Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie

• Druk: Lublin, 2017
• Autor: Joanna Szadura
• Wydawca: UMCS

O czym jest ta książka? Na pewno nie jest o czasie ujmowanym jako wielkość fizyczna. Jest o człowieku i o tym, jak człowiek czas rozumie, jak go przeżywa, mierzy, segmentuje, ocenia, jak wpisuje weń swoje życie. Traktuje o czasie jako „nieuniknionym fakcie życia społecznego i istnienia kulturowego” – ujmowanym jako kluczowa kategoria kulturowa, na której nadbudowana została tożsamość każdej wspólnoty. Mówi o czasie społecznym, polskim, związanym z różnymi obszarami naszego bycia w świecie – regulowanym rytmami natury, rytmem biologicznym życia człowieka oraz związanym z historią i tradycją. Czasie, którego rozumienie zostało zakodowane w zwyczajach, obrzędach oraz języku.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Socjologia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7784-974-3
• ISBN druku: 978-83-7784-974-3
• Liczba stron: 438

Wstęp   9
I. Pojęcie kategorii w filozofii języka i językoznawstwie   17
	1. Od substancji do struktury. Arystotelesa nauka o kategoriach a kategorie intelektu Immanuela Kanta   18
	2. Kategoria w słownikach języka polskiego i opracowaniach lingwistycznych   23
	3. Obiektywność, subiektywność czy intersubiektywność kategorii – refleksja językoznawcza   43
II. Wymiary czasu   53
	1. Czym jest czas? Obiektywne i subiektywne rozumienie czasu w filozofii i socjologii   54
		1.1. Czas jako byt samoistny (atomiści, I. Newton)   54
		1.2. Relacyjna teoria czasu (Arystoteles, G. W. Leibniz)   57
		1.3. Czas jako forma poznania rzeczywistości (eleaci, sceptycy, I. Kant)   60
	2. Społeczno-kulturowy wymiar czasu   62
		2.1. Czas wytworem życia zbiorowego (É. Durkheim)   63
		2.2. Koncepcja czasu społecznego (E. Tarkowska)   65
		2.3. Czas – kluczowa idea kulturowa (M. Eliade, A. Guriewicz)   66
	3. Różnorodność czasów   69
		3.1. Czas jakościowy   71
		3.2. Czas ilościowy   77
		3.3. Rywalizacja dwu modeli czasowości i jej skutki   81
	4. Opisać (wielo)czas   81
		4.1. Strefowa teoria czasu L. Bielawskiego   83
		4.2. Strefowa teoria czasu a lubelska etnolingwistyka kognitywna   95
III. Lingwistyczne ujęcie czasu   99
	1. Język w czasie   101
	2. Czas w języku   107
	3. Czas językowy   116
		3.1. „Przyjęzykowe” wykładniki kategorii czasu   116
		3.2. Językowe wykładniki kategorii czasu w polszczyźnie   121
			3.2.1. Leksykalne wykładniki kategorii czasu   121
				3.2.1.1. Konceptualizacja czasu w świetle danych etymologicznych   122
				3.2.1.2. Czas w leksyce   128
					3.2.1.2.1. „Jednoczesność”   128
					3.2.1.2.2. „Poprzedzanie w czasie”   131
					3.2.1.2.3. „Następowanie w czasie”   139
					3.2.1.2.4. „Trwanie”   143
						3.2.1.2.4.1. „Krótkotrwałość”   143
						3.2.1.2.4.2. „Długotrwałość”   147
						3.2.1.2.4.3. Dokładne i niedokładne jednostki czasu   151
					3.2.1.2.5. „Powtarzalność w czasie”   206
					3.2.1.2.6. „Tempo”   215
			3.2.2. Morfologiczne wykładniki kategorii czasu   229
				3.2.2.1. Słowotwórcze wykładniki kategorii czasu   230
					3.2.2.1.1. Teraźniejszość („teraz”)   230
					3.2.2.1.2. Przeszłość („przed”)   230
					3.2.2.1.3. Przyszłość („po” i „na nowo”)   239
					3.2.2.1.4. Ponadczasowość („zawsze”)   249
					3.2.2.1.5. Trwanie („początek-koniec”, „krótko-długo”)   249
				3.2.2.2. Aspekt   251
				3.2.2.3. Czas gramatyczny   255
				3.2.2.4. Nieokreślone formy czasownika – bezokolicznik i imiesłów   261
				3.2.2.5. Nieosobowe formy czasownika   262
			3.2.3.	Składniowe wykładniki kategorii czasu   263
				3.2.3.1. Tok czasowy orzeczenia – „długo-” i „krótkotrwałość”, „powtarzalność”, „fazowość”   264
				3.2.3.2. Okolicznik   271
				3.2.3.3. Złożone konstrukcje temporalne   273
					3.2.3.3.1. Zdania współrzędne   275
					3.2.3.3.2. Zdania podrzędne czasowe   275
					3.2.3.3.3. Imiesłowowy równoważnik zdania   279
			3.2.4. Czas w metaforze pojęciowej   282
				3.2.4.1. Polskie metafory czasu   284
				3.2.4.2. Pojęciowe modele czasu   288
					3.2.4.2.1. Model ruchomego czasu   289
					3.2.4.2.2. Model ruchomego ‘ja’   291
					3.2.4.2.3. Model ruchomego ‘ja’ i ruchomego czasu   292
				3.2.4.3. Model ruchomego czasu cyklicznego   292
IV. Polskie strefy czasu. Wybrane analizy etnolingwistyczne   297
	1. Strefa czasu regulowana rytmami natury. Konceptualizacja polskiego tygodnia z perspektywy etnolingwistycznej   297
	2. Strefa czasu socjologicznego regulowana rytmem biologicznym życia człowieka. Niedzielnik – lygus albo kościelnik. Językowo-kulturowy aspekt prognostyków narodzinowych   307
	3. Strefa czasu „płytkiej” historii. Pomożecie? Pomożemy! Polskie lata 70. XX w. a mit Edwarda Gierka   335
	4. Strefa czasu historii i tradycji. W Zwiastowanie i robaczek, i żmija z ziemi zmartwychwstanie. O pewnej różnicy w interpretacji słowiańskiego kalendarza ludowego w kontekście Slavia Latina i Slavia Orthodoxa   353
Podsumowanie   373
Bibliografia   379
Wykaz źródeł   411
Summary   435