Otorynolaryngologia
„Otorynolaryngologia” to nowa odsłona cenionego przez studentów i specjalizujących się lekarzy podręcznika pod redakcją prof. dra hab. n. med. J. Bożydara Latkowskiego – jednego z najbardziej znanych polskich laryngologów, wieloletniego wykładowcę akademickiego, autora i redaktora licznych podręczników oraz innych publikacji naukowych.
Założeniem tej książki było połączenie ogólnej wiedzy otorynolaryngologicznej nabytej podczas studiów z umiejętnościami praktycznymi dotyczącymi technik wykonywania wybranych zabiegów czy operacji. Zostały one opisane dokładnie, „etap po etapie”, tak jak powinny być wykonywane. Jest to nowość w otorynolaryngologii.
W publikacji omówiono choroby ucha, nosa i zatok przynosowych, jamy ustnej i ślinianek, gardła oraz krtani, a także najczęstsze urazy w obrębie głowy i szyi. Szczególną uwagę zwrócono na rehabilitację głosu u laryngektomowanych, rehabilitację słuchu, mowy i układu równowagi. Wartość opracowania podnosi bogaty materiał ilustracyjny oraz zestaw pytań sprawdzających wiedzę, który ułatwi przygotowanie się do egzaminu specjalizacyjnego.
Podręcznik jest przeznaczony zarówno dla studentów ostatnich lat medycyny, jak i specjalizujących się lekarzy otorynolaryngologów, a także dla chirurgów szczękowych, neurologów, neurochirurgów, okulistów oraz lekarzy rodzinnych.
1 Zarys historii polskiej otolaryngologii – Piotr Kurnatowski, J. Bożydar Latkowski 17
1.1 Laryngologia dziecięca 23
1.2 Laryngologia resortowa 24
1.3 Foniatria i audiologia 26
2 Organizacja nauczania otorynolaryngologii – Wioletta Pietruszewska 31
2.1 Metoda nauczania 31
2.2 Ćwiczenia i wykłady 32
2.3 Umiejętności ogólne i szczegółowe 35
2.4 Kompetencja społeczna 36
2.5 Metody oraz sposoby wer yfikacji efektów kształcenia 37
3 Kompendium z anatomii oraz fizjologii głowy i szyi – Alina Morawiec-Sztandera 39
3.1 Nos i zatoki przynosowe 39
3.1.1 Unerwienie jam nosa i zatok przynosowych 45
3.1.2 Unaczynienie jam nosa i zatok przynosowych 46
3.2. Jama ustna i ślinianki 47
3.2.1 Jama ustna 47
3.2.2 Język 49
3.2.3 Uzębienie 49
3.2.4 Ślinianki 50
3.2.5 Funkcje jamy ustnej 51
3.2.6 Unerwienie jamy ustnej 51
3.2.7 Unaczynienie jamy ustnej 52
3.3 Gardło 52
3.3.1 Unerwienie gardła 54
3.3.2 Unaczynienie gardła 54
3.4 Krtań 54
3.4.1 Unerwienie krtani 58
3.4.2 Unaczynienie krtani 58
3.5 Ucho 59
3.5.1 Ucho zewnętrzne 60
3.5.2 Ucho środkowe 61
3.5.3 Ucho wewnętrzne 65
3.5.4 Unerwienie ucha zewnętrznego 80
3.5.5 Unaczynienie ucha zewnętrznego 80
3.5.6 Unerwienie ucha środkowego 80
3.5.7 Unaczynienie ucha środkowego 81
3.5.8 Unerwienie ucha wewnętrznego 81
3.5.9 Unaczynienie ucha wewnętrznego 81
4 Badanie narządów 83
4.1 Badanie ucha – Alina Morawiec-Sztandera 83
4.1.1 Badanie ucha zewnętrznego – oglądanie i badanie palpacyjne 83
4.1.2 Wziernikowanie ucha – otoskopia 84
4.2 Badanie słuchu – Alina Morawiec-Sztandera 87
4.2.1 Badanie podmiotowe 87
4.2.2 Akumetryczne badanie słuchu (badanie słuchu za pomocą mowy) 95
4.2.3 Badanie słuchu za pomocą stroików 97
4.2.4 Badanie audiometryczne 101
4.2.5 Badanie słuchu u dzieci 121
4.2.6 Metody wykrywania symulacji 122
4.3 Badanie układu równowagi – Alina Morawiec-Sztandera 123
4.3.1 Układ równowagi a narząd przedsionkowy 123
4.4 Badanie nosa i zatok przynosowych – J. Bożydar Latkowski 146
4.4.1 Wprowadzenie 146
4.4.2 Oglądanie nosa zewnętrznego 147
4.4.3 Badanie palpacyjne nosa 147
4.4.4 Badanie przewodu nosa 147
4.4.5 Badanie węchu 147
4.4.6 Wziernikowanie nosa 148
4.4.7 Wziernikowanie części nosowej gardła 149
4.5 Badanie jamy ustnej i gardła – J. Bożydar Latkowski 150
4.5.1 Wprowadzenie 150
4.5.2 Oglądanie i badanie palpacyjne jamy ustnej i gardła 151
4.5.3 Orientacyjne badanie smaku 151
4.6 Krtań – J. Bożydar Latkowski 151
4.6.1 Wprowadzenie 151
4.6.2 Badanie krtani 152
4.6.3 Laryngoskopie pośrednie – techniki badania 154
4.6.4 Mikrolaryngoskopia pośrednia 156
4.6.5 Laryngoskopia pośrednia w znieczuleniu 156
4.6.6 Badanie palpacyjne szyi 159
4.6.7 Wideostroboskopia 160
5 Wykonywanie podstawowych zabiegów – J. Bożydar Latkowski, Dariusz Kaczmarczyk, Andrzej Jankowski 161
5.1 Ucho 161
5.1.1 Zakraplanie kropli do ucha 161
5.1.2 Usuwanie woszczyny lub ciał obcych haczykiem 162
5.1.3 Wypłukiwanie woszczyny lub ciała obcego 162
5.1.4 Paracenteza 164
5.1.5 Przedmuchiwanie trąbek słuchowych 165
5.2 Nos i zatoki przynosowe 168
5.2.1 Zakraplanie kropli do nosa 168
5.2.2 Usuwanie ciał obcych z nosa 169
5.2.3 Badanie palpacyjne części nosowej gardła 170
5.2.4 Punkcja zatok szczękowych 171
5.2.5 Płukanie zatok szczękowych metodą kroplówkową 173
5.2.6 Płukanie zatok szczękowych po operacji Caldwella–Luca 173
5.3 Jama ustna i gardło 174
5.3.1 Płukanie jamy ustnej i gardła 174
5.3.2 Usuwanie ciał obcych z gardła 174
5.3.3 Punkcja lub nacięcie ropnia języka 176
5.3.4 Nacięcie wędzidełka języka 176
5.3.5 Inhalacje 176
5.4 Krtań 177
5.4.1 Laryngoskopia pośrednia 177
6 Patomechanizm urazów w otorynolaryngologii oraz technika wybranych zabiegów i operacji chirurgicznych – J. Bożydar Latkowski 179
6.1 Ochronne role zatok przynosowych 179
6.2 Postępowanie w zranieniach twarzy i szyi 181
6.2.1 Opracowanie ran 181
6.2.2 Technika szwu kostnego 183
6.3 Wybrane zabiegi 184
6.3.1 Ucho 184
6.3.2 Nos i zatoki przynosowe 190
6.3.3 Gardło 202
6.3.4 Krtań 205
6.4 Wybrane operacje 212
6.4.1 Ucho – Tomasz Durko 212
6.4.2 Nos i zatoki przynosowe – J. Bożydar Latkowski 217
6.4.3 Gardło 228
6.4.4 Krtań. Konikotomia – pilna operacja tymczasowa 249
7 Mikrochirurgia wewnątrznosowa zatok przynosowych – Antoni Krzeski 251
8 Choroby nowotworowe i postępowanie w otorynolaryngologii 263
8.1 Węzeł wartowniczy i jego znaczenie – Alina Morawiec-Sztandera, Dariusz Kaczmarczyk 263
8.2 Chirurgia laserowa w nowotworach głowy i szyi – Alina Morawiec-Sztandera 269
8.3 Nowotwory nosa, zatok i części nosowej gardła – Katarzyna Starska-Kowarska 274
8.3.1 Nowotwory nosa i zatok przynosowych 274
8.3.2 Nowotwory części nosowej gardła 286
8.4 Nowotwory jamy ustnej i ślinianek – Anna J. Kurnatowska 294
8.4.1 Stany przednowotworowe 295
8.4.2 Nowotwory jamy ustnej 296
8.4.3 Nowotwory gruczołów ślinowych 299
8.4.4 Postępowanie w przypadkach nowotworów ślinianek 302
8.5 Nowotwory gardła – Piotr Kurnatowski 302
8.5.1 Nowotwory gardła środkowego 303
8.5.2 Nowotwory gardła dolnego 305
8.6 Stany przedrakowe i nowotwory krtani – Wioletta Pietruszewska 306
8.6.1 Stany przedrakowe krtani 307
8.6.2 Rak płaskonabłonkowy krtani 310
8.6.3 Inne postaci raka krtani 323
8.6.4 Inne nienabłonkowe nowotwory złośliwe krtani 325
8.6.5 Niezłośliwe nowotwory krtani 325
9 Choroby ucha – Tomasz Durko 329
9.1 Choroby ucha zewnętrznego 329
9.1.1 Choroby ucha zewnętrznego pochodzenia zapalnego – ograniczone 329
9.1.2 Choroby ucha zewnętrznego pochodzenia zapalnego – rozlane 330
9.1.3 Choroby ucha zewnętrznego o innej etiologii 333
9.2 Choroby ucha środkowego 336
9.2.1 Choroby ucha środkowego pochodzenia zapalnego – o charakterze ostrym 336
9.2.2 Choroby ucha środkowego pochodzenia zapalnego – o charakterze przewlekłym 342
9.2.3 Choroby ucha środkowego o innej etiologii 349
9.3 Choroby ucha wewnętrznego 356
9.3.1 Choroby ucha wewnętrznego pochodzenia zapalnego 356
9.3.2 Choroby ucha wewnętrznego o innej etiologii 357
9.4 Powikłania usznopochodne wewnątrzczaszkowe 362
10 Implanty słuchowe zakotwiczone, ucha środkowego, ślimakowe – Marcin Durko, Marcin Talar 367
10.1 Implanty zakotwiczone w kości 368
10.1.1 Konstrukcja 368
10.1.2 Kwalifikacja 368
10.1.3 Wszczepienie implantu zakotwiczonego w kości – technika chirurgiczna 370
10.2 Implanty ucha środkowego 371
10.2.1 Konstrukcja 371
10.2.2 Kwalifikacja 372
10.2.3 Operacja wszczepienia implantu ucha środkowego typu MET – technika chirurgiczna 374
10.3 Implant ślimakowy bezpośrednio akustyczny Codacs 374
10.3.1 Konstrukcja 374
10.3.2 Kwalifikacja 376
10.3.3 Wszczepienie implantu ślimakowego bezpośrednio akustycznego – technika chirurgiczna 377
10.4 Implanty ślimakowe 377
10.4.1 Konstrukcja 377
10.4.2 Kwalifikacja 378
10.4.3 Opieka pooperacyjna 379
10.4.4 Wszczepienie implantu ślimakowego – technika chirurgiczna 380
10.5 Implanty pniowe 382
10.5.1 Konstrukcja 382
10.5.2 Kwalifikacja 383
10.5.3 Opieka pooperacyjna 383
10.5.4 Wszczepienie implantu pniowego – technika chirurgiczna 384
10.6 Podsumowanie 384
11 Choroby nosa i zatok przynosowych – J. Bożydar Latkowski, Jerzy Kopczyński 385
11.1 Niedrożność nosa 385
11.2 Ciała obce w nosie 386
11.3 Urazy nosa i zatok przynosowych 386
11.3.1 Złamanie kości nosa 388
11.3.2 Urazy zatok czołowych 388
11.3.3 Urazy zatok sitowych 388
11.3.4 Urazy zatok szczękowych 389
11.3.5 Izolowany uraz zatok szczękowych 389
11.4 Krwawienia z nosa 389
11.4.1 Najczęstsze przyczyny krwawień z nosa 390
11.4.2 Teoretyczne miejsca krwawienia 390
11.4.3 Postępowanie w powtarzających się krwawieniach 392
11.4.4 Krwawienie z nosa 395
11.5 Czyrak przedsionka nosa 399
11.6 Odmrożenie nosa 401
11.7 Ostry nieżyt nosa 402
11.8 Katar sienny (sezonowy nieżyt nosa) 403
11.9 Całoroczny, alergiczny nieżyt nosa 404
11.10 Naczynioruchowy nieżyt nosa 404
11.11 Przewlekły, prosty nieżyt nosa 405
11.12 Przewlekły, przerostowy nieżyt nosa 406
11.13 Przewlekły, zanikowy nieżyt nosa 407
11.14 Zapalenie zatok przynosowych 407
11.15 Zapalenie zatok szczękowych 409
11.16 Zapalenie zatok sitowych 410
11.17 Zapalenie zatok czołowych 410
11.18 Polipy nosa i polip choanalny 411
12 Choroby jamy ustnej i ślinianek – Anna J. Kurnatowska 413
12.1 Objawy podmiotowe ze strony jamy ustnej 414
12.1.1 Zaburzenia wydzielania śliny 414
12.1.2 Zaburzenia smaku 415
12.1.3 Stomatodynia – zespół piekących ust 415
12.1.4 Cuchnięcie z ust 416
12.1.5 Szczękościsk 417
12.2 Zmiany przedmiotowe w przebiegu różnych chorób 417
12.2.1 Choroby zakaźne 417
12.2.2 Choroby krwi i układu krążenia 419
12.2.3 Zaburzenia wydzielania dokrewnego 420
12.2.4 Niedobory witamin 421
12.3 Choroby jamy ustnej przebiegające z zanikiem błony śluzowej 421
12.3.1 Zapalenie kątów ust 421
12.3.2 Protetyczne zapalenie jamy ustnej 422
12.4 Choroby jamy ustnej przebiegające z wytwarzaniem aft 422
12.5 Choroby ze zmianami dotyczącymi języka 423
12.5.1 Zapalenie języka 423
12.5.2 Język geograficzny – rumień wędrujący języka 424
12.5.3 Język pofałdowany (pobruzdowany) 424
12.5.4 Język włochaty 424
12.6 Inne zapalenia błony śluzowej 425
12.6.1 Nieżytowe ostre zapalenie jamy ustnej 425
12.6.2 Wysiękowe zapalenie jamy ustnej 425
12.6.3 Zanikowe zapalenie jamy ustnej 426
12.6.4 Ropne podśluzówkowe zapalenie jamy ustnej 426
12.6.5 Zapalenie jamy ustnej alergiczne 427
12.7 Choroby przyzębia 428
12.7.1 Zapalenie dziąseł 429
12.7.2 Zapalenie dziąseł wrzodziejące 430
12.7.3 Zapalenie dziąseł rozrostowe 430
12.7.4 Zapalenia przyzębia 431
12.8 Zaburzenia czynności stawów skroniowo-żuchwowych – zespół Costena 431
12.9 Choroby ślinianek 432
12.9.1 Zapalenia ślinianek 432
12.9.2 Zapalenie nagminne ślinianek przyusznych – świnka 432
12.9.3 Kamica ślinianek 433
12.9.4 Sialopatie 433
13 Choroby gardła – Piotr Kurnatowski 435
13.1 Ostre zapalenie błony śluzowej gardła 436
13.2 Przewlekłe zapalenie błony śluzowej gardła 436
13.3 Ostre zapalenie migdałków 437
13.4 Angina 438
13.5 Angina Vincenta 438
13.6 Przewlekłe zapalenie migdałków 439
13.6.1 Przerost migdałka gardłowego 439
13.6.2 Naciek i ropień okołomigdałkowy 440
13.6.3 Ropień przygardłowy 441
13.6.4 Naciek i ropień tylnogardłowy 441
13.6.5 Powikłania chorób gardła 441
13.7 Zmiany w gardle w przebiegu chorób zakaźnych 442
13.7.1 Mononukleoza zakaźna 442
13.7.2 Błonica 442
13.7.3 Płonica 443
13.7.4 Odra 443
13.8 Zmiany w gardle w przebiegu chorób krwi 443
13.9 Urazy gardła 444
13.9.1 Ciała obce w gardle 444
13.9.2 Oparzenia 445
13.10 Globus pharyngeus (hystericus) 445
13.11 Wskazania i przeciwwskazania do usunięcia migdałków 446
14 Choroby krtani – Wioletta Pietruszewska 447
14.1 Zapalenia ostre i przewlekłe 448
14.1.1 Ostre zapalenie krtani 448
14.1.2 Przewlekłe zapalenie krtani 450
14.1.3 Guzy nienowotworowe krtani 454
15 Grzybice – Piotr Kurnatowski 461
15.1 Grzybice narządów w otorynolaryngologii 462
15.1.1 Grzybice nosa i zatok przynosowych 462
15.1.2 Grzybice jamy ustnej, gardła i krtani 464
15.1.3 Grzybice ucha 467
15.2 Grzybice wieloogniskowe i uogólnione 469
15.3 Diagnostyka i postępowanie w grzybicach 470
16 Podstawy bronchoskopii – Wojciech J. Piotrowski 473
16.1 Wstęp 473
16.2 Wskazania 474
16.3 Przeciwwskazania 477
16.4 Przygotowanie chorego do badania 477
16.5 Przebieg badania i ważniejsze procedury 478
16.6 Powikłania 481
16.7 Bronchoskopia w praktyce laryngologicznej – współpraca laryngologa z pulmonologiem 483
17 Podstawy ezofagoskopii – J. Bożydar Latkowski 485
18 Zawroty głowy – Alina Morawiec-Sztandera 489
18.1 Epidemiologia 489
18.2 Etiopatogeneza zaburzeń przedsionkowych 489
18.3 Wywiad i badanie przedmiotowe 491
18.4 Zespół obwodowego uszkodzenia przedsionkowego 496
18.5 Zespół uszkodzenia ośrodkowego narządu przedsionkowego 496
18.6 Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy 497
18.6.1 Etiopatogeneza 499
18.6.2 Objawy kliniczne 500
18.6.3 Leczenie 501
18.7 Pourazowe zawroty głowy 504
18.8 Choroba Ménière’a 508
18.9 Leczenie zawrotów głowy 512
18.9.1 Leczenie objawowe 513
18.9.2 Leczenie przyczynowe 517
19 Bóle związane z otorynolaryngologią – J. Bożydar Latkowski, Andrzej Jankowski 521
19.1 Ucho 521
19.2 Nos i zatoki przynosowe 523
19.3 Gardło i krtań 524
20 Leki często stosowane w otorynolaryngologii – Andrzej Jankowski 527
20.1 Antybiotyki 527
20.1.1 Antybiotyki beta-laktamowe 527
20.1.2 Antybiotyki aminoglikozydowe 530
20.1.3 Tetracykliny 531
20.1.4 Antybiotyki makrolidowe 531
20.1.5 Antybiotyki glikopeptydowe 531
20.2 Chinolony 532
20.3 Pochodne nitroimidazolu 532
20.4 Sulfonamidy 532
20.5 Leki przeciwgrzybiczne 533
20.6 Leki przeciwwirusowe 533
20.7 Glikokortykosteroidy 534
20.8 Leki stosowane przy zawrotach głowy oraz usprawniające ukrwienie ucha wewnętrznego i stymulujące komórki zmysłowe 534
20.8.1 Antivertiginosa non-neuroleptica 535
20.8.2 Antivertiginosa neuroleptica 535
20.8.3 Vasoactiva 536
20.8.4 Neurostimulatia 536
20.9 Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe 536
20.9.1 Leki przeciwbólowe o umiarkowanej i średniej sile działania 536
20.9.2 Leki przeciwbólowe silnie działające (opioidum) 537
20.10 Leki o działaniu przeciwkrwotocznym 537
20.11 Leki obkurczające błonę śluzową nosa 538
20.11.1 Leki obkurczające błonę śluzową nosa do stosowania ogólnego 538
20.11.2 Leki obkurczające błonę śluzową nosa do stosowania miejscowego 538
20.12 Glikokortykosteroidy donosowe 539
20.13 Tabletki do ssania 539
20.14 Krople do ucha 540
21 Rehabilitacja głosu u laryngektomowanych – Alina Morawiec-Sztandera 541
22 Rehabilitacja słuchu, mowy i głuchot – Elżbieta Malenda-Modzelewska, J. Bożydar Latkowski 551
22.1 Niedosłuch u dzieci 552
22.2 Niedosłuch u osób dorosłych 554
22.3 Zasada rehabilitacji głuchot (metoda klasyczna) 555
23 Rehabilitacja układu równowagi – Piotr Kurnatowski 559
24 Badanie krwi i moczu – Katarzyna Kosiek 563
Pytania egzaminacyjne – J. Bożydar Latkowski 567
Wybrane piśmiennictwo 573
Skorowidz 577
