Neonatologia Tom 1
Drugie wydanie „Neonatologii” pod redakcją naukową prof. Janusza Świetlińskiego.
To nowoczesne i kompletne opracowanie trudnych zagadnień przydatne w codziennej pracy specjalistów pracujących na oddziałach neonatologicznych. Materiały I i II tomu odzwierciedlają program kształcenia studentów medycyny i specjalizacji w zakresie neonatologii dla lekarzy, położnych i pielęgniarek.
Czytelna publikacja przygotowana przez znakomity zespół neonatologiczny, który dzieli się z czytelnikami swoim bogatym doświadczeniem i wiedzą. W II wydaniu uaktualniono piśmiennictwo i treści zgodnie z obowiązującymi standardami, dołączono nowe, ważne i ciekawe tematy.
1. Organizacja opieki neonatologicznej Janusz ŚWIETLIŃSKI 1
2. Podstawowe wskaźniki epidemiologiczne dotyczące noworodków Janusz ŚWIETLIŃSKI 9
3. Wybrane zagadnienia medycyny matczyno-płodowej Ewa MUSIALIK-ŚWIETLIŃSKA 13
3.1. Zmiany adaptacyjne w organizmie kobiety ciężarnej 14
3.2. Fizjologia i patologia łożyska oraz sznura pępowinowego, płyn owodniowy 17
3.3. Najważniejsze choroby matki wpływające na rozwój płodu 22
3.4. Zakażenia kobiety ciężarnej 28
3.5. Podstawowe definicje i informacje dotyczące porodu 30
4. Zakażenia nabyte podczas ciąży i ich wpływ na rozwój płodu i noworodka Ewa MUSIALIK-ŚWIETLIŃSKA, Maria WILIŃSKA 33
4.1. Diagnostyka 34
4.2. Zakażenia z grupy TORCH (Toxoplasma gondii, Rubella virus, cytomegalowirus, herpes simplex virus) 36
4.3. Zakażenia przenoszone drogą płciową 47
4.4. Inne powszechne choroby zakaźne 57
5. Adaptacja układów krążenia i oddechowego płodu i noworodka do środowiska pozamacicznego Ewa MUSIALIK-ŚWIETLIŃSKA 65
5.1. Okres wewnątrzmaciczny 66
5.2. Poród 70
5.3. Podsumowanie 72
6. Zdrowy, urodzony w terminie porodu noworodek na sali porodowej Janusz ŚWIETLIŃSKI, Maria WILIŃSKA 73
6.1. Analiza wywiadu położniczego 74
6.2. Przygotowanie sali porodowej 75
6.3. Obecność neonatologa przy porodzie 78
6.4. Ułożenie dziecka po wydobyciu 79
6.5. Odpępnienie 80
6.6. Zabarwienie skóry po urodzeniu 81
6.7. Przydatność diagnostyczna krwi pępowinowej 81
6.8. Ocena w skali Apgar 83
6.9. Sprawdzanie drożności przewodu pokarmowego 84
6.10. Odsysanie dróg oddechowych po urodzeniu 84
6.11. Pomiary antropometryczne 85
6.12. Pierwsze karmienie noworodka 86
6.13. Inne zabiegi u noworodka 87
6.14. Podsumowanie 87
6.15. Kwalifikacja do postępowania zaawansowanego 89
7. Opieka nad zdrowym noworodkiem Janusz ŚWIETLIŃSKI 91
7.1. Przyjęcie na oddział noworodkowy 92
7.2. Badanie fizykalne 92
7.3. Stany przejściowe u noworodka 117
7.4. Terminy i skróty stosowane do oceny wieku płodowego i odżywienia wewnątrzmacicznego 124
7.5. Ocena dojrzałości noworodka 125
7.6. Ocena prawidłowości wzrostu wewnątrzmacicznego 133
7.7. Profilaktyka stanów niedoborowych 134
7.8. Szczepienia ochronne noworodka 134
7.9. Testy przesiewowe 137
8. Resuscytacja noworodka Janusz ŚWIETLIŃSKI 141
8.1. Wentylacja oddechowa w resuscytacji 148
8.2. Wspomaganie krążenia 150
8.3. Leki 151
8.4. Intubacja 153
8.5. Opieka poresuscytacyjna 154
9. Noworodek urodzony przedwcześnie – wcześniak Janusz ŚWIETLIŃSKI 157
9.1. Przedwczesne urodzenie 158
9.2. Wypis do domu 166
9.3. Opieka po wypisie ze szpitala 167
9.4. Rokowanie 167
10. Późne wcześniaki (late preterm) Janusz ŚWIETLIŃSKI 169
11. Złota godzina – postępowanie z bardzo niedojrzałym noworodkiem na sali porodowej Janusz ŚWIETLIŃSKI 179
12. Termoregulacja Janusz ŚWIETLIŃSKI 195
12.1. Termoregulacja w okresie płodowym i bezpośrednio po urodzeniu 196
12.2. Termoregulacja u noworodka 196
12.3. Mechanizmy przenoszenia ciepła 198
12.4. Monitorowanie ciepłoty ciała u zdrowych i chorych noworodków 202
12.5. Jak zapewnić optymalne warunki cieplne u zdrowych i chorych noworodków? 203
12.6. Zastosowanie inkubatorów 208
12.7. Konsekwencje hipotermii i postępowanie w tym stanie 213
12.8. Konsekwencje hipertermii i postępowanie w tym stanie 215
12.9. Sytuacje szczególne 216
13. Fizjologia laktacji i karmienia naturalnego Maria WILIŃSKA, Marzena KOSTUCH 219
13.1. Budowa gruczołu piersiowego 220
13.2. Rozwój laktacji u kobiety podczas ciąży 222
13.3. Wytwarzanie mleka 222
13.4. Skład mleka kobiecego 225
13.5. Wpływ karmienia piersią na stan zdrowia matki 227
13.6. Korzyści z karmienia naturalnego dla dziecka 228
13.7. Mleko kobiece po porodzie przedwczesnym 230
13.8. Istniejące dokumenty i akty prawne w zakresie laktacji 231
13.9. Wybrane organizacje sprzyjające karmieniu piersią w Polsce 233
14. Karmienie noworodka i niemowlęcia – aspekty praktyczne Marzena KOSTUCH, Maria WILIŃSKA 237
14.1. Pozycje do karmienia piersią 238
14.2. Nawał pokarmu 242
14.3. Bolesność brodawek 244
14.4. Obrzęk piersi i zastój pokarmu 247
14.5. Zatkany przewód mleczny 250
14.6. Zapalenie piersi 251
14.7. Ropień piersi 254
14.8. Zakażenie Candida albicans 256
14.9. Zapobieganie zapaleniom i ropniom piersi 256
14.10. Alternatywne sposoby dokarmiania dziecka karmionego piersią (akcesoria) 257
14.11. Czynniki sprzyjające laktacji i ją zakłócające 262
14.12. Karmienie wcześniaka 267
15. Hiperlaktacja Marzena KOSTUCH, Maria WILIŃSKA 271
16. Problemy związane z przyjmowaniem pokarmu w okresie noworodkowym i niemowlęcym Katarzyna PIETRAS 275
16.1. Jama nosowa 277
16.2. Jama ustna 277
16.3. Gardło 277
16.4. Krtań 278
16.5. Tchawica 279
16.6. Przełyk 279
16.7. Ssanie 282
16.8. Odruchowe reakcje oralne 284
16.9. Połykanie 286
16.10. Oddychanie 289
16.11. Integracja między ssaniem, połykaniem i oddychaniem 289
16.12. Kontrola motoryczna 290
16.13. Charakterystyka nieprawidłowości związanych z karmieniem w wybranych zaburzeniach i jednostkach chorobowych okresu noworodkowego oraz wczesnoniemowlęcego 293
16.14. Ogólne informacje przydatne w karmieniu noworodków i niemowląt 302
16.15. Podsumowanie 304
17. Bank mleka – główne cele i założenia Katarzyna KOSMALA, Anna PISARZOWSKA 307
17.1. Kwalifikacja dawczyń 308
17.2. Miejsce i sposób odciągania pokarmu 309
17.3. Metody stymulacji laktacji 311
17.4. Postępowanie ze sprzętem laktacyjnym 312
17.5. Badanie mikrobiologiczne mleka 312
17.6. Pasteryzacja 313
17.7. Oznakowanie mleka oraz dokumentacja banku mleka 315
17.8. Analiza mleka kobiecego 315
17.9. Wzmacnianie pokarmu kobiecego 316
17.10. Przechowywanie mleka 317
17.11. Chłodzenie i mrożenie pokarmu 319
17.12. Rozmrażanie pokarmu 319
17.13. Podgrzewanie mleka 320
17.14. Gdy rodzi się wcześniak... 320
17.15. Pozyskiwanie siary 321
18. Skóra noworodka donoszonego. Charakterystyka, zmiany skórne, podstawy pielęgnacji Maria WILIŃSKA, Kinga ZIELIŃSKA, Ewa MUSIALIK-ŚWIETLIŃSKA 323
18.1. Charakterystyka zdrowej skóry noworodka donoszonego 324
18.2. Kontakt „skóra do skóry” 325
18.3. Pielęgnacja skóry 326
18.4. Typowe zmiany skórne okresu noworodkowego 330
19. Pielęgnacja skóry wcześniaka Maria WILIŃSKA, Kinga ZIELIŃSKA 339
19.1. Charakterystyka skóry wcześniaka 339
19.2. Pielęgnacja skóry wcześniaka 341
19.3. Skala oceny skóry 345
20. Odkrywane na nowo – ludzki wymiar opieki nad noworodkiem Janusz ŚWIETLIŃSKI 347
21. Opieka ukierunkowana na rodzinę Janusz ŚWIETLIŃSKI 351
22. Opieka rozwojowa Janusz ŚWIETLIŃSKI 357
23. Dobry dotyk Janusz ŚWIETLIŃSKI 373
24. Kangurowanie Janusz ŚWIETLIŃSKI 379
24.1. Historia kangurowania 380
24.2. Kangurowanie we współczesnej neonatologii 380
25. Zindywidualizowana Opieka Rozwojowa nad Noworodkiem (NIDCAP) Janusz ŚWIETLIŃSKI 387
26. Glikemia i jej zaburzenia Janusz ŚWIETLIŃSKI 393
26.1. Homeostaza glikemii 393
26.2. Noworodek matki chorej na cukrzycę 396
26.3. Hipoglikemia 403
26.4. Hiperglikemia 414
27. Żółtaczka fizjologiczna okresu noworodkowego. Przyczyny, obraz kliniczny i rozpoznawanie Maria WILIŃSKA 423
27.1. Patogeneza żółtaczki okresu noworodkowego 424
27.2. Metabolizm bilirubiny 424
27.3. Żółtaczka fizjologiczna 425
28. Żółtaczka związana z karmieniem piersią Maria WILIŃSKA, Maria KOSTRO, Izabela CHORĘGIEWICZ 431
28.1. Obraz kliniczny 432
28.2. Postępowanie w żółtaczce związanej z niedostatecznym karmieniem piersią i żółtaczce pokarmu kobiecego 434
29. Żółtaczki patologiczne okresu noworodkowego i niemowlęcego. Przyczyny, obraz kliniczny i rozpoznawanie Maria WILIŃSKA, Janusz ŚWIETLIŃSKI 437
29.1. Rodzaje żółtaczek patologicznych 438
29.2. Rozpoznawanie żółtaczki 441
29.3. Neurotoksyczność bilirubiny 444
29.4. Żółtaczka noworodków urodzonych przedwcześnie 445
29.5. Podsumowanie 446
30. Żółtaczki okresu noworodkowego i niemowlęcego. Diagnostyka i leczenie Maria WILIŃSKA, Maria KOSTRO, Izabela CHORĘGIEWICZ, Janusz ŚWIETLIŃSKI 449
30.1. Diagnostyka laboratoryjna 450
30.2. Planowanie leczenia 451
30.3. Kwalifikacja do leczenia na oddziale noworodkowym 451
30.4. Leczenie 453
30.5. Leczenie hiperbilirubinemii u noworodków urodzonych przedwcześnie 457
30.6. Zapobieganie hiperbilirubinemii u noworodków 457
30.7. Postępowanie w cholestazie u noworodków 457
30.8. Postępowanie z noworodkiem i niemowlęciem w opiece ambulatoryjnej 458
30.9. Fototerapia w domu 459
31. Fototerapia Janusz ŚWIETLIŃSKI, Maria WILIŃSKA 461
32. Zapobieganie infekcjom szpitalnym Janusz ŚWIETLIŃSKI, Marta TWARDOCH-DROZD, Ewa ROZKOSZ, Maria ŚWIETLIŃSKA 471
32.1. Aseptyczna technika bezdotykowa (ANTT) 475
32.2. Późne zakażenia noworodka (LOS) 480
32.3. Rezerwuar patogenów 483
32.4. Transmisja patogenów 488
32.5. Podsumowanie 495
33. Zakażenie o wczesnym początku u noworodków Maria WILIŃSKA, Magdalena ZARLENGA 499
33.1. Epidemiologia 500
33.2. Etiologia i patogeneza zakażeń bakteryjnych o wczesnym początku u noworodka 501
33.3. Bakteryjne zapalenie opon mózgowych noworodka 512
34. Noworodkowe zapalenie spojówek i procedura zapobiegania rzeżączkowemu zapaleniu spojówek po urodzeniu Janusz ŚWIETLIŃSKI 517
34.1. Noworodkowe zapalenie spojówek 518
34.2. Zapobieganie rzeżączkowemu zapaleniu spojówek po urodzeniu 520
35. Środki antyseptyczne stosowane do odkażania skóry noworodków Janusz ŚWIETLIŃSKI 523
36. Uwarunkowania gospodarki płynowej i elektrolitowej noworodka Janusz ŚWIETLIŃSKI 535
36.1. Utrata wody 537
36.2. Gospodarka płynowa 538
36.3. Gospodarka elektrolitowa 543
37. Żywienie noworodka chorego i noworodka urodzonego przedwcześnie Ewa MUSIALIK-ŚWIETLIŃSKA, Janusz ŚWIETLIŃSKI 559
37.1. Zapotrzebowanie energetyczne 561
37.2. Spodziewane efekty żywieniowe 562
37.3. Żywienie do przewodu pokarmowego 564
37.4. Żywienie wcześniaka 571
38. Monitorowanie biofizyczne Janusz ŚWIETLIŃSKI 591
38.1. Najczęściej stosowane w neonatologii parametry monitorowania biofizycznego 593
38.2. Właściwe wykorzystanie alarmów 610
38.3. Dokumentowanie zdarzeń 610
39. Zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej (RKZ) Janusz ŚWIETLIŃSKI 613
40 Oznaczanie równowagi kwasowo-zasadowej krwi pępowinowej Ewa MUSIALIK-ŚWIETLIŃSKA, Janusz ŚWIETLIŃSKI 625
41. Problemy związane z infuzją płynów ileków Janusz ŚWIETLIŃSKI 635
41.1. Zapobieganie przypadkowemu podaniu nadmiernej objętości wlewu płynów lub leku u noworodka 636
41.2. Problem osmotyczności wlewów 637
41.3. Problem małej objętości leku 638
41.4. Mieszanie się infuzji 640
41.5. Wolna infuzja leku 643
41.6. Ciężar specyficzny leku 643
41.7. Fotodegradacja 644
41.8. Niezgodność leku z zestawem infuzyjnym 644
41.9. Niezgodność leków podawanych jednoczasowo 645
41.10. Niezgodność leków podawanych równocześnie do złącza typu Y 648
41.11. Interakcja leków 648
41.12. Minimalna wymagana szybkość wlewu 650
41.13. Gentamycyna pod specjalnym nadzorem 652
41.14. Ważne informacje dotyczące dożylnego podawania leków 653
41.15. Praktyczne uwagi dotyczące dożylnego stosowania leków 659
41.16. Rozterki podczas prowadzenia terapii dożylnej u noworodków – podsumowanie 663
42. Zapobieganie błędom w podaniu leków Janusz ŚWIETLIŃSKI 667
42.1. Rodzaje błędów 668
42.2. Zasady poprawnego i bezpiecznego procesu zlecania i przygotowywania leku 668
42.3. Rola pielęgniarek 669
43. Zaburzenia hematologiczne, leczenie krwią i preparatami krwiopochodnymi Joanna WILK-TYL 671
43.1. Policytemia 672
43.2. Małopłytkowość 676
43.3. Choroba krwotoczna noworodka, czyli krwawienie z niedoboru witaminy K 682
43.4. Rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe 686
43.5. Niedokrwistość 689
43.6. Konflikt serologiczny 698
44. Postępowanie z noworodkiem matki chorej na padaczkę Natalia JACYNA, Maria WILIŃSKA 705
44.1. Istota problemu padaczki u kobiet w ciąży 705
44.2. Wpływ leków przeciwpadaczkowych przyjmowanych podczas ciąży na występowanie wrodzonych wad rozwojowych 706
44.3. Karmienie piersią podczas przyjmowania leków przeciwpadaczkowych 708
45. Transport noworodka Janusz ŚWIETLIŃSKI 713
46. Jak pomóc rodzicom przetrwać pobyt na oddziale intensywnej terapii noworodka? Janusz ŚWIETLIŃSKI 723
47. Uwagi dotyczące projektowania funkcji i organizacji oddziału intensywnej terapii i patologii noworodka Janusz ŚWIETLIŃSKI 729
48. Szczepienia ochronne u noworodków Maria WILIŃSKA 739
48.1. Podstawowe informacje o szczepieniach ochronnych 740
48.2. Szczepienia ochronne w okresie noworodkowym 742
48.3. Zasady podawania szczepionek w okresie noworodkowym 751
48.4. Dokumentacja 756
Procedury
Wstęp Janusz ŚWIETLIŃSKI 759
Aseptyczna technika bezdotykowa (ANTT). Wprowadzenie do procedur Simon CLARE 761
I. Procedura opóźnionego zamknięcia pępowiny Janusz ŚWIETLIŃSKI 767
II. Procedura pobierania krwi do badań u noworodków Janusz ŚWIETLIŃSKI, Simon CLARE, Beata STĘPIŃSKA, Małgorzata SZMIGIEL, Ewa ROZKOSZ 771
III. Procedura pobrania krwi włośniczkowej Janusz ŚWIETLIŃSKI, Ewa ROZKOSZ 780
IV. Procedura zakładania zgłębnika nosowo-żołądkowego Janusz ŚWIETLIŃSKI 791
V. Procedura kontaktu „skóra do skóry” wykonywana bezpośrednio po urodzeniu noworodka Janusz ŚWIETLIŃSKI 801
VI. Procedura kangurowania (kontakt „skóra do skóry”) Danuta KOZŁOWSKA-RUP, Janusz ŚWIETLIŃSKI 807
VII. Procedura pobrania materiału na badanie bakteriologiczne krwi Ewa ROZKOSZ, Janusz ŚWIETLIŃSKI 819
VIII. Procedura przygotowania urządzenia Neopuff do pracy Janusz ŚWIETLIŃSKI 827
IX. Procedura odsysania wydzieliny z górnych dróg oddechowych noworodka bezpośrednio po urodzeniu Janusz ŚWIETLIŃSKI 835
X. Procedura przesiewowego testu pulsoksymetrycznego Janusz ŚWIETLIŃSKI 839
XI. Procedura iniekcji domięśniowej u noworodków (szczepienie przeciw WZW, podanie witaminy K) Janusz ŚWIETLIŃSKI, Simon CLARE, Kinga SIP, Halina SUKIENNIK-JAWOREK, Ewa ROZKOSZ 844
XII. Procedura szczepienia BCG Janusz ŚWIETLIŃSKI, Ewa ROZKOSZ 851
XIII. Procedura pielęgnacji kikuta pępowiny Janusz ŚWIETLIŃSKI 858
XIV. Procedura oznaczania stężenia glukozy we krwi noworodka Janusz ŚWIETLIŃSKI 865
XV. Procedura higieny jamy ustnej Janusz ŚWIETLIŃSKI 867
XVI. Procedura karmienia noworodków z butelki przez smoczek Maria WILIŃSKA, Anna BALICKA, Małgorzata TARNOWSKA 870
XVII. Procedura wzmacniania mleka kobiecego Maria WILIŃSKA, Izabela CHORĘGIEWICZ 885
Skorowidz 897
