Horyzontalne nierówności edukacyjne we współczesnej Polsce

• Druk: Warszawa, 2012
• Autor: Alicja Zawistowska
• Wydawca: Scholar

Istniejący w Polsce przed 1990 r. system oświaty, który na wyższym szczeblu miał charakter elitarny, w krótkim czasie i dość spontanicznie dostosował się do oczekiwań mas. W praktyce zmiany te następowały w dwóch wymiarach. Pierwszy polegał na zwiększeniu dostępności ścieżek edukacyjnych prowadzących do wyższego wykształcenia oraz na wzroście liczby miejsc na tym poziomie. Drugi obejmował zmiany wewnątrz poszczególnych szczebli i różnicowanie się instytucji. W efekcie tych zmian doszło do powstania rynku edukacyjnego oferującego większe niż dotychczas możliwości elastycznego kształtowania karier. Nieuchronnie prowadzi to również do zaostrzenia konkurencji między instytucjami edukacyjnymi i podziału na instytucje lepsze i gorsze.

Warto wskazać w skrócie, co nowego do wiedzy o generowaniu nierówności edukacyjnych wnosi moja książka. Po pierwsze, inaczej niż dotychczas definiuję kluczowy obszar selekcji edukacyjnych – skupiam się na aspekcie horyzontalnym, a nie wertykalnym. Po drugie, w badaniach koncentruję się na ostatnich latach, traktując okres powojenny tylko jako tło tych analiz. Po trzecie, wyjaśniając nierówności, odwołuję się do teorii kapitału ludzkiego i teorii racjonalnego wyboru, a nie – jak robią to autorzy innych prac – do tradycyjnych koncepcji konfliktowych i funkcjonalistycznych obecnych
w badaniach nad stratyfikacją od wielu dekad.
fragmenty Wstępu

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Socjologia
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Edukacja, pedagogika, szkolnictwo
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7383-545-0
• ISBN druku: 978-83-7383-545-0
• Liczba stron: 230

Wstęp   9
Rozdział I
Teorie nierówności edukacyjnych    13
1.1. Wykształcenie a struktura społeczna    13
1.1.1. Ujęcie holistyczne   14
1.1.2. Nierówności edukacyjne z perspektywy indywidualistycznej   21
1.2. Uwarunkowania decyzji edukacyjnych    32
1.2.1. Formy kapitałów edukacyjnych   32
1.2.2. Struktura instytucji oświatowych a wybory edukacyjne   38
1.3. Preferencje edukacyjne   43
1.4. Perspektywa badawcza   45
Rozdział II
Orientacje empiryczne w badaniach nierówności edukacyjnych   51
2.1. Konceptualizacje badawcze   51
2.2. Od „szkoły osiągania statusu” do schematu „przejść edukacyjnych”   52
2.2.1. „Szkoła osiągania statusu”   52
2.2.2. Generacja przejść edukacyjnych   56
2.3. Empiryczne generalizacje z przełomu wieków   60
2.3.1. Pierwsze dziesięciolecie XXI wieku – nierówności edukacyjne
w kontekście przekształceń instytucjonalnych   65
2.4. Podsumowanie   66
Rozdział III
Nierówności edukacyjne od okresu powojennego do transformacji
systemowej. Perspektywa przejść edukacyjnych   70
3.1. Społeczny kontekst dostępu do wykształcenia w okresie powojennym   70
3.1.1. Wykształcenie, dochód i pozycja społeczna w okresie powojennym   72
3.2. Hipotezy dotyczące okresu powojennego i przełomu lat
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych   74
3.2.1. Ustalenia empiryczne   75
3.3. Co się zmieniło, co zostało bez zmian?
Nierówności na dwóch progach selekcji szkolnych   77
3.3.1. Schemat analizy   77
3.3.2. Zmiany w strukturze wykształcenia  78
3.3.3. Relokacja barier edukacyjnych   79
3.3.4. Szanse edukacyjne w zależności od pochodzenia społecznego i płci   82
3.4. Interpretacja stabilnych nierówności edukacyjnych   85
3.5. Podsumowanie   88
Rozdział IV
Przekształcenia systemu edukacyjnego po roku 1990.
Instytucje i społeczeństwo    90
4.1. Przekształcenia szkół średnich   91
4.1.1. Zróżnicowanie szkół średnich   93
4.2. Szczebel wyższy – od elitarności do umasowienia   96
4.2.1. Charakter przekształceń na szczeblu wyższym   98
4.3. Społeczny i gospodarczy kontekst podejmowania decyzji
edukacyjnych na początku XXI wieku   102
4.3.1. Nierówności społeczne oraz zwroty z wykształcenia   102
4.3.2. Potoczna percepcja roli wykształcenia   105
4.4. Podsumowanie   108
Rozdział V
Selekcje horyzontalne na najniższym szczeblu.
Rezultaty eksperymentu naturalnego   109
5.1. Szkoły państwowe i prywatne w Polsce   110
5.1.1. Nierówności horyzontalne a typ szkoły   110
5.1.2. Środowisko dydaktyczne   111
5.1.3. Kapitał społeczny – hipoteza Jamesa Colemana   112
5.1.4. Struktura społeczna szkół publicznych i prywatnych    113
5.2. Źródła nierówności pochodzeniowych
w wymiarze horyzontalnym   114
5.2.1. Ilustracja strategii podejmowania decyzji   116
5.3. Podsumowanie   120
Rozdział VI
Nierówności horyzontalne w szkole średniej.
Znaczenie kapitałów edukacyjnych   122
6.1. Podziały wewnątrzszczeblowe   123
6.1.1. Kapitały edukacyjne w badaniach empirycznych   125
6.2. Nierówności w kapitale edukacyjnym uczniów liceów, techników
i szkół zawodowych w Polsce   127
6.2.1. Dlaczego dzieci słabo wykształconych rodziców trafi ają do
szkół zawodowych?     130
6.3. Wpływ szkoły i kapitałów edukacyjnych na osiągnięcia szkolne.
Empiryczny test hipotez   131
6.3.1. Dane, sposób ich analizy oraz wykorzystane zmienne   131
6.3.2. Podziały pochodzeniowe w szkołach i znaczenie typu szkoły   133
6.3.3. Znaczenie kapitałów edukacyjnych a typ szkoły   136
6.4. Selekcje na drugim szczeblu a możliwości dalszej nauki   138
6.4.1. Możliwości dalszej nauki w zależności od typu szkoły średniej   141
6.4.2. Typ szkoły średniej a następny kierunek kształcenia   142
6.4.3. Szkoły średnie: zamknięta czy otwarta struktura   145
6.5. Selekcje horyzontalne w dwóch rzeczywistościach   145
6.6. Podsumowanie   148
Rozdział VII
Nierówności horyzontalne na szczeblu wyższym   151
7.1. Trzy hipotezy wyborów edukacyjnych   152
7.1.1. Hipotezy dotyczące selekcji ze względu na płeć   157
7.2. Selekcje horyzontalne na studiach w okresie ekspansji
edukacyjnej. Rola pochodzenia społecznego, płci i skłonności do ryzyka   159
7.2.1. Schemat analiz   159
7.2.2. Struktura pochodzeniowa między uczelniami i wydziałami   159
7.2.3. Decyzje edukacyjne w zależności od skłonności do ryzyka   165
7.2.4. Selekcje ze względu na płeć   167
7.2.5. Szanse wyboru kierunku studiów   170
7.3. Podsumowanie   172
Rozdział VIII
Zróżnicowania horyzontalne ze względu na płeć
na dwóch progach selekcji szkolnej   175
8.1. Społeczny kontekst awansu edukacyjnego kobiet   176
8.2. Struktura wykształcenia kobiet i mężczyzn w Polsce   177
8.3. Wybory edukacyjne na pierwszym progu   179
8.3.1. Struktura płci uczniów liceów, techników i szkół zasadniczych
zawodowych   179
8.3.2. Wybory horyzontalne na szczeblu średnim    182
8.4. Wybory edukacyjne na szczeblu wyższym   183
8.4.1. Selekcje horyzontalne na studiach   184
8.5. Hipotezy awansu kobiet i trwałych preferencji w wyborze
kierunku studiów   188
8.5.1. Preferencje kobiet i mężczyzn w wymiarze horyzontalnym   188
8.5.2. Hipoteza struktury systemu oświaty   191
8.5.3. Hipoteza pozytywnej dyskryminacji kobiet   193
8.5.4. Hipoteza wykształcenia jako polisy ubezpieczeniowej   194
8.6. Podsumowanie   198
Rozdział IX
Szkoła to nie wszystko. Nowe nierówności edukacyjne   200
9.1. Zajęcia pozaszkolne – interpretacje i zasięg problemu   200
9.2. Edukacja pozaszkolna jako narzędzie budowania
przewagi edukacyjnej   202
9.3. Nierówności w dostępie do zajęć pozaszkolnych   203
9.3.1. Nierówności w dostępie do zajęć z zakresu przedmiotów szkolnych   206
9.3.2. Nierówności w dostępie do kapitału edukacyjnego po wyjściu
na rynek pracy   209
9.4. Podsumowanie   211
Zakończenie   213
Literatura przywoływana   218
Publikacje GUS   228
Raporty   229