrialnej,
- zmianę statusu administracyjnego części badanych ośrodków
miejskich (Mińska, Lwowa, Bratysławy),
- awans ze stolic republik lub obszarów do stolicy krajów.
Istotne zmiany zarejestrowano także w szeroko rozumianym sektorze
turystycznym omawianych miast. Zachodzące przekształcenia nie były
jednorodne w czasie, autorzy wydzielili trzy podstawowe etapy tych
przekształceń:
- etap upadku turystyki socjalistycznej,
- etap stabilizacji,
- etap rozwoju nowoczesnej turystyki.
Najczęściej odnotowanymi w badanej próbie przejawami przemian
miast pod wpływem rozwoju turystyki są:
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy noclegowej,
- inwestycje kapitału zagranicznego w branżę hotelarską,
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy gastronomicznej,
- zmiany jakościowe i ilościowe bazy towarzyszącej,
- zmiany w zakresie handlu detalicznego,
- rozwój infrastruktury transportowej,
- tworzenie organizacji odpowiedzialnych za promocje turystyczną
miast,
- rozwój działalności kulturalno-rozrywkowej, w tym festiwali.
Podstawowym miernikiem rozwoju turystyki w mieście jest zwiększająca
się liczba przyjazdów i odwiedzin w celach turystycznych. Zebrane
dane wskazują, że największa dynamika wzrostowa ruchu turystycznego
w okresie postsocjalistycznym miała miejsce w Kaliningradzie
(+174%) i Łodzi (+125%). Najmniejsze wzrosty ruchu turystycznego
zanotowała Bratysława (+50%) i Mińsk (+26%). Bardzo dynamiczny wzrost
liczby turystów w Kaliningradzie wytłumaczyć można specyficznym położeniem
tej rosyjskiej enklawy. Znajduje się ona bowiem w szczególnym
miejscu pomiędzy państwami Unii Europejskiej. W przypadku Kaliningradu
istotna jest także bliskość dwóch granic oraz fakt, że Kaliningrad był przez
długi okres zamkniętą strefą militarną. Łódź z kolei w okresie postsocjalistycznym postrzegana jako biedne i zaniedbane miasto bez szczególnych
walorów turystycznych przeszła intensywną transformację skutkująca
zwiększeniem atrakcyjności turystycznej. Bratysława – niewielki –
50% wzrost zawdzięcza bliskości Wiednia i dogodnemu położeniu komunikacyjnemu.
Wszystko to sprawia, że ruch turystyczny w stolicy Słowacji już
na początku okresu transformacji pozostawał na wysokim poziomie. Z kolei
Mińsk, miasto na wczesnym etapie przemian, ma słabo rozwiniętą infrastrukturę
turystyczną i okres dynamicznego wzrostu wielkości ruchu turystycznego
ciągle jeszcze przed sobą.
Przebadana grupa miast daje przegląd różnych stadiów turystycznej
transformacji obszarów miejskich. Przemiany te uwarunkowane są rzeczywistością
gospodarczą, społeczną jak również polityczną. Autorzy na podstawie
obserwacji wyróżnili trzy grupy miast.
Grupę pierwszą stanowią Łódź i Bratysława, które są miastami w fazie
głęboko zaawansowanej transformacji, z dużym udziałem dobrze rozwiniętej
turystyki o charakterze kapitalistycznym.
Do grupy drugiej zakwalifikowano Lwów i Kaliningrad będące miastami
na początkowym etapie zaawansowanej fazy transformacji, w których
turystyka rozwija się intensywnie wkraczając w stadium kapitalistyczne.
W ostatniej grupie znalazł się Mińsk będący ośrodkiem miejskim
w fazie średniozaawansowanej transformacji. Turystyka o charakterze kapitalistycznym
dopiero zaczyna się w mieście rozwijać, a infrastruktura towarzysząca
w większym stopniu służy obsłudze potrzeb mieszkańców niż przyjezdnych.
1. Introduction (Cudny W.) .............. 9
1.1.The object, subject and scope of the book. The aims and methods of study ....... 9
1.2. Basic terminology .............. 12
1.3. The post-socialist city. A the theoretical approach .................... 17
2. The history of the political and economic transformation in the countries of Central and Eastern Europe (Wiśniewski E.) ...... 20
2.1. The beginnings of the transformation .... 20
2.2. The political transformation in the countries
of Central and Eastern Europe ......... 21
2.3. The course of economic transformations .... 29
2.4. Conclusions ....... 33
3. Lodz – Poland (Cudny W., Rouba R.) ....... 34
3.1. Location and accessibility ............. 34
3.2. History and the contemporary times ....... 37
3.3. The transformation of Lodz during the post-socialist period. Tourism in Lodz ...... 43
3.4. The transformation of the tourist infrastructure ......................... 45
3.5. Spatial changes ................. 52
3.6. Political and administrative changes ..... 55
3.7.Transformations in Lodz culture ...... 59
3.8. European Union funds and tourism development ...................... 64
3.9. Changes in the tourist traffic. Conclusions ................................ 65
4. Bratislava – Slovakia (Korec P., Bucekova I.) ................................... 69
4.1. The location of the city ....... 69
4.2. Transport accessibility ......... 71
4.3. The history of the city .......... 75
4.4. Post – socialist urban transformation ..... 77
4.5. Changes influencing the development of tourism after 1989 ...... 80
4.6. Changes in the urban spatial structure .... 89
4.7. Institutional changes in tourism. European Union funds ........... 92
4.8. The number and structure of Bratislava visitors ........................ 93
4.9. Changes in the structure of visitors ... 96
4.10.The expected future tendencies in tourism
development. Conclusions ........ 99
5. Kaliningrad – Russia (Kropinova E.) ...... 103
5.1. The location, accessibility and role of Kaliningrad
in the network of Russian cities .............. 103
5.2. The history and latest changes in the economic and functional systems ........ 105
5.3. Stages in the development of the area as a tourism region ....... 107
5.4. The image of the Kaliningrad region and changes in the tourist traffic ........... 108
5.5. Tourist sector in change .......... 110
5.6. Prospects for development ..... 111
5.7. Conclusions ...................... 113
6. Lviv – Ukraine (Stetsiuk O., Michalski T.) ........................... 115
6.1. General information about Lviv .... 115
6.2. The history, post - communist socio-economic transformation and main tourist assets ..... 116
6.3. Functional transformations and the development of tourism ... 119
6.4. Spatial transformations affecting tourism ................................ 122
6.5. Administrative and political transformation ............................. 124
6.6. European Union funds and tourism development programs .... 125
6.7. The main effects of the transformation .................................... 126
7. Minsk – Belarus (Antipova E.A., Fakeyeva L.V., Fedortsova T.A.) 129
7.1. The description of the study area ..... 129
7.2. The history of Minsk .......... 130
7.3. Location and transport ........ 131
7.4. Population and economy ................ 133
7.5. Tourist assets and infrastructure .... 137
7.6. Tourist flows ................ 148
7.7. Development plans ............ 150
7.8. Conclusions ............. 153
8. Conclusions (Rouba R., Cudny W.) ....... 155
Streszczenie ................... 163
Zhrnutie ...................... 166
Bibliografia .............. 169
