Pielęgniarstwo opieki paliatywnej
II uaktualnione i rozszerzone wydanie publikacji o ugruntowanej pozycji na rynku wydawniczym. Publikacja będzie doskonałym źródłem wiedzy dla członków interdyscyplinarnego zespołu opieki paliatywnej, a szczególnie pielęgniarek, które w tym zespole odgrywają ważną rolę, niejednokrotnie lidera. Przedstawiona wiedza dostarczy im narzędzi do sprawowania profesjonalnej opieki nad chorym i jego rodziną oraz pozwoli na kształtowanie właściwych postaw i systemu wartości. Publikacja niezbędna dla praktyków, pielęgniarek opieki paliatywnej, a także edukatorów, studentów pielęgniarstwa oraz profesjonalistów innych specjalności.
1. WPROWADZENIE DO OPIEKI PALIATYWNEJ – Izabela Kaptacz, Anna Kaptacz 1
1.1. Założenia i organizacja opieki paliatywnej 1
1.1.1. Definicja i filozofia postępowania w opiece paliatywnej 2
1.1.2. Rozwój opieki paliatywnej na świecie i w Polsce 6
1.1.3. Pacjent objęty opieką paliatywną w systemie opieki zdrowotnej w Polsce 7
1.1.4. Formy opieki paliatywnej w Polsce 8
1.2. Charakterystyczne aspekty pielęgniarstwa w opiece paliatywnej 11
1.2.1. Wpływ Cicely Saunders, Hanny Chrzanowskiej i Virginii Henderson na rozwój pielęgniarstwa w opiece paliatywnej 12
1.2.2. Kształcenie pielęgniarek w dziedzinie opieki paliatywnej w Polsce 13
1.2.3. Kompetencje i miejsce pielęgniarki w interdyscyplinarnym zespole opieki paliatywnej 14
1.3. Pacjent podmiotem opieki paliatywnej 16
1.3.1. Potrzeby nieuleczalnie chorych 16
1.3.2. Przebieg choroby niepoddającej się leczeniu 17
1.3.3. Podmiotowość pacjenta w opiece paliatywnej 19
2. ZAGADNIENIA JAKOŚCI W OPIECE PALIATYWNEJ – Anna Kaptacz 23
2.1. Terminologia i genealogia pojęć jakości życia oraz jakości opieki 23
2.2. Jakość życia a jakość opieki 25
2.3. Aspekty oceny jakości życia 26
2.4. Narzędzia stosowane w ocenie jakości życia 27
2.4.1. Indeks stanu sprawności Karnofsky’ego 27
2.4.2. Indeks jakości Spitzera 27
2.4.3. Rotterdamska lista objawów 28
2.4.4. Szpitalna skala lęku i depresji 28
2.4.5. ESAS (Edmonton Symptom Assessment System) 29
2.4.6. Kwestionariusz EORTC QLQ – C30 (European Organization for the Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire – Core 30) 29
2.4.7. STAS (Support Team Assessment Schedule) 30
2.5. Zarządzanie a jakość opieki 30
2.6. Kryteria oceny jakości opieki 32
3. PODSTAWY KLINICZNE I OPIEKA NAD PACJENTEM Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ W OPIECE PALIATYWNEJ 34
3.1. Ból w chorobie nowotworowej – Izabela Kaptacz, Marcin Wiśniewski, Sybilla Brzozowska-Mańkowska, Michał Graczyk 34
3.1.1. Patomechanizm bólu przewlekłego i jego rodzaje 35
3.1.2. Ocena bólu przewlekłego 39
3.1.3. Zasady farmakoterapii bólu przewlekłego i przebijającego 42
3.1.4. Niefarmakologiczne metody leczenia bólu przewlekłego 53
3.1.5. Rola i zadania pielęgniarki w ocenie oraz monitorowaniu bólu 54
3.2. Opieka nad pacjentem z zaburzeniami ze strony układu oddechowego – Joanna Flakus 59
3.2.1. Kaszel 59
3.2.2. Chrypka 60
3.2.3. Duszność 62
3.2.4. Krwioplucie 64
3.2.5. Krwotok z płuc 65
3.2.6. Płyn w jamie opłucnowej 66
3.2.7. Zapalenie płuc 67
3.3. Opieka nad pacjentem z zaburzeniami ze strony układu pokarmowego – Marcin Wiśniewski, Michał Graczyk, Sybilla Brzozowska-Mańkowska 69
3.3.1. Nudności i wymioty 69
3.3.2. Czkawka 76
3.3.3. Zmiany w obrębie jamy ustnej 78
3.3.4. Dyspepsja, zespół uciśniętego żołądka, wzdęcia, dysfagia 87
3.3.5. Krwawienia do przewodu pokarmowego 94
3.3.6. Niedrożność przewodu pokarmowego 99
3.3.7. Zaparcie stolca i zaczopowanie kałem 103
3.3.8. Biegunka 110
3.3.9. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej 113
3.3.10. Wodobrzusze 116
3.3.11. Stomie 118
3.4. Zasady żywienia i nawadniania pacjentów objętych opieką paliatywną – Wiesława Piotrowska, Anna Białoń-Janusz, Adrianna Ziemba 121
3.4.1. Zasady żywienia pacjentów objętych opieką paliatywną – Wiesława Piotrowska, Adrianna Ziemba 121
3.4.2. Nawadnianie pacjentów objętych opieką paliatywną – Anna Białoń-Janusz 139
3.5. Opieka nad pacjentem z zaburzeniami ze strony układu moczowego i płciowego – Anna Kaptacz 146
3.5.1. Niewydolność nerek 146
3.5.2. Objawy ze strony układu moczowego 147
3.5.3. Pielęgnowanie pacjenta z cewnikiem zewnętrznym i wewnętrznym 149
3.5.4. Pielęgnowanie pacjenta z przetokami 151
3.6. Opieka nad pacjentem z objawami neuropsychiatrycznymi – Bożena Łukaszek, Izabela Kaptacz 155
3.6.1. Przygnębienie 155
3.6.2. Zaburzenia lękowe 156
3.6.3. Zespół depresyjny 158
3.6.4. Zaburzenia świadomości 160
3.6.5. Zespół majaczeniowy 161
3.6.6. Splątanie 162
3.6.7. Otępienie 163
3.6.8. Zaburzenia snu 164
3.6.9. Niedowłady i porażenia 165
3.6.10. Neurologiczne zespoły paranowotworowe 167
3.6.11. Tendencje i próby samobójcze 168
3.7. Postępowanie objawowe w innych zaburzeniach u pacjentów objętych opieką paliatywną 171
3.7.1. Zmęczenie – Anna Białoń-Janusz 171
3.7.2. Wyniszczenie nowotworowe – Anna Białoń-Janusz 178
3.7.3. Sedacja paliatywna – Marcin Wiśniewski, Wiesława Piotrowska, Sybilla Brzozowska-Mańkowska 186
3.7.4. Nadmierna potliwość, gorączka – Anna Białoń-Janusz 190
3.8. Stany nagłe w opiece paliatywnej – Marcin Wiśniewski, Sybilla Brzozowska-Mańkowska 195
3.8.1. Zespół żyły głównej górnej 195
3.8.2. Zespół ucisku rdzenia kręgowego 197
3.8.3. Hiperkalcemia 201
3.8.4. Hiponatremia 202
3.9. Opieka nad pacjentem ze zmianami w obrębie skóry i tkanki podskórnej – Marcin Wiśniewski, Izabela Kaptacz, Sybilla Brzozowska-Mańkowska 205
3.9.1. Ogólne zasady leczenia ran 205
3.9.2. Odleżyny 222
3.9.3. Owrzodzenia nowotworowe 235
3.9.4. Popromienne zapalenie skóry 242
3.10. Opieka nad pacjentem z zaburzeniami hematologicznymi – Anna Kliś-Kalinowska 252
3.10.1. Niedokrwistość 252
3.10.2. Neutropenia, małopłytkowość 257
3.10.3. Zakrzepica żył głębokich 260
3.10.4. Zaburzenia zakrzepowo-zatorowe 262
3.10.5. Rola i zadania pielęgniarki w ocenie oraz monitorowaniu zaburzeń hematologicznych 265
3.11. Podstawy kliniczne i opieka pielęgniarska nad pacjentem z zaburzeniami seksualnymi – Anna Kaptacz, Izabela Kaptacz 268
3.12. Opieka nad pacjentem w ostatnich godzinach życia – Agnieszka Kwiecińska 274
3.12.1. Opieka nad pacjentem w okresie umierania 274
3.12.2. Zasady łagodzenia objawów w okresie umierania 276
3.12.3. Rzężenie przedśmiertne 281
3.12.4. Towarzyszenie umierającemu i jego rodzinie 282
3.12.5. Rola pielęgniarki w opiece nad pacjentem i jego rodziną w okresie przedagonalnym i agonalnym 283
3.12.6. Postępowanie po śmierci chorego 286
4. PODSTAWY KLINICZNE I OPIEKA NAD PACJENTEM Z CHOROBĄ NIENOWOTWOROWĄ O NIEPOMYŚLNYM ROKOWANIU – Dominik Krzyżanowski, Michał Graczyk 288
4.1. Przewlekła niewydolność krążenia 289
4.1.1. Opieka paliatywna nad chorymi z niewydolnością krążenia 292
4.2. Przewlekła niewydolność oddechowa. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) 293
4.2.1. Dominujące objawy, opieka i leczenie paliatywne w POChP 295
4.3. Choroby układu nerwowego 300
4.3.1. Stwardnienie zanikowe boczne (ALS, amyotrophic lateral sclerosis) 300
4.3.2. Stwardnienie rozsiane (SM, sclerosis multiplex) 301
4.3.3. Choroba Parkinsona 304
4.3.4. Choroba Huntingtona 305
4.4. Choroba Alzheimera i inne typy zaburzeń otępiennych 306
4.4.1. Zaburzenia otępienne typu alzheimerowskiego 307
4.5. Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS, acquired immunodeficiency syndrome) 311
4.5.1. Rola opieki paliatywnej i hospicyjnej u pacjentów z AIDS 314
4.6. Przewlekłe choroby nerek 317
4.7. Marskość wątroby 320
5. DZIECKO W OPIECE PALIATYWNEJ – Agata Panas, Bożena Łukaszek 324
5.1. Modele, zasady i odrębności pediatrycznej opieki paliatywnej 325
5.1.1. Modele pediatrycznej opieki paliatywnej 325
5.1.2. Zasady pediatrycznej opieki paliatywnej 327
5.1.3. Odrębności pediatrycznej opieki paliatywnej 328
5.2. Postępowanie pielęgnacyjno-lecznicze w wybranych zaburzeniach u dzieci objętych opieką paliatywną 334
5.2.1. Ból u dzieci 334
5.2.2. Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego u dzieci 339
5.2.3. Padaczka u dzieci 342
5.2.4. Problemy pulmonologiczne u dzieci 343
5.3. Komunikowanie się z chorym dzieckiem 344
5.4. Rodzice i rodzeństwo chorego dziecka 345
5.5. Śmierć dziecka i opieka nad rodziną w okresie żałoby 347
6. WIELOKULTUROWOŚĆ W PIELĘGNIARSTWIE – Bożena Łukaszek, Katarzyna Mucha 350
7. ZAGADNIENIA ETYCZNO-PRAWNE – Bożena Łukaszek 359
7.1. Zasady bioetyczne obowiązujące w opiece paliatywnej 359
7.2. Eutanazja 360
7.3. Zagadnienia prawne 362
7.3.1. Rozporządzenia na wypadek śmierci 362
7.3.2. Prawa pacjenta 364
7.3.3. Stałe pełnomocnictwa 368
7.3.4. Testament życia 369
8. OBCIĄŻENIE PRACĄ I ZESPÓŁ WYPALENIA ZAWODOWEGO (BURNOUT SYNDROME) W PRACY PIELĘGNIARSKIEJ – Bożena Łukaszek 371
8.1. Definicja zespołu wypalenia zawodowego i jego objawy 371
8.1.1. Fazy zespołu wypalenia zawodowego 372
8.1.2. Objawy wypalenia zawodowego 372
8.2. Model stopnia niedopasowania między osobą a środowiskiem zawodowym 373
8.3. Przyczyny zespołu wypalenia zawodowego 375
8.4. Pomiar wypalenia zawodowego 376
8.5. Metody radzenia sobie z wypaleniem zawodowym 377
9. PODSTAWY OPIEKI KOMPLEMENTARNEJ W OPIECE PALIATYWNEJ – Anna Białoń-Janusz 380
9.1. Założenia opieki komplementarnej, rodzaje zajęć terapeutycznych 380
9.2. Relaksacja 383
9.2.1. Techniki relaksacyjne 383
9.2.2. Inne techniki 384
9.3. Trening autogenny 384
9.4. Trening Jacobsona 385
9.5. Muzykoterapia 385
9.6. Terapia zajęciowa 386
9.7. Aromaterapia 388
9.8. Akupunktura 390
10. PROBLEMY PSYCHICZNE, SPOŁECZNE I DUCHOWE PACJENTÓW I ICH RODZIN 392
10.1. Wsparcie psychologiczne 392
10.1.1. Potrzeby psychiczne chorych u kresu życia – Krystyna de Walden-Gałuszko 392
10.1.2. Przekazywanie niepomyślnych wiadomości – Krystyna de Walden-Gałuszko 394
10.1.3. Wsparcie psychiczne – Krystyna de Walden-Gałuszko 395
10.1.4. Problemy rodziny – Krystyna de Walden-Gałuszko 399
10.1.5. Żałoba i osierocenie – Krystyna de Walden-Gałuszko 404
10.1.6. Rola pielęgniarki w zakresie wsparcia socjalnego – Anna Kaptacz 407
10.2. Wsparcie społeczno-socjalne – Krystyna Kochan 411
10.2.1. Problemy społeczno-socjalne w aspekcie ciężkiej choroby w rodzinie 414
10.2.2. Możliwości wsparcia społeczno-socjalnego 416
10.2.3. Rola wolontariatu w aspekcie wsparcia społeczno-socjalnego 421
10.2.4. Pielęgniarka a pracownik socjalny 421
10.3. Wsparcie i pomoc duchowa – Michalina Wieszołek 425
10.3.1. Ból totalny i ból duchowy 425
10.3.2. Religijność a duchowość 427
10.3.3. Kryzys duchowy i możliwość pomocy choremu i jego rodzinie 430
10.3.4. Rola pielęgniarki w rozpoznawaniu problemów duchowych, egzystencjalnych i religijnych pacjenta oraz jego rodziny 432
11. REHABILITACJA I FIZJOTERAPIA W OPIECE PALIATYWNEJ – Agnieszka Wójcik, Anna Pyszora, Iwona Drewnik 436
11.1. Strategia postępowania fizjoterapeutycznego w opiece paliatywnej 436
11.2. Procedury fizjoterapeutyczne stosowane w opiece paliatywnej 440
11.3. Rola i zadania pielęgniarki w zakresie działań fizjoterapeutycznych 442
11.4. Pacjent samodzielny 443
11.5. Pacjent unieruchomiony 447
11.5.1. Obrót na porażoną stronę ciała 448
11.5.2. Obrót na „zdrową” stronę ciała 450
12. PODSTAWY FARMAKOTERAPII W OPIECE PALIATYWNEJ – Agnieszka Zalas 455
12.1. Podstawowe leki stosowane w opiece paliatywnej 455
12.2. Wybrane leki nieopioidowe 456
12.2.1. Słabe leki opioidowe 458
12.2.2. Silne leki opioidowe 459
12.3. Inne leki stosowane w leczeniu objawowym 461
12.4. Zasady, drogi i sposoby podawania leków w opiece paliatywnej 468
12.5. Interakcje leków stosowanych w opiece paliatywnej 469
12.6. Kompetencje pielęgniarki opieki paliatywnej w zakresie ordynacji produktów leczniczych, wyrobów medycznych i wystawiania skierowań na badania 473
APPENDIX – Katarzyna Mucha, Izabela Kaptacz 479
SKOROWIDZ 537
