Monada, czyli człowiek w Leibnizjańskim świecie
Monografia prezentuje system filozofii Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646–1716) z perspektywy pojęcia monady, czyli centralnej kategorii jego skrajnie: solipsystycznej, dynamicznej i reprezentacjonistycznej metafizyki. Tym co odróżnia tę książkę od innych, pisanych na temat monadologicznej metafizyki Hanowerczyka to m.in. zawarta w niej oryginalna propozycja unaocznienia, pojętego za Arystotelesem jako „stawianie przed oczami”, kategorii monady, która dość powszechnie uchodzi za całkiem nienaoczną i niezrozumiałą. W zabiegu unaoczniania autor odwołuje się do malarstwa „złotej ery” holenderskiego malarstwa połowy 17. wieku, a konkretnie do jednego malowidła przedstawiającego
wnętrze mieszkania autorstwa stosunkowo mało znanego artysty Pietera Jenssensa vel „Elingi” (1623–1682) oraz dwóch dzieł Jana Vermeera van Delft (1632–1675). Zasadniczy koncept sprowadza się do dwóch intuicji: po pierwsze,
monada to nic innego aniżeli nasze jednostkowe empiryczne ego i po drugie, jako takie ego monada jest «wnętrzem», którego struktura i składniki odpowiadają układowi i elementom wnętrza mieszkań, jakie wspomniani dwa barokowi artyści malarze przedstawili na swoich malowidłach zamknięte okno, lustro, refleksy światła, iluzja przestrzeni etc. Po drugie, podano tu realistyczną w sensie metafizycznego (po części: epistemologicznego) realizmu wykładnię postaw monadologicznej metafizyki. Opiera się ona na pojęciu intencjonalności, ufundowanej na kategorii parcia (appetitus), oraz ekstatycznie pojętej naturze monadycznego
podmiotu, która warunkuje jego poznanie i urzeczywistnianie się. Monadologia została tu przedstawiona wielorako: najpierw w jej systematycznej postaci, z wyróżnieniem metafizyki, epistemologii i wpisanej w nie onto-teologii. Ukazano w niej także historyczną genezę i proces recepcji pojęcia monady w dziejach filozofii od Wolffa i Kanta, po zupełnie współczesne interpretacje (M. Heidegger, M Deleuze, U. Meixner). Autor ukazał ponadto dzieje recepcji monadycznej myśli Hanowerczyka we współczesnej literaturze popularnej (J. L. Wiśniewski) i naukowej (O. Sacks), dramacie (T. Bradecki), teatrze (scenicznym i radiowym – T. Bradecki) i filmie (P. Marshall). Czyniąc to, wykazał nie tylko aktualność, ale i faktyczną, choć nie do końca przez nas uzmysławianą obecność monadycznej filozofii we współczesności. Książka adresowana jest nie tylko dla studentów filozofii i akademickich filozofów, ale także szerokiego grona humanistów: od antropologów, po kulturoznawców, historyków idei, a może także kinomanów i miłośników sztuki baroku. Oferuje ona wgląd w głębokie podstawy wysokiej, arystokratycznej kultury, której reprezentantem był Leibniz, największy i ostatni z uniwersalnych geniuszy od czasów Arystotelesa. Pozwala ona odnaleźć coś, czego szuka i często nie znajduje współczesny człowiek: racjonalną jedność i porządek świata w jego radyklanie pojętym pluralizmie i indywidualizmie, które znamionują także świat Leibniza. Czytelnik, poznając naturę monadyczności, dowie się, skąd bierze się tak rozpowszechnione dziś zjawisko samotności. Pozna nie tylko, że nasze doświadczenie samotności i wyobcowania jest wpisane w naszą bytową strukturę, ale także, że intensyfikuje się ono zaś przez proces indywidualizacji pojętej jako urzeczywistnianie nas w naszych indywidualnych cechach i zdolnościach. Ważne do podkreślenia jest to, że Leibniz wskazuje remedium na samotność i poczucie wyobcowania w postaci ukierunkowania na Dobro. Wychylenie się ku niemu oznacza moment transcendencji, która znosi zamkniętość w sobie i pozwala odnaleźć intersubiektywną bazę komunikacji, funduje naszą indywidualną wolność i rozumienie świata.
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW 7
PODZIĘKOWANIA 9
OD AUTORA 11
WPROWADZENIE. Nasz współczesny świat – Leibnizjański świat 15
CZĘŚĆ PIERWSZA. ŚWIAT I LUDZKI PODMIOT W NIM 23
Rozdział I. Naturalne (realistyczne) rozumienie świata 25
Rozdział II. Fenomenologiczna wykładnia świata 35
CZĘŚĆ DRUGA. KARTEZJAŃSKIE ROZUMIENIE ŚWIATA I CZŁOWIEKA JAKO MONADY 47
Rozdział I. Świat jako obraz 49
Rozdział II. W poszukiwaniu monadycznego modelu. Pietera Janssensa Wnętrze z malarzem, czytającą kobietą i sprzątającą pokojówką (1665–1670) i dwa malowidła Jana Vermeera 61
CZĘŚĆ TRZECIA. REALNOŚĆ ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO I KRYTERIA JEGO POZNANIA 85
Rozdział I. Cogito i intencjonalność 87
Rozdział II. Struktura i kryteria poznania na przykładzie Meditationes de cognitione, veritate et ideis Leibniza 115
CZĘŚĆ CZWARTA. MONADYCZNA JEDNOŚĆ I NATURA 139
Rozdział I. Dualność i jedność bytu ludzkiego: Kartezjusz i Leibniz 141
Rozdział II. Monada, czyli człowiek w Leibnizjańskim świecie 169
Rozdział III. Bóg jako nieskończona Monada monad 195
CZĘŚĆ PIĄTA. ROZWÓJ PROBLEMATYKI MONADYCZNEJ W DZIEJACH FILOZOFII I KULTURY 215
Rozdział I. Natura monady w wybranych systemach racjonalistycznych przed Leibnizem i po nim w XVIII wieku 217
Rozdział II. Współczesne koncepcje monadologiczne: od logiki Russella do współczesnej sztuki i filozofii analitycznej 237
Rozdział III. Monadyczna tożsamość i samotność. Wokół filmu Przebudzenia w reżyserii Carole Penny Marshall 265
Rozdział IV. Zakończenie – metafizyka versus ateistyczny horyzont bycia 283
ZAKOŃCZENIE 287
BIBLIOGRAFIA 291
INDEKS RZECZOWY 303
INDEKS NAZWISK 307
