Policja w Polsce. Działalność formacji na obszarze aglomeracji miejskich
Współczesne miasta stały się niezbyt bezpieczną przestrzenią do funkcjonowania społeczeństw. Typową cechą współczesnych miast, zwłaszcza dużych, z jednej strony jest szalony postęp cywilizacyjny wiążący się z ich rozwojem, z drugiej zaś coraz więcej jest tam zagrożeń. W dużych miastach, aglomeracjach miejskich czy metropoliach następuje nasilenie zagrożeń społecznych, cywilizacyjnych i naturalnych. Wśród zagrożeń należących do specyfiki miejskiej są związane z: transportem miejskim i komunikacją, ekologią, ochroną środowiska, zarządzaniem miastami i ich rozwojem, gospodarką przestrzenną, rozwarstwieniem dochodów ludności, zbilansowaniem rynków pracy. Najważniejsze jednak są zagrożenia społeczne, spośród których w miastach dominują: przestępczość, zwłaszcza o charakterze kryminalnym, zakłócenia porządku publicznego, przestępczość zorganizowana, przestępczość wśród nieletnich, patologie społeczne, jak: alkoholizm, narkomania, prostytucja. Biorąc pod uwagę przestępczość o charakterze kryminalnym, należy wskazać, że trzy czwarte tego typu przestępstw popełnianych jest w Polsce na terenach miejskich. W miastach, zwłaszcza dużych, spotykamy się często z aktami wandalizmu, chuligaństwa stadionowego, przejawami zachowań agresywnych, nie tylko ze strony blokersów. Miasta są również miejscem protestów społecznych, rozruchów czy zamieszek. Nasileniu zagrożeń społecznych w miastach sprzyjają rozluźnione relacje społeczne, anonimowość, brak poczucia odpowiedzialności za dobro wspólne, rosnące zobojętnienie społeczeństwa, rozwarstwienie społeczeństwa itp. Duże miasta często są nazywane, również potocznie, aglomeracjami miejskimi, a te największe — metropoliami. W Polsce za wielkie są uznawane miasta liczące powyżej 200 tys. ludności. Takich miast jest w Polsce siedemnaście i są to: Białystok, Bydgoszcz, Częstochowa, Gdańsk, Gdynia, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Radom, Sosnowiec, Szczecin, Toruń, Warszawa, Wrocław. Miasta te są nazywane zgodnie z klasyfikacją przyjętą w roczniku statystycznym Głównego Urzędu Statystycznego wielkimi polskimi miastami. Najważniejszym organem państwowym powołanym do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego jest policja. Ustawa o Policji w art. 1 określa podstawowe cele, dla których formacja ta została powołana. Jak stanowi ust. 2 tego przepisu, nadrzędnym celem policji jest ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wspomniana ustawa, powołująca w kwietniu 1990 r. tę formację, nadała jej uprawnienia i określiła stojące przed nią zadania. Funkcjonowanie policji zostało dookreślone w aktach prawnych niższego rzędu, tj. w rozporządzeniach ministra spraw wewnętrznych, w zarządzeniach i decyzjach komendanta głównego policji. Zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego w dużych polskich miastach policja zajmuje się przez swoje jednostki zorganizowane w postaci komend miejskich, którymi zarządzają komendanci miejscy podporządkowani właściwym komendantom wojewódzkim. Komendy miejskie funkcjonujące w aglomeracjach miejskich działają wraz z wieloma podległymi im jednostkami organizacyjnymi – komisariatami. Policja w miastach nie działa jednak sama. Zadania ze sfery bezpieczeństwa i porządku na terenie miast to także jeden z bardzo ważnych obszarów działania gmin i powiatów w Polsce. Zadania dla gmin i powiatów wynikają wprost z ustaw: o samorządzie gminnym i o samorządzie powiatowym. Większość wielkich polskich miast ma statut miast na prawach powiatu, inaczej mówiąc, powiatów grodzkich. W przestrzeni miejskiej wielkich miast pojawiają się, jak wspomniano, liczne zagrożenia. Policja musi je identyfikować, diagnozować i ciągle się przygotowywać do skutecznego ich zwalczania. Swoim funkcjonowaniem musi odpowiadać na zmieniające się także oczekiwania społeczne. W policji muszą w związku z tym zachodzić procesy przystosowawcze, usprawnienia organizacyjne. Formacja ta musi elastycznie reagować na zmiany w jej otoczeniu zewnętrznym, jednocześnie sama się zmieniając.
Wstęp 7
ROZDZIAŁ 1
Miasto jako przestrzeń życia społecznego 19
1.1. Miasto — terminologia i klasyfikacja 19
1.2. Kształtowanie się miast na świecie i w Polsce 26
1.3. Charakterystyka pojęć „aglomeracja miejska” i „metropolia” 33
1.4. Zagadnienia prawno-ustrojowe miast w Polsce 40
1.4.1. Uwagi ogólne 40
1.4.2. Od roku 1990 do dziś 42
1.4.3. Lata 1928–1990 45
ROZDZIAŁ 2
Determinanty bezpieczeństwa w aglomeracjach miejskich w Polsce 49
2.1. Socjologiczno-kryminologiczna charakterystyka współczesnej przestrzeni miejskiej 49
2.2. Istotne problemy społeczne dużych aglomeracji miejskich w Polsce 58
2.3. Podstawowe pojęcia i składniki bezpieczeństwa 68
2.4. Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce 74
2.4.1. Organy władzy i administracji publicznej o właściwości ogólnej 74
2.4.2. Wyspecjalizowane organy powołane do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego 80
2.5. Podstawowe rodzaje zagrożeń ze sfery bezpieczeństwa i porządku publicznego w przestrzeni miejskiej 83
ROZDZIAŁ 3
Rola i zadania policji w zwalczaniu zagrożeń ze sfery bezpieczeństwa i porządku publicznego 99
3.1. Model funkcjonowania policji w Polsce 99
3.1.1. Miejski rodowód organizacji policyjnych w Europie i na ziemiach polskich w latach 1775–1918 99
3.1.2. Model Policji Państwowej w okresie II Rzeczypospolitej 104
3.1.3. Model Milicji Obywatelskiej 109
3.1.4. Model policji w III Rzeczypospolitej 112
3.1.5. Modele funkcjonowania policji w wybranych krajach 118
3.2. Podstawy prawne i organizacja policji w Polsce z uwzględnieniem dużych polskich miast 130
3.3. Metody diagnozowania zagrożeń 139
3.4. Wyznaczniki skuteczności policji w jej walce z zagrożeniami 146
3.5. Współpraca policji z administracją samorządową w kształtowaniu lokalnej polityki bezpieczeństwa
ROZDZIAŁ 4
Zintegrowane podejście do problematyki bezpieczeństwa w aglomeracji warszawskiej 157
4.1. Ustrój aglomeracji warszawskiej 157
4.2. Charakterystyka zagrożeń występujących na terenie Warszawy 161
4.3. Struktura Policji w mieście stołecznym Warszawie, specyfika jej organizacji i funkcjonowania 168
4.4. Współpraca policji z samorządem terytorialnym i innymi podmiotami publicznymi 172
4.5. Skuteczność działania policji na terenie Warszawy 177
ROZDZIAŁ 5
Metodologiczne podstawy badań 181
5.1. Przedmiot badań 181
5.2. Cel badań 184
5.3. Ogólny problem badawczy i problemy szczegółowe 188
5.4. Metody badań, zastosowane techniki i narzędzia badawcze 195
5.5. Teren i organizacja badań 199
ROZDZIAŁ 6
Raport z badań własnych weryfikujących przyjęte hipotezy badawcze 201
6.1. Charakterystyka przeprowadzonych badań w wybranych jednostkach Policji funkcjonujących w dużych polskich miastach, jednostkach samorządu terytorialnego 201
6.1.1. Informacje o przebiegu badań 201
6.1.2. Charakterystyka wybranych miast, jednostek Policji oraz respondentów 204
6.1.3. Rodzaje zagrożeń ze sfery bezpieczeństwa i porządku
publicznego występujące w przestrzeni wielkich miast 219
6.2. System identyfikowania i monitorowania zagrożeń pojawiających się w przestrzeni wielkich miast w poszczególnych komendach miejskich Policji 244
6.3. Wpływ zidentyfikowanych zagrożeń na organizację służby i przyjęte metody działania policji 258
6.4. Zabezpieczenia policyjne jako specyficzna forma działania w walce z zagrożeniami w wielkich miastach 262
6.5. Wpływ zidentyfikowanych zagrożeń występujących w przestrzeni wielkich miast na kształt struktury organizacyjnej i etaty komend miejskich Policji 268
6.6. Wpływ zagrożeń i innych czynników na współpracę policji z samorządem 280
6.7. Formy współpracy policji z organami samorządu terytorialnego i z innymi podmiotami publicznymi w zawalczeniu zagrożeń ze sfery bezpieczeństwa i porządku publicznego 285
6.8. Formy i wysokość wsparcia finansowego i rzeczowego przekazywanego policji przez samorządy terytorialne i inne podmioty publiczne 296
6.9. Przykłady specyficznych, niestandardowych rozwiązań przyjętych przez policję i organy samorządu terytorialnego w walce z zagrożeniami w wielkich miastach 311
6.10. Propozycje komendantów miejskich Policji i prezydentów miast mające na celu wdrożenie działań poprawiających skuteczność policji i jej współpracy z samorządem w walce z zagrożeniami 317
Zakończenie 323
Bibliografia przedmiotowa 345
Publikacje zwarte i artykuły 345
Akty prawne 356
Strony internetowe i inne 360
Bibliografia podmiotowa 362
Dokumenty dotyczące Częstochowy 362
Dokumenty dotyczące Katowic 363
Dokumenty dotyczące Krakowa 365
Dokumenty dotyczące Łodzi 367
Dokumenty dotyczące Warszawy 368
Dokumenty dotyczące Wrocławia 369
Spis tabel 373
Spis rysunków 378
Aneks 381
