Życie prywatne Polaków w XIX wieku
Kolejny, jubileuszowy już, dziesiąty tom serii wydawniczej Życie prywatne Polaków w XIX wieku, podobnie jak wcześniejsze tomy, również zrodził się z potrzeby innego opowiadania o przeszłości. Tym razem proponujemy nową perspektywę poznawczą życia prywatnego i życia codziennego epoki – jego ogląd – przez pryzmat materialnego otoczenia ludzi. Prywatność „w zwierciadle rzeczy”, czyli skoncentrowanie uwagi na środowisku materialnym, w którym upływało życie Polaków pod zaborami, pozwoliło na przybliżenie indywidualnych, prywatnych światów, ukazanie scen i rytmu życia codziennego, krajobrazów kulturowych, przestrzeni życia, które pozostawały w cieniu. Przedmioty otaczające człowieka można analizować przez pryzmat ich użyteczności, typologii, genezy, zasięgu terytorialnego. Tradycyjne badania kultury materialnej gubiły często kontekst społeczny artefaktów. Warto przyjrzeć się ich roli w szerszej perspektywie. Z pozoru bezgłośne przedmioty, gromadzone przez życie, otaczające człowieka, selekcjonowane, chronione, odrzucane stanowią zwierciadło, które przy odpowiednim zestawie pytań potrafi przemówić. Świat rzeczy otaczających człowieka odzwierciedla realia jego codziennej egzystencji, jego mentalność, standard życia, wyznawane wartości, upodobania estetyczne, więzi rodzinne, charakter codziennych zajęć, sposoby spędzania wolnego czasu, przynależność grupową, stosunek do mody, religii, przemian cywilizacyjnych.
Redaktorzy mają świadomość, że prezentowany tom nie wyczerpuje tematyki i prowokuje jedynie do dalszego dyskursu nad życiem prywatnym Polaków w XIX stuleciu. Pryzmat „rzeczy” otworzył dodatkowe spektrum możliwości badawczych sfery życia codziennego i intymnego społeczeństwa polskiego pod zaborami. W artykułach nie zabrakło refleksji dotyczących mentalności ludzi epoki, do której drzwi otwierały właśnie źródła materialne. Otaczające Polaków w XIX wieku formy dały możliwość obserwacji zmian w obrębie kultury, umożliwiły wniknięcie do niedostępnych środowisk społecznych, a ukazanie biografii poprzez „rzeczy” rzuciło nowe światło na postaci badane dotychczas wyłącznie za pośrednictwem źródeł pisanych. „Zwierciadło rzeczy” może stać się inspiracją do dalszych studiów nad społeczeństwem polskim w dobie rozbiorów.
Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, „W zwierciadle rzeczy” – wprowadzenie 7
Zdrowie i higiena w perspektywie rzeczy 17
Jarosław Kita, Urządzenia do balneoterapii w polskich uzdrowiskach w XIX wieku 19
Marta Milewska, Warunki i urządzenia sanitarne w mieszkaniach XIX-wiecznych płocczan na przykładzie dzielnicy żydowskiej i mieszkań płockich stróżów 43
Daria Domarańczyk-Cieślak, W laboratorium XIX-wiecznego psychologa 63
Anita Napierała, Piękno a zdrowie. Krytyka kosmetyki w dyskursie higienicznym drugiej połowy XIX w. 73
Anna Malinowska, W damskiej gotowalni. Zwyczaje higieniczne kobiet w XIX wieku na przykładach ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie 95
Życiorysy zapisane w przedmiotach 115
Dariusz Złotkowski, Materialna spuścizna po Stanisławie Polakowskim – nauczycielu przełomu XIX i XX wieku 117
Ilona Florczak, Świat rzeczy przedstawiciela inteligencji warszawskiej w okresie międzypowstaniowym – przykład Juliana Bartoszewicza 147
Krzysztof Marchlewicz, Rzeczy z mieszkania przy Southampton Street. Pośmiertny inwentarz uczestnika Nocy Listopadowej jako świadectwo emigranckiego losu 161
Maria Korybut-Marciniak, Głosy uwięzione w zielnikach. Zapomniane badaczki flory litewskiej w XIX wieku 173
Marta Kłak-Ambrożkiewicz, „…wyczerpać najprzód wszelkie źródła do tegoż przedmiotu” – Jan Matejko 193
Aldona Łyszkowska, (Nie)zwykłe podarunki w (nie)zwykłej codzienności Krasińskich 209
Teatry życia prywatnego 225
Izabela Lewandowska, W warmińskiej chacie i zagrodzie przełomu XIX i XX wieku – życie codzienne w świetle zbiorów Muzeum Warmińskiego Gospodarstwa (Muzyjum Warnijskygo Gburstwa) w Giławach 227
Kinga Raińska, Sekrety panieńskich pokoi. Przedmioty pożądania XIX-wiecznych nastolatek w świetle literatury poradnikowej 243
Alicja Adamus, Karolina Studnicka-Mariańczyk, Wyprawa ślubna, ekspensy domu i podróży Józefy z hrabiów Potockich Ostrowskiej (1784–1859) 263
Rzeczy mówią 285
Jolanta Załęczny, Świadkowie pobytu w Cytadeli, towarzysze zesłania. O rzeczach w otoczeniu więźniów 287
Jolanta Kowalik, Tożsamość urzędniczego munduru w Imperium Rosyjskim w XIX wieku 313
Nekropolie – ostatni świadkowie życia 329
Emilian Prałat, „Sic transit gloria mundi” – krypty wybranych rodów ziemiańskich południowej Wielkopolski 331
Wojciech Jerzy Górczyk, Cmentarz opinogórski. Ślady ludzkich życiorysów 355
