Wiek teorii
Długo trzeba było czekać na publikację o tak wielkim znaczeniu nie tylko dla polskiego literaturoznawstwa, ale dla polskiej humanistyki w ogóle. Pojawia się w bardzo szczególnym momencie historycznym, w chwili, kiedy tyle jest jałowych dyskusji wokół nauk humanistycznych, ich znaczenia społecznego, wpływu na kulturę i także na szeroko pojętą codzienność. Jest on ogromny - to niekwestionowana oczywistość, a Wiek teorii utwierdza w tym przekonaniu.
Na pracę składa się obszerny tom monograficzny oraz dwa równie obszerne tomy antologii. Wiek teorii opowiada historię nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego w sposób niezwykle oryginalny. Nie jest to nużący enumeracją katalog najważniejszych osiągnięć czy badaczy, ale kapitalny zbiór obszernych, znakomicie sproblematyzowanych rozpraw - historię nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego poznajemy w ujęciu transwersalnym, misternie skonstruowanym, gdzie jedne fakty odwołują się do innych, łącząc się ze sobą poprzecznie w obrębie całego tomu, zupełnie tak, jak łączą się one ze sobą w historii polskiej i światowej myśli literaturoznawczej. Czytając Wiek teorii, uświadamiamy sobie niebywałe bogactwo polskiego literaturoznawstwa teoretycznego XX i XXI wieku, jego znaczenie i wpływ na rozwój dyscypliny w świecie, różnorodne interferencje, w jakie było uwikłane. Ta księga nie jest prostym podsumowaniem dokonań (tych spełnionych i z różnych przyczyn zaprzepaszczonych), ale także gruntowną analizą tego, co dzieje się w polskim literaturoznawstwie teoretycznym dzisiaj.
W tym tomie wszystko zaczyna się od pokornego podejścia do historii i tradycji, ale także - co bardzo istotne - od wskazania pryncypiów. Przedmiot badań został zdefiniowany nie jako „teoria literatury”, a jako „literaturoznawstwo teoretyczne”. W jedenastopunktowym zbiorze zasad ułożonych przez Danutę Ulicką odnajdujemy także fundamentalną regułę, która jest jednocześnie najważniejszą moim zdaniem tezą tej monografii: światowe literaturoznawstwo nowoczesne narodziło się w przestrzeni Europy Środkowej i Wschodniej. To sprawa zasadniczej wagi, o wielkim znaczeniu dla dyscypliny dzisiaj, dla jej kondycji we współczesnej nauce polskiej. Ważną tezą przedstawionych badań jest i to, że nowoczesne literaturoznawstwo polskie od samego początku rozwijało się na styku różnych dyscyplin, a zatem od samego początku znosiło cezury i cenzury, było interdyscyplinarne czy nawet transdyscyplinarne. Znaczenie Wieku teorii polega także na tym, że już od początkowych założeń skutecznie wyprowadza poza zamknięty krąg narosłych przez lata mitów, uproszczeń, obiegowych opinii – nie chodzi tu po prostu o prawdę, ale o ukształtowanie pewnego stylu myślenia i wypowiadania się o przeszłości i teraźniejszości dyscypliny.
(z recenzji Adama Dziadka)
