Chemia leków
Podręcznik obejmuje przegląd aktualnie stosowanych na świecie leków z uwzględnieniem ich podziału farmakologicznego i terapeutycznego, właściwości chemicznych, głównie w aspekcie zależności struktura–aktywność–wartość terapeutyczna, mechanizmów interakcji z układami biologicznymi oraz zastosowania.
Omówiono preparaty lecznicze zarejestrowane na świecie, jako leki o wskazanych zastosowaniach terapeutycznych, ze szczególnym uwzględnieniem asortymentu lekospisu polskiego i FDA. Uwzględniono też najnowsze osiągnięcia w niektórych kategoriach terapeutycznych, zwłaszcza w grupach leków, w których notuje się dynamiczny rozwój na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat.
Podręcznik adresowany jest zarówno do studentów farmacji, jak i studentów kierunków chemiczno-biologicznych, m.in. chemii, biotechnologii i medycyny, pragnących pogłębić wiedzę o właściwościach związków biologicznie aktywnych, przydatny będzie także w kształceniu podyplomowym.
1. Wiadomości ogólne – Paweł Zajdel, Katarzyna Kulig 1
1.1. Rys historyczny rozwoju chemii leków 1
1.2. Klasyfikacja i nazewnictwo substancji leczniczych 4
1.3. Wpływ czynników fizykochemicznych na trwałość leków 5
1.4. Ogólna charakterystyka działania leków 8
1.4.1. Zasady funkcjonowania organizmu 8
1.4.2. Mechanizmy działania leków 9
1.4.2.1. Ogólne zasady rozpoznawania molekularnego 10
1.4.2.2. Teorie receptorowego działania leku 12
1.5. Podział i budowa chemiczna receptorów 14
1.5.1. Receptory jonotropowe sterowane (bramkowane) ligandami 15
1.5.2. Receptory sprzężone z białkiem regulatorowym G (GPCR) 15
1.5.2.1. Podział receptorów GPCR 16
1.5.2.2. Ligandy ortosteryczne i modulatory allosteryczne 16
1.5.2.3. Receptory GPCR – transdukcja sygnału 17
1.5.3. Receptory błonowe o aktywności kinaz 19
1.5.4. Receptory jądrowe jako cele działania leków 21
1.5.5. Kanały jonowe zależne od potencjału jako cele działania leków 22
1.5.6. Enzymy jako cele działania leków 23
1.6. Losy leku w organizmie (ADME) 24
1.6.1. Wchłanianie i transport leków przez błony biologiczne 25
1.6.2. Dystrybucja i wiązanie leku z białkami osocza krwi i tkanek 26
1.6.3. Biotransformacja leków 26
1.6.3.1. Przemiany metaboliczne I fazy 28
1.6.3.2. Przemiany metaboliczne II fazy 32
1.7. Współczesne metody projektowania i otrzymywania leków 34
1.7.1. Poszukiwanie nowych leków 34
1.7.1.1. Przypadkowość w odkrywaniu leków 35
1.7.1.2. Tworzenie nowych struktur na podstawie istniejących leków 35
1.7.1.3. Identyfikacja celu biologicznego 36
1.7.1.4. Zasady projektowania nowych leków 37
1.7.1.5. Wirtualne badania przesiewowe 38
1.7.1.6. Wysokowydajne metody przesiewowe w badaniach farmakologicznych (HTS – high-throughput screening) 39
1.7.1.7. Wybór związków o cechach struktury wiodącej 39
1.7.1.8. Ilościowa analiza zależności struktura–aktywność (QSAR – quantitative structure–activity relationship) 40
1.7.2. Metody otrzymywania leków 40
1.7.2.1. Naturalne źródła substancji biologicznie aktywnych 40
1.7.2.2. Metody otrzymywania leków – synteza metodami klasycznymi 41
1.7.2.3. Metody otrzymywania leków – chemia kombinatoryczna i synteza na fazie stałej 41
1.7.2.4. Metody otrzymywania leków – chemia przepływowa i mechanochemia 42
1.7.2.5. Metody otrzymywania leków – biosynteza i biotransformacja 42
1.7.2.6. Metody otrzymywania leków – biotechnologia i inżynieria genetyczna 42
1.7.3. Badania przedkliniczne nowych związków biologicznie aktywnych 44
1.7.4. Badania kliniczne nowych leków 44
1.8. Wybrane zagadnienia z zakresu toksykologii leków i niektórych substancji chemicznych 45
1.8.1. Działania niepożądane leków 45
1.8.2. Działanie toksyczne leków 46
1.8.2.1. Działanie nefrotoksyczne leków 46
1.8.2.2. Działanie kardiotoksyczne leków 47
1.8.2.3. Działanie ototoksyczne leków 47
1.8.2.4. Działanie teratogenne leków 47
1.8.2.5. Działanie kancerogenne leków 48
1.8.3. Działanie toksyczne niektórych substancji chemicznych 49
1.8.3.1. Klasyfikacja substancji chemicznych według stopnia toksyczności 49
1.8.3.2. Działanie toksyczne metali ciężkich 49
1.8.3.3. Działanie toksyczne substancji żrących 50
1.8.3.4. Działanie toksyczne niektórych gazów 50
1.8.3.5. Działanie toksyczne niektórych rozpuszczalników organicznych 50
1.9. Analityczna kontrola jakości leków – Katarzyna Kulig 51
2. Leki działające na ośrodkowy układ nerwowy – Marcin Kołaczkowski, Jolanta Obniska, Anna Więckowska 55
2.1. Chemiczne podstawy neurotransmisji – Marcin Kołaczkowski 55
2.1.1. Neurotransmisja 56
2.1.2. Neuroprzekaźniki aminokwasowe 59
2.1.2.1. Kwas glutaminowy (glutaminian) 59
2.1.2.2. Jonotropowe receptory glutaminianergiczne 61
2.1.2.3. Glutaminianergiczne receptory metabotropowe 63
2.1.2.4. Kwas γ-aminomasłowy (GABA) 64
2.1.2.5. Receptor GABA-A 64
2.1.2.6. Receptor GABA-B 66
2.1.2.7. Kwas γ-hydroksymasłowy (GHB) 66
2.1.2.8. Kwas aminooctowy (glicyna) 67
2.1.3. Acetylocholina 67
2.1.4. Neuroprzekaźniki o strukturze monoaminowej 69
2.1.4.1. Aminy katecholowe 70
2.1.4.2. Dopamina 71
2.1.4.3. Noradrenalina 73
2.1.4.4. Serotonina 74
2.1.4.5. Histamina 76
2.1.4.6. Aminy śladowe 77
2.1.5. Neuroprzekaźniki o innej budowie, neuromodulatory i neuropeptydy 77
2.1.5.1. Melatonina 77
2.1.5.2. Adenozyna 78
2.1.5.3. Neuropeptydy 79
2.1.5.4. Endokanabinoidy 80
2.2. Leki o działaniu psychotropowym – Marcin Kołaczkowski 82
2.2.1. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym 82
2.2.1.1. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym – mechanizmy aktywności, efekty terapeutyczne i niepożądane 83
2.2.1.2. Odkrycie chlorpromazyny – początek neuropsychofarmakologii 83
2.2.1.3. Generacje leków o działaniu przeciwpsychotycznym 84
2.2.1.4. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym I generacji (neuroleptyki typowe) 85
2.2.1.5. Odkrycie klozapiny, prekursora atypowych neuroleptyków 94
2.2.1.6. Leki o działaniu przeciwpsychotycznym II generacji (atypowe neuroleptyki) 95
2.2.1.7. Pimawanseryna, pierwszy lek przeciwpsychotyczny niewpływający na receptory dopaminowe D2 104
2.2.2. Leki o działaniu przeciwdepresyjnym 104
2.2.2.1. Teoria monoaminowa zaburzeń afektywnych 105
2.2.2.2. Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych 105
2.2.2.3. Odkrycie imipraminy, pierwszego leku przeciwdepresyjnego 106
2.2.2.4. Nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne – TLPD) 107
2.2.2.5. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) 110
2.2.2.6. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI) 113
2.2.2.7. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SSNRI) 114
2.2.2.8. Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (NDRI) 114
2.2.2.9. Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny z dodatkową aktywnością receptorową 115
2.2.2.10. Leki przeciwdepresyjne o podstawowej aktywności receptorowej 116
2.2.2.11. Inhibitory monoaminooksydazy 117
2.2.2.12. Esketamina 119
2.2.2.13. Leki stosowane w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) 120
2.2.3. Leki o działaniu przeciwlękowym (anksjolitycznym) 120
2.2.3.1. Zaburzenia lękowe i ich farmakoterapia 120
2.2.3.2. Le ki przeciwlękowe pochodne benzodiazepiny 121
2.2.3.3. Flumazenil – odtrutka (antidotum) w zatruciu benzodiazepinami 127
2.2.3.4. Buspiron – lek przeciwlękowy o strukturze arylopiperazynowej 127
2.2.3.5. Hydroksyzyna – lek przeciwhistaminowy o działaniu przeciwlękowym 128
2.2.3.6. Estry kwasu karbaminowego (uretany) – leki przeciwlękowe o znaczeniu historycznym 129
2.2.3.7. Inne anksjolityki o znaczeniu historycznym 129
2.2.4. Leki o działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy 129
2.2.4.1. Leki o działaniu psychostymulującym 130
2.2.4.2. Leki o działaniu analeptycznym 134
2.2.4.3. Leki o działaniu nootropowym 135
2.3. Środki o działaniu psychodysleptycznym – Marcin Kołaczkowski 136
2.3.1. Antagoniści receptora NMDA 136
2.3.2. Agoniści receptora GABA-A 137
2.3.3. Agoniści receptora opioidowego κ 138
2.3.4. „Klasyczne” halucynogeny serotoninergiczne – agoniści receptora 5-HT2A 138
2.3.4.1. Pochodne tryptaminy 139
2.3.4.2. Pochodne ergoliny 140
2.3.4.3. Pochodne fenyloetyloaminy (fenetyloaminy) 140
2.3.5. Metylenodioksymetamfetamina (MDMA) 142
2.3.6. Kanabinoidy 142
2.4. Leki stosowane w terapii chorób neurodegeneracyjnych – Marcin Kołaczkowski 144
2.4.1. Leki stosowane w chorobie Parkinsona 144
2.4.1.1. Leki o działaniu dopaminomimetycznym stosowane w chorobie Parkinsona 145
2.4.1.2. Leki o działaniu cholinolitycznym stosowane w chorobie Parkinsona 151
2.4.1.3. Leki o innych mechanizmach działania stosowane w chorobie Parkinsona 152
2.4.2. Leki stosowane w terapii choroby Huntingtona 153
2.4.3. Leki stosowane w terapii choroby Alzheimera 154
2.4.3.1. Inhibitory cholinoesteraz stosowane w chorobie Alzheimera 154
2.4.3.2. Memantyna 157
2.4.4. Leki stosowane w terapii stwardnienia zanikowego bocznego 157
2.4.5. Leki stosowane w terapii stwardnienia rozsianego 158
2.5. Leki o działaniu uspokajająco-nasennym – Jolanta Obniska 161
2.5.1. Mechanizmy działania leków uspokajająco-nasennych 161
2.5.2. Pochodne kwasu barbiturowego (barbiturany) 161
2.5.2.1. Biochemiczny mechanizm działania pochodnych kwasu barbiturowego 162
2.5.2.2. Zależności struktura–aktywność barbituranów 162
2.5.2.3. Biotransformacja barbituranów 163
2.5.3. Agoniści miejsca benzodiazepinowego receptora GABA-A 163
2.5.3.1. Pochodne benzo-1,4-diazepiny 163
2.5.3.2. Leki nasenne o budowie niebenzodiazepinowej 166
2.5.4. Agoniści receptorów melatoninowych MT1 i MT2 168
2.5.5. Antagoniści receptorów oreksynowych OX1R i OX2R 171
2.6. Środki o działaniu ogólnie znieczulającym – Jolanta Obniska 173
2.6.1. Wziewne (inhalacyjne) środki znieczulenia ogólnego 173
2.6.1.1. Chlorowcopochodne eterów 173
2.6.2. Środki znieczulenia ogólnego podawane dożylnie (infuzyjne) 175
2.6.2.1. Pochodne kwasu barbiturowego 175
2.6.2.2. Środki znieczulenia ogólnego o różnej budowie 176
2.7. Leki o działaniu przeciwpadaczkowym – Jolanta Obniska 178
2.7.1. I generacja leków o działaniu przeciwpadaczkowym 178
2.7.1.1. Pochodne kwasu barbiturowego o działaniu przeciwpadaczkowym 178
2.7.1.2. Pochodne hydantoiny o działaniu przeciwpadaczkowym 179
2.7.1.3. Pochodne pirolidyno-2,5-dionu (kwasu bursztynowego) 180
2.7.1.4. Pochodne dibenzoazepiny o działaniu przeciwpadaczkowym 181
2.7.1.5. Pochodne benzo-1,4-diazepiny i benzo-1,5-diazepiny o działaniu przeciwpadaczkowym 183
2.7.1.6. Pochodne kwasu walproinowego 183
2.7.2. II generacja leków przeciwpadaczkowych 185
2.7.2.1. Analogi kwasu γ-aminomasłowego (GABA) 185
2.7.2.2. Leki o różnych strukturach 187
2.7.3. III generacja leków przeciwpadaczkowych 190
2.8. Leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym – Anna Więckowska 198
2.8.1. Mechanizmy powstawania bólu 198
2.8.2. Aktualne możliwości farmakoterapii bólu 198
2.8.3. Endogenny układ opioidowy 199
2.8.4. Opioidowe leki o działaniu przeciwbólowym 200
2.8.4.1. Agoniści receptorów opioidowych 200
2.8.4.2. Antagoniści receptorów opioidowych 201
2.8.4.3. Morfina i jej pochodne 201
2.8.4.4. Pochodne dihydromorfiny 203
2.8.4.5. Produkty degradacji cząsteczki morfiny 205
2.8.4.6. Usztywnione pochodne morfiny – orwinole 211
2.8.4.7. Funkcjonalnie selektywni agoniści receptorów opioidowych 211
2.8.5. Nieopioidowe leki o działaniu przeciwbólowym 212
2.8.5.1. Niesteroidowe leki o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwgorączkowym (NLPZ) 212
2.8.5.2. Leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym niezawierające ugrupowań o wyraźnym kwasowym charakterze, pozbawione działania przeciwzapalnego 224
2.8.5.3. Inne leki o działaniu przeciwbólowym 227
2.8.6. Leki stosowane w terapii dny moczanowej 230
2.8.6.1. Inhibitory oksydazy ksantynowej – leki zmniejszające produkcję kwasu moczowego 230
2.8.6.2. Leki urykozuryczne – zwiększające wydalanie kwasu moczowego 232
3. Leki wpływające na wegetatywny układ nerwowy – Barbara Malawska, Hanna Byrtus 233
3.1. Wprowadzenie – Barbara Malawska 233
3.2. Leki pobudzające układ współczulny – adrenomimetyki, sympatykomimetyki – Barbara Malawska 234
3.2.1. Neuroprzekaźniki i receptory układu adrenergicznego 234
3.2.2. Zależność struktura–aktywność adrenergiczna pochodnych amin katecholowych 235
3.2.3. Klasyfikacja leków układu adrenergicznego 237
3.2.4. Leki o działaniu α-adrenomimetycznym oraz α- i β-adrenomimetycznym 237
3.2.4.1. Pochodne 2-fenyloetyloaminy 237
3.2.4.2. Pochodne 2-imidazoliny 238
3.2.5. Leki o działaniu β-adrenomimetycznym 240
3.2.5.1. Agoniści receptorów β2-adrenergicznych 241
3.2.5.2. Agoniści receptorów β3-adrenergicznych 244
3.2.6. Leki o pośrednim działaniu sympatykomimetycznym 244
3.3. Leki o działaniu hamującym układ współczulny – Barbara Malawska 245
3.3.1. Leki o działaniu α-adrenolitycznym (blokujące receptory α-adrenergiczne) 245
3.3.1.1. Alkaloidy sporyszu i ich pochodne 245
3.3.1.2. Leki o działaniu α-adrenolitycznym z różnych grup chemicznych 248
3.3.2. Leki o działaniu β-adrenolitycznym (blokujące receptory β-adrenergiczne) 249
3.3.2.1. Selektywność receptorowa 250
3.3.2.2. Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna 251
3.3.2.3. Właściwości hydro- i lipofilowe 251
3.3.2.4. Działanie stabilizujące błony komórek nerwowych 251
3.3.2.5. Chiralność 251
3.3.2.6. Leki o działaniu β-adrenolitycznym kardioselektywne 252
3.3.2.7. Leki o działaniu β-adrenolitycznym niekardioselektywne 252
3.3.3. Leki α- i β-adrenolityczne (blokujące receptory α i β) 257
3.3.4. Leki sympatykolityczne o innym mechanizmie działania 257
3.4. Leki o działaniu pobudzającym układ przywspółczulny – leki cholinomimetyczne (parasympatykomimetyki) – Barbara Malawska 257
3.4.1. Acetylocholina jako neuroprzekaźnik wegetatywnego układu nerwowego 257
3.4.2. Klasyfikacja leków cholinomimetycznych 260
3.4.3. Parasympatykomimetyki o działaniu bezpośrednim 260
3.4.4. Parasympatykomimetyki o działaniu pośrednim – inhibitory acetylocholinoesterazy 261
3.4.4.1. Inhibitory acetylocholinoesterazy o działaniu odwracalnym 261
3.4.4.2. Inhibitory acetylocholinoesterazy o działaniu nieodwracalnym 264
3.5. Leki o działaniu hamującym układ przywspółczulny (parasympatykolityki, leki cholinolityczne) – Barbara Malawska 266
3.5.1. Klasyfikacja leków hamujących układ przywspółczulny 266
3.5.2. Spazmolityki neurotropowe 267
3.5.2.1. Alkaloidy tropanowe i ich półsyntetyczne analogi 267
3.5.2.2. Syntetyczne estry aminoalkoholi z pochodnymi kwasów aryloalkilo-karboksylowych 271
3.5.3. Leki działające parasympatykolitycznie o różnej strukturze 272
3.5.4. Spazmolityki o działaniu neurotropowo-muskulotropowym 273
3.5.5. Spazmolityki o działaniu muskulotropowym 274
3.6. Leki o działaniu zwiotczającym mięśnie szkieletowe – Barbara Malawska 277
3.6.1. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu obwodowym 277
3.6.1.1. Leki o działaniu stabilizującym wywołujące blok niedepolaryzacyjny 277
3.6.1.2. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu depolaryzującym 281
3.6.1.3. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu bezpośrednim 282
3.6.2. Leki zwiotczające mięśnie szkieletowe o działaniu ośrodkowym 282
3.7. Leki o działaniu miejscowo znieczulającym – Hanna Byrtus 284
3.7.1. Leki znieczulające miejscowo o strukturze estrowej 286
3.7.2. Leki znieczulające miejscowo o strukturze amidowej 289
3.7.3. Leki znieczulające miejscowo o różnej strukturze 294
4. Leki o działaniu przeciwhistaminowym – Barbara Malawska 297
4.1. Histamina 297
4.1.1. Budowa chemiczna histaminy 297
4.1.2. Biosynteza i biotransformacja histaminy 298
4.1.3. Receptory histaminowe 298
4.1.4. Działanie histaminy 301
4.1.5. Klasyfikacja leków przeciwhistaminowych 301
4.2. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H1 302
4.2.1. Leki przeciwhistaminowe I generacji 302
4.2.1.1. Pochodne etylenodiaminy 303
4.2.1.2. Pochodne etanoloaminy 304
4.2.1.3. Pochodne propanoloaminy 305
4.2.1.4. Pochodne propyloaminy 305
4.2.1.5. Pochodne fenotiazyny 306
4.2.1.6. Pochodne benzhydrylowe piperazyny 306
4.2.1.7. Pochodne piperydyny 307
4.2.2. Leki przeciwhistaminowe II generacji 308
4.2.2.1. Pochodne piperazyny zawierające grupę funkcyjną kwasową 309
4.2.2.2. Trójcykliczne pochodne piperydyny 310
4.2.2.3. Pochodne piperydyny zawierające grupę funkcyjną kwasową 312
4.2.2.4. Leki o różnej strukturze 313
4.3. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H2 315
4.4. Leki przeciwhistaminowe działające na receptory H3 320
5. Leki działające na układ krążenia i wpływające na krzepliwość krwi – Krzysztof Kamiński, Hanna Byrtus, Marek Bajda 321
5.1. Leki stosowane w zastoinowej niewydolności serca – Krzysztof Kamiński 321
5.1.1. Glikozydy nasercowe 323
5.1.1.1. Budowa chemiczna i rola aglikonu glikozydów nasercowych 324
5.1.1.2. Budowa chemiczna i rola fragmentu cukrowego glikozydów nasercowych 325
5.1.2. Inhibitory fosfodiesterazy (PDE) o dodatnim działaniu inotropowym 329
5.1.2.1. Nieselektywne inhibitory fosfodiesteraz stosowane w niewydolności zastoinowej mięśnia sercowego 329
5.1.2.2. Selektywne inhibitory fosfodiesterazy 3 (PDE3) 330
5.1.3. Leki zwiększające wrażliwość komórek mięśnia sercowego na jony wapnia (sensybilizatory wapnia) 331
5.1.4. Agoniści receptorów β-adrenergicznych i dopaminergicznych 332
5.2. Leki o działaniu przeciwarytmicznym (antiarrhythmica) – Hanna Byrtus 334
5.2.1. Leki pochodzenia naturalnego 336
5.2.1.1. Alkaloidy chinolinowe 336
5.2.1.2. Alkaloidy indolowe 337
5.2.2. Leki zawierające ugrupowania amidowe 338
5.2.2.1. Pochodne benzamidu 338
5.2.2.2. Zasadowe anilidy 340
5.2.2.3. Pochodne fenyloacetamidu 340
5.2.3. Pochodne 1-aryloksy-3-alkiloaminopropan-2-olu 342
5.2.4. Leki przeciwarytmiczne o zróżnicowanej strukturze chemicznej 342
5.3. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca – Krzysztof Kamiński 351
5.3.1. Azotany organiczne i molsydomina 353
5.3.1.1. Azotany organiczne 354
5.3.1.2. Molsydomina 356
5.3.2. Leki blokujące kanały wapniowe 357
5.3.2.1. Pochodne dihydropirydyny (grupa nifedypiny) 359
5.3.2.2. Pochodne fenyloalkiloaminy (grupa werapamilu) 365
5.3.2.3. Pochodne benzotiazepiny (grupa diltiazemu) 366
5.3.3. Leki stosowane w chorobie wieńcowej o różnym wpływie na pracę mięśnia sercowego 368
5.4. Leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi – Marek Bajda 369
5.4.1. Leki hamujące aktywność układu współczulnego 370
5.4.1.1. Sympatykolityki o działaniu ośrodkowym 370
5.4.1.2. Sympatykolityki o działaniu obwodowym 372
5.4.2. Leki blokujące kanały wapniowe 376
5.4.3. Inhibitory konwertazy angiotensyny 376
5.4.4. Blokery receptora angiotensyny (sartany) 379
5.4.5. Leki otwierające kanały potasowe 385
5.4.6. Leki działające bezpośrednio na mięśniówkę naczyń krwionośnych 386
5.4.7. Leki o innych mechanizmach działania 387
5.4.7.1. Inhibitory reniny 387
5.4.7.2. Inhibitory hydroksylazy tyrozynowej 387
5.4.7.3. Antagoniści receptorów endotelinowych 387
5.4.7.4. Aktywatory cyklazy guanylowej 388
5.4.7.5. Analogi prostaglandyn 389
5.4.8. Leki o działaniu diuretycznym 390
5.5. Leki stosowane w zaburzeniach krążenia obwodowego i mózgowego – Krzysztof Kamiński 390
5.5.1. Leki rozszerzające naczynia obwodowe 390
5.5.1.1. Pochodne metyloksantyn 391
5.5.1.2. Kwas nikotynowy i jego pochodne 392
5.5.1.3. Leki rozszerzające naczynia obwodowe o różnej budowie i różnych mechanizmach działania 394
5.5.2. Leki rozszerzające naczynia mózgowe 398
5.5.3. Leki stosowane w zaburzeniach erekcji 400
5.5.4. Leki stosowane w migrenie 403
5.6. Leki zmniejszające stężenie lipidów we krwi (leki o działaniu hipolipemicznym) – Krzysztof Kamiński 406
5.6.1. Inhibitory reduktazy hydroksymetyloglutarylo-koenzymu A (HMG-CoA) 407
5.6.2. Pochodne kwasów aryloksyalkilokarboksylowych (fibraty) 411
5.6.3. Pochodne kwasu nikotynowego 414
5.6.4. Leki hamujące wchłanianie cholesterolu z jelit 415
5.6.5. Leki wiążące kwasy żółciowe (żywice jonowymienne) 416
5.6.6. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) i sitosterole (sterole roślinne) 417
5.6.7. Leki o różnej budowie i różnych mechanizmach działania 418
5.6.7.1. Przeciwciała monoklonalne – alirokumab i ewolokumab 422
5.7. Leki wpływające na skład krwi i jej właściwości reologiczne – Krzysztof Kamiński 424
5.7.1. Leki hamujące krzepliwość krwi (leki przeciwzakrzepowe, antykoagulacyjne) 425
5.7.1.1. Heparyny 427
5.7.1.2. Heparynoidy 430
5.7.1.3. Hirudyna i jej pochodne – inhibitory trombiny o bezpośrednim działaniu 432
5.7.1.4. Małocząsteczkowe inhibitory trombiny 434
5.7.1.5. Inhibitory czynnika Xa o działaniu bezpośrednim (ksabany) 437
5.7.1.6. Pochodne 4-hydroksykumaryny i indan-1,3-dionu (antagoniści witaminy K) 441
5.7.2. Leki o działaniu przeciwpłytkowym (antyagregacyjne) 444
5.7.2.1. Antagoniści receptora P2Y12 (antagoniści receptora ADP) 447
5.7.2.2. Antagoniści receptora glikoproteinowego IIb/IIIa (GPIIb/IIIa) 448
5.7.2.3. Przeciwciała monoklonalne oddziałujące z receptorem glikoproteinowym IIb/IIIa 450
5.7.3. Leki o działaniu fibrynolitycznym (leki trombolityczne) 451
5.7.4. Leki zwiększające krzepliwość krwi (leki przeciwkrwotoczne) 453
5.7.4.1. Leki hamujące fibrynolizę (leki antyfibrynolityczne) 454
5.7.4.2. Osoczowe czynniki krzepnięcia krwi 454
5.7.4.3. Inne leki przeciwkrwotoczne o działaniu ogólnoustrojowym 454
5.7.4.4. Leki przeciwkrwotoczne o działaniu miejscowym 455
5.7.5. Środki o działaniu krwiozastępczym 455
5.7.6. Leki stosowane w niedokrwistości. Czynniki hematopoetyczne 457
6. Leki o działaniu moczopędnym (diuretyki) – Marek Bajda 463
6.1. Leki o działaniu moczopędnym zawierające ugrupowania sulfonamidowe 463
6.1.1. Leki moczopędne hamujące anhydrazę węglanową 464
6.1.2. Leki moczopędne hamujące wchłanianie zwrotne elektrolitów (saluretyki) 465
6.1.2.1. Diuretyki tiazydowe 465
6.1.2.2. Diuretyki tiazydopodobne 467
6.1.2.3. Diuretyki działające w obrębie pętli Henlego (diuretyki pętlowe) 468
6.2. Saluretyki o budowie niesulfonamidowej 470
6.3. Diuretyki „oszczędzające potas” 471
6.3.1. Antagoniści aldosteronu 471
6.3.2. Diuretyki zawierające ugrupowania guanidynowe i amidynowe 473
6.4. Diuretyki pochodne metyloksantyn 473
6.5. Diuretyki o działaniu osmotycznym 474
6.5.1. Alkohole cukrowe 474
6.5.2. Mocznik 474
6.6. Antagoniści wazopresyny 474
7. Leki stosowane w chorobach układu oddechowego – Grażyna Chłoń-Rzepa 477
7.1. Leki stosowane w astmie oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc 477
7.1.1. Leki rozszerzające oskrzela 478
7.1.1.1. Selektywni agoniści receptora β2-adrenergicznego 478
7.1.1.2. Leki o działaniu adrenomimetycznym z różnych grup chemicznych 479
7.1.1.3. Antagoniści receptora muskarynowego 479
7.1.1.4. Teofilina i jej pochodne 480
7.1.2. Leki hamujące wytwarzanie mediatorów stanu zapalnego (glikokortykosteroidy) 480
7.1.2.1. Glikokortykosteroidy podawane drogą wziewną 481
7.1.2.2. Glikokortykosteroidy stosowane systemowo 483
7.1.3. Leki hamujące uwalnianie mediatorów stanu zapalnego 483
7.1.3.1. Pochodne chromonu (kromony) 483
7.1.3.2. Lodoksamid 484
7.1.3.3. Inhibitory fosfodiesterazy 4 (PDE4) 484
7.1.4. Leki blokujące receptor histaminowy H1 486
7.1.5. Antagoniści receptora leukotrienowego (Cys-LT1) 487
7.1.6. Inhibitory 5-lipooksygenazy 488
7.1.7. Przeciwciała monoklonalne 488
7.2. Leki o działaniu przeciwkaszlowym 489
7.2.1. Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym 489
7.2.1.1. Opioidowe leki przeciwkaszlowe 489
7.2.1.2. Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe 490
7.2.2. Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym 491
7.3. Leki o działaniu wykrztuśnym 492
7.3.1. Leki o działaniu sekretolitycznym i sekretomotorycznym 492
7.3.1.1. Solne środki o działaniu wykrztuśnym 492
7.3.1.2. Pochodne 2-metoksyfenolu (gwajakolu) o działaniu wykrztuśnym 493
7.3.2. Leki o działaniu mukolitycznym 493
7.3.2.1. Pochodne L-cysteiny o działaniu mukolitycznym 493
7.4. Leki stosowane w zespole zaburzeń oddychania 496
7.5. Leki stosowane w mukowiscydozie 497
8. Leki stosowane w chorobach układu pokarmowego – Grażyna Chłoń-Rzepa 499
8.1. Leki pobudzające wydzielanie soku żołądkowego 499
8.1.1. Kwasy nieorganiczne i organiczne 499
8.1.2. Związki pochodzenia naturalnego 499
8.2. Leki stosowane w terapii chorób związanych z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego w żołądku 500
8.2.1. Leki hamujące wydzielanie kwasu solnego 500
8.2.1.1. Inhibitory pompy protonowej (H+/K+-ATPazy) 501
8.2.1.2. Antagoniści receptora histaminowego H2 503
8.2.1.3. Leki o działaniu cholinolitycznym (parasympatykolityki) 504
8.2.2. Leki o działaniu neutralizującym kwas solny (antacida) 504
8.2.2.1. Leki o działaniu neutralizującym I generacji 505
8.2.2.2. Leki o działaniu neutralizującym II generacji 506
8.2.3. Leki chroniące błonę śluzową żołądka (leki mukozo- i cytoprotekcyjne) 506
8.2.3.1. Sukralfat i związki bizmutu 506
8.2.3.2. Syntetyczne analogi prostaglandyn 507
8.2.3.3. Leki pochodzenia naturalnego 508
8.2.4. Leki stosowane w eradykacji Helicobacter pylori 509
8.3. Leki stosowane w czynnościowych zaburzeniach przewodu pokarmowego 509
8.3.1. Leki pobudzające motorykę przewodu pokarmowego (leki prokinetyczne) 509
8.3.1.1. Antagoniści receptora dopaminowego D2 510
8.3.1.2. Agoniści receptora serotoninowego 5-HT4 510
8.3.1.3. Nieselektywni agoniści receptorów opioidowych 510
8.3.2. Leki stosowane w zespole jelita drażliwego 511
8.4. Leki stosowane w przewlekłych chorobach zapalnych jelit 513
8.4.1. Kwas 5-aminosalicylowy (5-ASA) i jego pochodne (aminosalicylany) 513
8.4.2. Glikokortykosteroidy 515
8.4.3. Leki o działaniu immunosupresyjnym 515
8.4.4. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym 515
8.4.5. Przeciwciała monoklonalne 515
8.5. Leki stosowane w chorobach wątroby i dróg żółciowych 515
8.5.1. Leki żółciotwórcze i żółciopędne 516
8.5.1.1. Kwasy żółciowe naturalne i półsyntetyczne 516
8.5.1.2. Leki syntetyczne o różnej budowie 517
8.5.1.3. Leki pochodzenia roślinnego 517
8.5.2. Leki zapobiegające tworzeniu się kamieni żółciowych (leki antylitogenne) oraz rozpuszczające kamienie żółciowe 517
8.5.3. Leki ochraniające komórki wątrobowe (hepatoprotectiva) 518
8.5.3.1. Naturalne i syntetyczne związki zawierające siarkę 518
8.5.3.2. Leki o różnej strukturze chemicznej 519
8.5.3.3. Leki pochodzenia roślinnego 519
8.5.4. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby 520
8.5.4.1. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby typu B 520
8.5.4.2. Leki stosowane w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby typu C 522
8.6. Leki przeczyszczające 526
8.6.1. Leki przeczyszczające działające na drodze fizycznej 526
8.6.1.1. Środki o działaniu osmotycznym 526
8.6.1.2. Środki pęczniejące, rozluźniające treść jelitową i poślizgowe 528
8.6.2. Leki przeczyszczające działające na drodze chemicznej 528
8.6.2.1. Leki pochodzenia naturalnego 528
8.6.2.2. Pochodne triarylometanu 530
8.7. Leki przeciwbiegunkowe 531
8.7.1. Leki o działaniu adsorbującym (pochłaniającym) 531
8.7.2. Leki o działaniu ściągającym 532
8.7.3. Leki o działaniu hamującym perystaltykę jelitową 532
8.7.4. Leki o działaniu hamującym enkefalinazę jelitową 534
8.7.5. Leki o działaniu blokującym kanały chlorkowe nabłonka jelitowego 535
8.7.6. Leki o działaniu przeciwbakteryjnym stosowane w leczeniu biegunek 535
8.8. Leki przeciwwymiotne 536
8.8.1. Leki o działaniu parasympatykolitycznym 537
8.8.2. Antagoniści receptora histaminowego H1 537
8.8.3. Antagoniści receptora dopaminowego D2 537
8.8.3.1. Neuroleptyki 537
8.8.3.2. Pochodne benzamidu i benzimidazolonu 538
8.8.4. Antagoniści receptora serotoninowego 5-HT3 (setrony) 539
8.8.5. Selektywni antagoniści receptora neurokininy 1 (NK1) 540
8.8.6. Glikokortykosteroidy i benzodiazepiny 541
8.8.7. Syntetyczne kanabinoidy 542
9. Hormony i leki wpływające na funkcje układu wewnątrzwydzielniczego – Agnieszka Zagórska 543
9.1. Hormony podwzgórza 543
9.1.1. Liberyny 545
9.1.2. Statyny 548
9.2. Hormony przysadki mózgowej 549
9.2.1. Hormony przedniego płata przysadki mózgowej 549
9.2.2. Hormony tylnego płata przysadki mózgowej 551
9.3. Hormony tarczycy i leki stosowane w zaburzeniach funkcji tarczycy 552
9.3.1. Leki stosowane w niedoczynności tarczycy 554
9.3.2. Leki stosowane w nadczynności tarczycy 554
9.3.2.1. Cykliczne tioamidy – pochodne tiouracylu i tioimidazolu 556
9.4. Hormony przytarczyc i leki wpływające na homeostazę wapniową 557
9.4.1. Parathormon i kalcytonina 557
9.4.2. Leki wpływające na homeostazę wapniową 558
9.5. Hormony o budowie steroidowej 560
9.5.1. Biosynteza hormonów steroidowych 561
9.5.2. Steroidy kory nadnerczy 562
9.5.2.1. Działanie fizjologiczne kortykosteroidów 562
9.5.2.2. Glikokortykosteroidy 562
9.5.2.3. Mineralokortykosteroidy 568
9.5.3. Hormony płciowe 570
9.5.3.1. Hormony płciowe żeńskie – estrogeny i gestageny 570
9.5.3.2. Hormony stosowane w antykoncepcji 577
9.5.3.3. Preparaty stosowane w hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) 578
9.5.3.4. Androgeny i wywodzące się z nich leki 578
9.5.3.5. Leki o działaniu antyandrogennym 580
9.6. Hormony wysp trzustkowych oraz leki stosowane w cukrzycy 581
9.6.1. Glukagon 582
9.6.1.1. Mechanizm działania glukagonu 582
9.6.1.2. Zastosowanie glukagonu 582
9.6.2. Insulina – hormon i lek stosowany w terapii 582
9.6.2.1. Biosynteza i budowa chemiczna insuliny 583
9.6.2.2. Trwałość preparatów insulinowych 585
9.6.2.3. Biochemiczny mechanizm działania insuliny 585
9.6.2.4. Preparaty insulinowe 586
9.7. Doustne leki o działaniu hipoglikemizującym 587
9.7.1. Pochodne sulfonylomocznika 588
9.7.1.1. Biochemiczny mechanizm działania pochodnych sulfonylomocznika 588
9.7.2. Glinidy (meglitynidy) o działaniu hipoglikemizującym 589
9.7.3. Pochodne biguanidu 590
9.7.3.1. Biochemiczny mechanizm działania biguanidów 590
9.7.4. Inhibitory α-glukozydazy 590
9.7.5. Glitazony (tiazolidynodiony) 591
9.7.6. Flozyny (gliflozyny) 592
9.7.6.1. Mechanizm działania flozyn 593
9.7.7. Leki o działaniu inkretynowym 593
10. Witaminy – Hanna Byrtus 599
10.1. Retinol i retinoidy 599
10.2. Witaminy grupy B 607
10.2.1. Tiamina 607
10.2.2. Ryboflawina 609
10.2.3. Pirydoksyna 610
10.2.4. Kobalaminy 612
10.2.5. Kwas pantotenowy 613
10.2.6. Nikotynamid 614
10.2.7. Biotyna 615
10.2.8. Kw as foliowy 615
10.3. Kwas askorbinowy 617
10.4. Witamina D i jej analogi 618
10.5. Tokoferole 623
10.6. Witaminy K 625
10.7. Leki według nazewnictwa zaliczane do witamin 627
10.7.1. Kwas pangamowy 627
10.7.2. Kwas tioktynowy 627
10.7.3. Witamina F 627
10.7.4. Ubichinon 628
10.7.5. Flawonoidy 628
11. Leki działające nadrobnoustrojechorobotwórcze – Maciej Pawłowski, Paweł Żmudzki 631
11.1. Środki o działaniu dezynfekującym i odkażającym – Maciej Pawłowski 631
11.1.1. Preparaty nieorganiczne o działaniu utleniającym 632
11.1.1.1. Organiczne preparaty chloru o działaniu utleniającym 633
11.1.2. Preparaty metali ciężkich 635
11.1.2.1. Sole i związki kompleksowe srebra 635
11.1.2.2. Sole i związki kompleksowe bizmutu 636
11.1.2.3. Zatrucia metalami ciężkimi 637
11.1.3. Alkohole o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym 637
11.1.4. Aldehydy o działaniu dezynfekującym i odkażającym 638
11.1.5. Fenole o działaniu dezynfekującym i odkażającym 639
11.1.6. Tlenek etylenu i β-propiolakton 641
11.1.7. Pochodne guanidyny o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym 641
11.1.7.1. Pochodne biguanidowe i tiosemikarbazydowe 641
11.1.8. Związki powierzchniowo czynne (tenzydy) stosowane jako środki dezynfekujące i antyseptyczne 642
11.1.8.1. Tenzydy anionowo czynne (mydła) 642
11.1.8.2. Tenzydy kationowo czynne (IV-rzędowe sole amoniowe) oraz pochodne III-rzędowych amin 643
11.1.8.3. Tenzydy o charakterze amfoterycznym (amfotenzydy) 644
11.1.9. Pochodne układów heterocyklicznych 645
11.1.9.1. Pochodne 8-hydroksychinoliny 645
11.1.9.2. Pochodne akrydyny 645
11.1.9.3. Pochodne 5-nitrofuranu 646
11.2. Preparaty sulfanilamidowe o działaniu przeciwinfekcyjnym – Maciej Pawłowski 648
11.2.1. Acylowe i guanidynowe pochodne sulfanilamidu 651
11.2.2. Heterocykliczne pochodne sulfanilamidu z układem pięcioczłonowym 652
11.2.3. Heterocykliczne pochodne sulfanilamidu z układem sześcioczłonowym 653
11.2.4. N-1, N-4 dipodstawione pochodne sulfanilamidu 654
11.2.5. Sulfonamidy o różnej budowie 654
11.2.6. Leki złożone zawierające sulfanilamidy 654
11.3. Chinolony – pochodne kwasu chinolono-karboksylowego – Maciej Pawłowski 655
11.3.1. Biochemiczny mechanizm działania fluorochinolonów 659
11.4. Antybiotyki – Maciej Pawłowski 662
11.4.1. Antybiotyki o strukturze β-laktamowej 662
11.4.1.1. Penicyliny naturalne pochodne penamu 663
11.4.1.2. Penicyliny półsyntetyczne – pochodne acylowe kwasu 6-AP 669
11.4.1.3. Inhibitory β-laktamaz 676
11.4.1.4. Karbapenemy 678
11.4.1.5. Monobaktamy 680
11.4.1.6. Cefalosporyny naturalne, pochodne cefemu 682
11.4.1.7. Cefalosporyny półsyntetyczne – kierunki modyfikacji chemicznej kwasu 7-AC 683
11.4.2. Antybiotyki aminoglikozydowe 690
11.4.2.1. Właściwości chemiczne a oporność szczepów bakteryjnych wobec aminoglikozydów 690
11.4.2.2. Streptomycyna i dihydrostreptomycyna 691
11.4.2.3. Kanamycyna i tobramycyna oraz ich półsyntetyczne pochodne 692
11.4.2.4. Gentamycyna i jej półsyntetyczne pochodne 694
11.4.2.5. Neomycyna i paramomycyna 696
11.4.2.6. Spektynomycyna – cyklitolowy analog aminoglikozydów 698
11.4.3. Antybiotyki o strukturze tetra- i pentacyklicznej 698
11.4.3.1. Tetracykliny naturalne 699
11.4.3.2. Tetracykliny półsyntetyczne – zasady Mannicha do podania pozajelitowego 700
11.4.3.3. Tetracykliny półsyntetyczne – modyfikowane w położeniach 5, 6 i 7 701
11.4.4. Antybiotyki o strukturze makrocyklicznej (makrolidy) 703
11.4.4.1. Makrolidy niepolienowe z grupy erytromycyny i ich półsyntetyczne analogi 703
11.4.4.2. Makrolidy niepolienowe z grupy pochodnych ketolidowych 709
11.4.4.3. Makrolidy niepolienowe z grupy pochodnych azalidowych 709
11.4.5. Antybiotyki o strukturze peptydowej 710
11.4.5.1. Antybiotyki o strukturze peptydowej zbudowane wyłącznie z aminokwasów 711
11.4.5.2. Antybiotyki o strukturze modyfikowanych peptydów 713
11.4.6. Antybiotyki ansamycynowe 717
11.4.6.1. Naturalne antybiotyki ansamycynowe – ryfamycyna B i ryfamycyyna SV 718
11.3.6.2. Półsyntetyczne antybiotyki ansamycynowe – ryfamid i ryfampicyna 718
11.4.7. Linkozamidy naturalne – linkomycyna 719
11.4.7.1. Półsyntetyczne analogi linkomycyny – klindamycyna 721
11.4.8. Antybiotyki o różnej strukturze 721
11.5. Leki o działaniu przeciwgruźliczym i przeciwtrądowym – Maciej Pawłowski 723
11.5.1. Leki o działaniu przeciwgruźliczym 723
11.5.1.1. Aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne 723
11.5.1.2. Aminoalkohole o działaniu przeciwgruźliczym 725
11.5.1.3. Antybiotyki o działaniu przeciwgruźliczym 726
11.5.2. Leki stosowane w leczeniu trądu 727
11.6. Leki o działaniu przeciwwirusowym – Paweł Żmudzki 728
11.6.1. Leki stosowane w zakażeniach DNA-wirusami 728
11.6.2. Leki stosowane w zakażeniach RNA-wirusami 732
11.6.2.1. Leki stosowane w zakażeniach wirusem grypy 732
11.6.2.2. Leki stosowane w leczeniu WZW typu C 734
11.6.3. Leki stosowane w zakażeniach HIV 738
11.6.3.1. Inhibitory wejścia 738
11.6.3.2. Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy 738
11.6.3.3. Nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy 739
11.6.3.4. Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy 739
11.6.3.5. Inhibitory integrazy 740
11.6.3.6. Inhibitory proteazy 741
11.6.3.7. Leki zwiększające biodostępność preparatów antywirusowych stosowanych w HIV – wzmacniacze metaboliczne 743
11.6.4. Leki przeciwwirusowe o działaniu niespecyficznym 744
11.7. Leki o działaniu przeciwgrzybiczym – Paweł Żmudzki 745
11.7.1. Antybiotyki o działaniu przeciwgrzybiczym z grupy makrolidów polienowych 745
11.7.2. Pochodne azolowe – inhibitory 14α-demetylazy lanosterolu 747
11.7.2.1. Pochodne imidazolu o działaniu przeciwgrzybiczym 748
11.7.2.2. Pochodne triazolu o działaniu przeciwgrzybiczym 750
11.7.3. Pochodne alliloaminy o działaniu przeciwgrzybiczym 751
11.7.4. Pochodne morfoliny o działaniu przeciwgrzybiczym 751
11.7.5. Echinokandyny 752
11.7.6. Leki o różnych mechanizmach działania 754
11.7.7. Leki o działaniu niespecyficznym 754
11.8. Leki o działaniu przeciwpierwotniakowym – Paweł Żmudzki 755
11.8.1. Leki stosowane w leczeniu amebiozy, giardiozy i trychomonadozy 755
11.8.1.1. Pochodne 5-nitroimidazolu 755
11.8.1.2. Pochodne 5-nitrotiazolu 756
11.8.1.3. Pochodne dichloroacetamidu 756
11.8.1.4. Antybiotyki aminoglikozydowe 757
11.8.2. Leki stosowane w leczeniu pneumocystozy 757
11.8.3. Leki stosowane w leczeniu toksoplazmozy 758
11.8.4. Leki stosowane w leczeniu trypanosomoz 758
11.8.5. Leki stosowane w leczeniu leiszmaniozy 761
11.8.6. Leki stosowane w leczeniu malarii 762
11.8.6.1. Inhibitory krystalizacji hemozoiny 762
11.8.6.2. Pochodne 8-aminochinoliny 764
11.8.6.3. Antagoniści kwasu foliowego 764
11.8.6.4. Artemizyna i jej analogi 765
11.8.6.5. Leki o innej strukturze chemicznej 765
11.9. Leki o działaniu przeciwrobaczym – Paweł Żmudzki 766
11.9.1. Leki stosowane w zakażeniach robakami płaskimi 766
11.9.1.1. Leki hamujące polimeryzację tubuliny 766
11.9.1.2. Leki zwiększające przepuszczalność dla jonów wapnia 766
11.9.1.3. Leki hamujące metabolizm glukozy 767
11.9.2. Leki stosowane w zakażeniach robakami obłymi 767
12. Leki stosowane w chemioterapii przeciwnowotworowej – Paweł Zajdel 769
12.1. Cele biologiczne dla leków o działaniu przeciwnowotworowym 772
12.2. Leki o działaniu alkilującym 773
12.2.1. Pochodne β-chloroetyloaminy i etylenoiminy 774
12.2.2. Estry kwasu metanosulfonowego 777
12.2.3. Pochodne nitrozomocznika o działaniu alkilującym i acylującym 778
12.2.4. Leki alkilujące o różnej budowie chemicznej 780
12.3. Kompleksowe związki platyny 781
12.4. Antymetabolity 783
12.4.1. Antymetabolity kwasu foliowego 783
12.4.2. Antymetabolity zasad pirymidynowych 785
12.4.2.1. Inhibitory syntazy tymidylanowej 785
12.4.2.2. Inhibitory polimerazy DNA 788
12.4.3. Antymetabolity zasad purynowych 788
12.4.4. Inhibitory reduktazy rybonukleotydowej i polimerazy DNA 790
12.5. Antybiotyki o działaniu przeciwnowotworowym 792
12.5.1. Mitomycyny 792
12.5.2. Bleomycyny 793
12.5.3. Aktynomycyny 794
12.6. Inhibitory topoizomerazy 795
12.6.1. Inhibitory topoizomerazy typu I 795
12.6.2. Inhibitory topoizomerazy typu II 796
12.6.2.1. Antybiotyki antracyklinowe o działaniu przeciwnowotworowym 797
12.6.2.2. Pochodne podofilotoksyny 801
12.7. Leki o działaniu przeciwmitotycznym 802
12.7.1. Alkaloidy barwinka różowego 802
12.7.2. Taksany (taksoidy) 803
12.7.3. Epotylony 805
12.7.4. Leki przeciwmitotyczne o różnej budowie 806
12.8. Leki cytostatyczne o różnej strukturze i zróżnicowanych mechanizmach działania 808
12.9. Hormony i antyhormony 809
12.9.1. Antyestrogeny 809
12.9.1.1. Selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERM) 809
12.9.1.2. Selektywni wyciszacze receptora estrogenowego (SERD) 811
12.9.1.3. Inhibitory aromatazy 811
12.9.2. Analogi gonadoliberyny 813
12.9.3. Antagoniści hormonu uwalniającego gonadotropiny GnRH 813
12.9.4. Leki o działaniu antyandrogennym 813
12.9.4.1. Antagoniści receptora androgenowego 813
12.9.4.2. Inhibitory enzymu CYP17A1 816
12.9.4.3. Inhibitory 5α-reduktazy 817
12.9.5. Gestageny 818
12.10. Leki przeciwnowotworowe wpływające na aktywność kinaz komórkowych 820
12.11. Modulatory wzrostu komórkowego wpływające na receptorowe kinazy tyrozynowe 820
12.11.1. Inhibitory receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR) 820
12.11.1.1. Przeciwciała monoklonalne anty-EGFR 821
12.11.1.2. Małocząsteczkowe inhibitory receptora EGFR 821
12.12. Inhibitory procesu angiogenezy 825
12.12.1. Regulatory wzrostu naczyń guza nowotworowego 825
12.12.2. Inhibitory receptora czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGFR) 825
12.12.2.1. Przeciwciała monoklonalne anty-VEGFR 826
12.12.2.2. Małocząsteczkowe inhibitory VEGFR 826
12.12.3. Pochodne izoindolo-1,3-dionu o działaniu antyangiogennym 829
12.13. Małocząsteczkowe inhibitory receptora czynnika wzrostu fibroblastów (FGFR) 830
12.14. Inhibitory receptora kinazy chłoniaka anaplastycznego (ALK) 831
12.15. Inhibitory kinazy tropomiozynowej 834
12.16. Inhibitory receptora kinazy tyrozynowej FLT3 836
12.17. Inhibitory cytoplazmatycznych kinaz tyrozynowych 837
12.17.1. Inhibitory kinazy Bcr-Abl 837
12.17.2. Inhibitory kinazy tyrozynowej Brutona (BTK) 840
12.18. Inhibitory cytoplazmatycznych kinaz serynowo-treoninowych 842
12.18.1. Inhibitory szlaku RAF 842
12.18.2. Inhibitory kinaz aktywowanych mitogenami (MEK) 844
12.18.3. Inhibitory kinazy mTOR 845
12.18.4. Inhibitory kinaz zależnych od cyklin (CDK 4/CDK 6) 847
12.19. Inhibitory kinazy 3-fosfatydyloinozytolu (PI3K) 848
12.20. Inhibitory proteasomu 849
12.21. Inhibitory polimerazy poli-ADP-rybozy (PARP) 852
12.22. Leki o działaniu epigenetycznym 855
12.22.1. Inhibitory metylotransferazy DNA 855
12.22.2. Inhibitory deacetylazy histonów 856
12.23. Leki stosowane w chemioterapii immunoonkologicznej 858
13. Leki wpływające na układ immunologiczny – Paweł Zajdel 861
13.1. Leki o działaniu immunosupresyjnym 862
13.1.1. Inhibitory kalcyneuryny 862
13.1.2. Modulatory receptora fosforanu sfingozyny 863
13.1.3. Przeciwciała monoklonalne 863
13.1.3.1. Inhibitory TNF-α 864
13.1.3.2. Inhibitory biosyntezy DNA 865
13.2. Leki o działaniu immunostymulującym 866
13.3. Leki przeciwnowotworowe o działaniu immunosupresyjnym 867
13.3.1. Cytostatyki o działaniu immunosupresyjnym 867
13.3.2. Antymetabolity jako leki o działaniu immunosupresyjnym 868
14. Radiofarmaceutyki i środki cieniujące stosowane w diagnostyce obrazowej – Katarzyna Kulig 869
14.1. Radiofarmaceutyki 869
14.1.1. Radiofarmaceutyki stosowane w terapii 869
14.1.2. Radiofarmaceutyki stosowane w diagnostyce obrazowej 872
14.2. Środki stosowane w diagnostyce obrazowej 875
14.2.1. Środki cieniujące stosowane w badaniach rentgenograficznych 875
14.2.2. Środki cieniujące stosowane w badaniach metodą rezonansu magnetycznego 877
14.2.3. Środki cieniujące stosowane w badaniach ultrasonograficznych 880
14.3. Podsumowanie 881
Piśmiennictwo 883
Skorowidz 887
