Pod presją nowoczesności
Książka stanowi pierwszą całościową próbę opisania polityki władz Księstwa Warszawskiego (1807–1815) wobec Żydów. Było to państwo na granicy epok, między światem feudalnym a XIX-wiecznym marzeniem o postępie. Wprowadzało mechanizmy nowoczesnego zarządzania, ale dawne wyobrażenia i postawy społeczne pozostawały ogromnie żywe. To napięcie między nowymi regulacjami a starymi przyzwyczajeniami jest przedmiotem książki.
Praca opiera się na szerokiej bazie źródłowej, przeprowadzonej w archiwach 11 polskich miast. Uwzględnia akty prawne i ministerialną korespondencję, dokumenty wytworzone na niższych szczeblach administracji, źródła sejmowe, broszury publicystyczne, pamietniki, prasę i materiały gmin żydowskich. Przeanalizowano zarówno toczącą się debatę, jak i treść przyjętych regulacji, a także codzienną praktykę
administracyjną, ukazując dynamikę polityki wobec Żydów.
Dotychczasowe badania nad polityką Księstwa Warszawskiego wobec ludności żydowskiej z reguły prowadziły do wniosków jednorodnych. Wcześniejsi autorzy trafnie ustalili, że władze tego państwa pod wieloma względami tworzyły szczególne utrudnienia dla Żydów i postulat równouprawnienia był daleki od realizacji. Celem niniejszej pracy było wyjście poza tę konstatację oraz ustalenie złożonych uwarunkowań i wymiarów tejże polityki. [...] Co ciekawe, jedynym obszarem, w którym można mówić o szerszej implementacji nowoczesnych zasad, była administracja Księstwa. Podjęte po raz pierwszy badania nad procedurami administracyjnymi i sposobem rozstrzygania spraw żydowskich interesantów w tym państwie dowodzą, że w wielu indywidualnych przypadkach traktowano Żydów – i ich petycje – w zgodzie z ogólnymi zasadami. Jednolitość procedur, połączona z objęciem wyznawców judaizmu generalną kategorią „suplikanta”, stanowiła istotną zmianę jakościową. (Z Zakończenia)
Mocną stroną omawianej pracy jest też jej baza źródłowa. [...] lista przebadanych archiwów i bibliotek jest więcej niż zadowalająca. Jako że byłem recenzentem rozprawy doktorskiej, która stała się podstawą niniejszej książki, mogłem też prześledzić to, jak zmieniła się podstawa źródłowa między dysertacją a obecną wersją. Tutaj również wyrażam najwyższe uznanie dla Autorki za bardzo cenne uzupełnienie źródeł i doskonałe zintegrowanie nowych odkryć źródłowych z tekstem monografii. [...] Lista wykorzystanych publikacji jest imponująco długa, wielojęzyczna, a co jeszcze bardziej godne uznania – Autorka nie tylko je cytuje, ale dowodzi rzeczywistego przegryzienia się przez te teksty i włączenia ich w aktywnie używany zakres wiedzy, cytuje je aprobatywnie i polemicznie, wchodzi z nimi w dyskusje. To było bardzo widoczne już w dysertacji doktorskiej, a w przedstawionym mi do oceny maszynopisie jest jeszcze lepsze. [...] Muszę tu podkreślić, że Autorka wykonała świetną pracę, wydobywając historię żydowskich kobiet okresu Księstwa Warszawskiego ze źródeł, które konsekwentnie tę historię przemilczają. W tym sensie dr Aleksandra Oniszczuk wykorzystała najlepsze wzorce genderowego czytania źródeł historycznych. (Z recenzji wydawniczej prof. dr. hab. Marcina Wodzińskiego)
*********
Under the Pressure of Modernity. The
Authorities of the Duchy of Warsaw and the Jews
The book is the first attempt at a comprehensive description of the policy pursued by the authorities of the
Duchy of Warsaw (1807–1815) towards the Jews. The Duchy was a state straddling two eras, torn between the feudal world and the 19th century’s dreams of progress. It introduced mechanism of modern management, but the old ideas and social attitudes were still very much alive. It is this tension between new regulation and old habits that is the subject of this book.
Referring to a broad selection of sources, this work analyses the ongoing debates the adopted regulations as well as the everyday administrative practice, thus portraying the dynamic of the Duchy’s Jewish policy.
*********
Dr Aleksandra Oniszczuk (ORCID 0000-0001-5562-9058) – adiunkt na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończyła historię, prawo, a także wrocławskie Studium Kultury i Języków Żydowskich. Te trzy obszary zainteresowań łączy w swych badaniach – zajmuje się dziejami XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem historii Żydów oraz państwa i prawa.
Podziękowania 9
Wstęp 11
Stan badań 17
Źródła 26
Problemy badawcze i struktura pracy 30
Modernizacja i nowoczesność – możliwości
interpretacyjne 36
Uwagi dotyczące zapisu cytowanych źródeł 41
Rozdział 1. Państwo, jego władze i mechanizmy działania 42
1.1. Zarys historii Księstwa Warszawskiego 42
1.2. Władze Księstwa Warszawskiego – czyli kto? 46
1.2.1. Władze centralne 48
1.2.1.1. Komisja Rządząca i dyrektoriat 48
1.2.1.2. Monarcha 48
1.2.1.3. Rada Ministrów, Rada Stanu i
rezydenci 49
1.2.1.4. Władze centralne w okresie
przejściowym (1813–1815) 52
1.2.2. Władze departamentowe, powiatowe i miejskie
53
1.2.3. Krytyka administracji 55
1.2.4. Środowisko władzy 57
1.3. Procedury administracyjne 65
1.3.1. Sposób rozstrzygania spraw żydowskich
interesantów – procedury uniwersalne czy
szczególne? 72
1.3.1.1. Dbałość o legalność działań 72
1.3.1.2. Przypadki pozytywnego rozstrzygania
spraw żydowskich 85
1.4. Kahał jako quasi-państwowy organ
administracyjny 87
Rozdział 2. Prawa obywatelskie i polityczne oraz program „cywilizowania” 106
2.1. Uwagi wstępne 106
2.2. Wzory polityki żydowskiej z innych porządków
prawnych 107
2.3. Polityka wobec ogółu mieszkańców w Księstwie
Warszawskim 125
2.4. Polityka wobec Żydów w Księstwie Warszawskim 127
2.5. Koncepcja „cywilizowania” Żydów – diagnoza
sytuacji, zakładany rezultat, proponowane środki 134
2.5.1. Plan całościowego uregulowania sytuacji
prawnej Żydów 143
2.5.2. „Cywilizowanie” przez edukację 151
2.5.3. „Cywilizowanie” przez „urządzenia
policyjne” 162
2.5.4. „Cywilizowanie” przez służbę w oddziałach
zbrojnych 167
2.6. Reakcje Żydów na zawieszenie praw obywatelskich
i politycznych 178
2.7. Podsumowanie. Kwestia intencji członków
najwyższych władz 187
Rozdział 3. Podatki i inne daniny 192
3.1. Uwagi wstępne 192
3.2. Wzory polityki żydowskiej z innych porządków
prawnych 194
3.3. Podatki i inne daniny o charakterze powszechnym
w Księstwie Warszawskim 203
3.4. Podatki i inne daniny pobierane w Księstwie
Warszawskim tylko od Żydów 214
3.4.1. Stan prawny i faktyczny do 1809 r. 216
3.4.2. Zmiany od 1809 r. 217
3.5. Procedura opłacania danin publicznych 226
3.6. Egzekucja danin publicznych 234
3.7. Podsumowanie 239
Rozdział 4. Miejsce zamieszkania i nabywanie nieruchomości 250
4.1. Uwagi wstępne 250
4.2. Wzory polityki żydowskiej z innych porządków
prawnych 251
4.3. Polityka wobec ogółu mieszkańców w Księstwie
Warszawskim 263
4.4. Polityka wobec Żydów w Księstwie Warszawskim 264
4.4.1. Podział Warszawy na dwie strefy 265
4.4.1.1. Sprawdzian istniejących przepisów:
indywidualne prośby Żydów 276
4.4.1.2. Projekt utworzenia dzielnicy
żydowskiej w Warszawie 280
4.4.2. Podziały przestrzeni miejskiej poza
Warszawą 283
4.4.2.1. Lublin: sprawa Wolfa Dresdnera jako
sprawdzian przepisów 284
4.4.2.2. Wschowa 288
4.4.2.3. Kraków i Kazimierz 290
4.4.2.4. Płock 293
4.4.2.5. Inne miasta 296
4.4.3. Nabywanie nieruchomości 304
4.5. Czy dawne przywileje de non tolerandis Judaeis
obowiązywały w Księstwie? 317
4.6. Podsumowanie. Jaki był cel ograniczeń? 328
Rozdział 5. Sfera zawodowa 339
5.1. Wzory polityki żydowskiej z innych porządków
prawnych 339
5.2. Polityka wobec ogółu mieszkańców w Księstwie
Warszawskim 351
5.3. Polityka wobec Żydów w Księstwie Warszawskim 357
5.3.1. Żydzi wykonujący profesje „użyteczne” z
punktu widzenia państwa 362
5.3.2. Żydzi wykonujący profesje zwalczane przez
państwo 379
5.4. Osiedlanie się cudzoziemców wyznania
mojżeszowego 385
5.5. Podsumowanie. Pytanie o rolę Żydów w gospodarce
Księstwa 387
Zakończenie 396
Wykaz skrótów 412
Bibliografia 414
Aneks 436
Summary 446
Indeks osobowy 450
Spis wykresów, tabel i ilustracji 460
Przeczytaj fragment
(pdf)
Wstęp
Brak informacji
(pdf)
Streszczenie
Brak informacji
(pdf)
Podziękowania
Brak informacji
Zobacz więcej
Zobacz mniej
