Przestępczość cudzoziemców. Aspekty prawne, kryminologiczne i praktyczne
W dobie globalizacji, transmisji kulturowej i ruchów migracyjnych analizowanie wzajemnych interakcji zjawisk społecznych jest nie tylko uzasadnione, ale i konieczne. W kontekście intensywnych zmian zachodzących w poszczególnych społeczeństwach, w tym również w Polsce, pytanie o to – czy i na ile pojawienie się w ostatnich latach w naszym kraju coraz większej liczby cudzoziemców może wpływać na zwiększenie ich udziału w zjawisku przestępczości – jest słuszne i usprawiedliwione. […] Opracowania zawarte w tej monografii bazowały w dużej mierze na wynikach badań empirycznych, które przeprowadzone zostały zgodnie z regułami poprawności metodologicznej. Wykorzystano w nich zróżnicowane techniki badawcze, dzięki czemu uzyskano bardzo ciekawe dane. Otrzymane wyniki, co należy wyraźnie podkreślić, nie tylko wzbogacają wiedzę naukową o zjawisku przestępczości cudzoziemców w Polsce, lecz także obalają wiele stereotypów na jego temat.
z recenzji prof. dr hab. Janiny Błachut
Publikacja […] stanowi pierwsze po 1989 roku monograficzne opracowanie kompleksowo poświęcone przestępczości cudzoziemców w Polsce. […] Istotne jest, że z kryminologicznego punktu widzenia podjęto zarówno zagadnienia fenomenu przestępczości cudzoziemców i jej uwarunkowań, ale co ważniejsze, sporą część poświęcono także często pomijanym zagadnieniom przeciwdziałania przestępczości cudzoziemców, bazującego m.in. na systemowych rozwiązaniach międzynarodowych i europejskich. […] Warto podkreślić, że zaprezentowane w monografii wyniki rozległych, wielopłaszczyznowych badań nad przestępczością cudzoziemców mają w skali kraju charakter unikatowy.
z recenzji prof. dr. hab. Emila Walentego Pływaczewskiego
W tomie publikują:
Konrad Buczkowski, Piotr Chlebowicz, Wojciech Filipkowski, Paweł Golonka, Katarzyna Gracz, Katarzyna Laskowska, Barbara Namysłowska-Gabrysiak, Witold Klaus, Katarzyna Laskowska, Zbigniew Lasocik, Małgorzata Makarska, Agnieszka Martynowicz, Magdalena Perkowska, Katarzyna Płończyk, Irena Rzeplińska, Monika Szulecka, Justyna Włodarczyk-Madejska, Dagmara Woźniakowska-Fajst, Mieczysława Zdanowicz, Agnieszka Zogata-Kusz.
Spis treści
Słowo wstępne 15
CZĘŚĆ I
OBRAZ PRZESTĘPCZOŚCI CUDZOZIEMCÓW W POLSCE
1. Przestępczość cudzoziemców w Polsce – na podstawie policyjnych
statystyk przestępczości (Irena Rzeplińska, Justyna Włodarczyk-Madejska) 19
Wprowadzenie 19
1.1. Rozmiary, dynamika i struktura przestępczości cudzoziemców
w Polsce 20
1.2. Struktura przestępczości a obywatelstwo podejrzanych
cudzoziemców 25
1.3. Podejrzani cudzoziemcy a płeć 28
1.4. Podejrzani cudzoziemcy według województw 30
Podsumowanie 36
2. Cudzoziemcy jako sprawcy przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
(Dagmara Woźniakowska-Fajst) 38
Wprowadzenie 38
2.1. Metodologia badań 41
2.2. Cudzoziemcy jako sprawcy zabójstw 43
2.2.1. Przestępstwo zabójstwa w świetle statystyki 43
2.2.2. Sylwetka sprawcy zabójstwa 46
2.2.3. Sylwetka osoby pokrzywdzonej przestępstwem zabójstwa 51
2.3. Cudzoziemcy jako sprawcy spowodowania ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu 53
2.3.1. Przestępstwo spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
w świetle statystyki 53
2.3.2. Sylwetka sprawcy przestępstwa spowodowania ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu 55
2.3.3. Sylwetka osoby pokrzywdzonej przestępstwem spowodowania
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu 58
2.4. Cudzoziemcy jako sprawcy przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu 60
2.4.1. Udział w bójce lub pobiciu w świetle statystyki 60
2.4.2. Sylwetka sprawcy przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu 61
2.4.3. Sylwetka osoby pokrzywdzonej przestępstwem udziału w bójce
lub pobiciu 64
2.5. Cudzoziemcy jako sprawcy rozbojów, kradzieży rozbójniczej i wymuszenia
rozbójniczego 65
2.5.1. Przestępstwa rozbójnicze w świetle statystyki 65
2.5.2. Sylwetka sprawcy przestępstw rozbójniczych 67
2.5.3. Sylwetka osoby pokrzywdzonej przestępstwem rozbójniczym 73
2.6. Sprawcy najpoważniejszych przestępstw w kontekście
ich narodowości 74
2.6.1. Osoby poszukujące ochrony międzynarodowej 83
Podsumowanie 84
3. Cudzoziemcy jako sprawcy przestępstw gospodarczych –
wyniki badań aktowych (Konrad Buczkowski) 86
Wprowadzenie 86
3.1. Przestępczość gospodarcza cudzoziemców w latach 2004–2014
w świetle danych statystycznych 90
3.1.1. Uwagi wstępne 90
3.1.2. Cudzoziemcy podejrzani o popełnienie przestępstwa
gospodarczego 91
3.1.3. Cudzoziemcy skazani za popełnienie przestępstwa
gospodarczego 93
3.2. Cudzoziemcy jako sprawcy przestępstw gospodarczych
na podstawie wyników badań aktowych 97
3.2.1. Uwagi wstępne 97
3.2.2. Obywatelstwo 100
3.2.3. Wiek i płeć sprawców 101
3.2.4. Wykształcenie i zawód sprawców 102
3.2.5. Cel przyjazdu do Polski, główne zajęcie sprawcy w Polsce 104
3.2.6. Charakter i czas pobytu w Polsce 105
3.2.7. Motyw działania sprawcy, modus operandi, współsprawstwo 106
3.2.8. Karalność 109
3.2.9. Działalność zorganizowanych grup przestępczych 110
3.2.10. Pokrzywdzeni przestępstwami gospodarczymi popełnionymi
przez cudzoziemców 112
Podsumowanie 113
CZĘŚĆ II
PRZESTĘPCZOŚĆ GRANICZNA Z UDZIAŁEM CUDZOZIEMCÓW
4. Dynamika i struktura przestępczości granicznej cudzoziemców
w Polsce na podstawie danych statystycznych Komendy Głównej Straży
Granicznej (Magdalena Perkowska) 117
Wprowadzenie 117
4.1. Obraz przestępczości granicznej cudzoziemców na polskich odcinkach
granicy zewnętrznej i wewnętrznej Unii Europejskiej 120
4.2. Charakterystyka cudzoziemców – sprawców przestępstw granicznych 140
Podsumowanie 162
5. Dynamika i struktura przestępczości granicznej cudzoziemców
w Polsce na podstawie danych statystycznych Służby Celnej
(Ministerstwa Finansów) (Magdalena Perkowska) 166
Wprowadzenie 166
5.1. Dynamika i struktura przestępczości przemytniczej cudzoziemców 168
Podsumowanie 177
6. Polityka karna wobec cudzoziemców – sprawców przestępstw
granicznych w Polsce (Magdalena Perkowska) 178
Wprowadzenie 178
6.1. Dynamika i struktura osądzonej przestępczości granicznej cudzoziemców
w Polsce w latach 2004–2013 180
6.2. Karalność cudzoziemców – sprawców przestępstw granicznych 184
Podsumowanie 195
7. Charakterystyka przestępczości granicznej cudzoziemców
w Polsce na podstawie wyników badań akt spraw karnych
(Magdalena Perkowska) 197
Wprowadzenie 197
7.1. Charakterystyka sprawców 201
7.2. Charakterystyka przestępstw i okoliczności ich popełnienia 206
7.3. Karalność sprawców przestępstw 222
Aneks 235
CZĘŚĆ III
PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA
Z UDZIAŁEM CUDZOZIEMCÓW
8. Metodologia badań empirycznych zorganizowanych grup przestępczych
z udziałem cudzoziemców w Polsce (Katarzyna Laskowska) 241
8.1. Zagadnienia metodologiczne badań 241
8.1.1. Przedmiot i cel badań 241
8.1.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze 243
8.1.3. Problemy i hipotezy badawcze 243
8.1.4. Teren i przebieg badań 244
8.2. Charakterystyka próby badawczej – skazanych członków zorganizowanych
grup przestępczych z udziałem cudzoziemców 246
9. Funkcjonowanie zorganizowanych grup przestępczych
(międzynarodowych, cudzoziemców i rosyjskojęzycznych)
w świetle wyników badań akt spraw karnych (Katarzyna Laskowska) 259
9.1. Organizacja działalności zorganizowanych grup przestępczych 259
9.2. Sposoby zapewniania bezpieczeństwa grup 263
9.3. Współpraca grupy z innymi strukturami przestępczymi 267
10. Budowa zorganizowanych grup przestępczych (międzynarodowych,
cudzoziemców i rosyjskojęzycznych) w świetle wyników badań
akt spraw karnych (Katarzyna Laskowska) 272
10.1. Proces powstawania zorganizowanych grup przestępczych 273
10.2. Struktura zorganizowanych grup przestępczych 276
11. Granica państwa jako miejsce popełniania przestępstw
przez zorganizowane grupy przestępcze z udziałem cudzoziemców
(Katarzyna Laskowska) 285
11.1. Przejawy współczesnej działalności zorganizowanych
grup przestępczych z udziałem cudzoziemców na granicy polskiej 285
11.1.1. Nielegalne przekroczenie granicy 285
11.1.2. Przemyt towarów 289
11.1.3. Inne przestępstwa 290
11.2. Kierunki ewolucji zagrożeń bezpieczeństwa polskich granic państwowych
ze strony zorganizowanych grup przestępczych z udziałem cudzoziemców
po wejściu Polski do Unii Europejskiej 291
12. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w świetle prawa
międzynarodowego i prawa Unii Europejskiej (Mieczysława Zdanowicz) 294
12.1. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w świetle prawa
międzynarodowego 294
12.2. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w świetle prawa
Unii Europejskiej 298
Podsumowanie 303
CZĘŚĆ IV
HANDEL LUDŹMI I NIELEGALNA MIGRACJA
13. Sprawcy przestępstwa handlu ludźmi
(Barbara Namysłowska-Gabrysiak) 307
Wprowadzenie 307
13.1. Uwagi metodologiczne do badań 308
13.2. Opis skazań i kwalifikacji prawnych 310
13.3. Wymiar kary 318
13.4. Profil sprawcy 324
13.5. Sposób działania sprawców handlu ludźmi 331
13.6. Czynniki etiologiczne przestępczości handlu ludźmi 337
Podsumowanie 344
14. Ofiary przestępstwa handlu ludźmi
(Barbara Namysłowska-Gabrysiak) 347
Wprowadzenie 347
14.1. Profil ofiary 348
14.2. Reakcja instytucji wymiaru sprawiedliwości na pokrzywdzenie ofiar 358
Podsumowanie 371
15. Doświadczenia pokrzywdzonych przestępstwem handlu ludźmi
w kontakcie z organami ścigania (Witold Klaus) 373
15.1. Metodologia przeprowadzonych badań 373
15.2. Identyfikacja przestępstwa i osoby pokrzywdzonej 376
15.3. Przesłuchiwanie pokrzywdzonych 380
15.4. Ocena zachowania funkcjonariuszy 385
15.5. Komunikacja z cudzoziemcami i świadomość uprawnień 388
15.6. Odczucia badanych w trakcie postępowania 393
15.7. Potrzeby pokrzywdzonych odnośnie do ich traktowania
i dalszych losów 396
Podsumowanie 401
16. Reakcja polityczna i prawna wobec handlu ludźmi w Polsce
oraz w wybranych krajach Unii Europejskiej (Zbigniew Lasocik) 403
16.1. Holandia 403
16.1.1. Uwagi ogólne 403
16.1.2. Reakcja polityczna i instytucjonalna 404
16.1.3. Regulacje prawne 406
16.1.4. Pomoc dla ofiar 407
16.2. Finlandia 408
16.2.1. Uwagi wstępne 408
16.2.2. Reakcja polityczna i instytucjonalna 408
16.2.3. Regulacje prawne 409
16.2.4. Pomoc dla ofiar 411
16.3. Słowacja 412
16.3.1. Uwagi wstępne 412
16.3.2. Reakcja polityczna i infrastruktura instytucjonalna 412
16.3.3. Regulacje prawne 414
16.3.4. Pomoc dla ofiar 415
16.4. Włochy 416
16.4.1. Uwagi wstępne 416
16.4.2. Reakcja polityczna i instytucjonalna 417
16.4.3. Regulacje prawne 418
16.4.4. Pomoc dla ofiar 419
16.5. Polska 420
16.5.1. Uwagi wstępne 420
16.5.2. Reakcja polityczna i infrastruktura instytucjonalna 421
16.5.3. Regulacje prawne 423
16.5.4. Pomoc dla ofiar 425
17. Migracje jako źródło wybranych zagrożeń porządku prawnego
i publicznego. Wnioski z badań jakościowych (Monika Szulecka) 427
17.1. Wyzwania w zakresie identyfikacji zagrożeń płynących z procesów
migracyjnych 427
17.2. Przestępstwa okołomigracyjne 431
17.3. Wykorzystywanie w pracy, praca przymusowa, handel ludźmi 437
17.4. Inne rodzaje zagrożeń przestępczością 447
Podsumowanie 450
CZĘŚĆ V
ZAGADNIENIA ZAPOBIEGANIA PRZESTĘPCZOŚCI
CUDZOZIEMCÓW – DOŚWIADCZENIA WYBRANYCH PAŃSTW
18. Zwalczanie wybranych typów przestępstw granicznych
w świetle prawa międzynarodowego i prawa europejskiego
(Mieczysława Zdanowicz) 455
18.1. Zwalczanie wybranych typów przestępstw granicznych w świetle prawa
międzynarodowego 455
18.2. Zwalczanie wybranych typów przestępstw granicznych w pracach
Rady Europy 462
18.3. Zwalczanie wybranych typów przestępstw granicznych w prawie
Unii Europejskiej 463
Podsumowanie 468
19. Przestępczość cudzoziemców we Włoszech. Opis zjawiska i analiza
środków zapobiegawczych (Katarzyna Gracz) 469
Wprowadzenie 469
19.1. Początek masowych migracji na Półwysep Apeniński 470
19.2. Stopniowa kryminalizacja zjawiska migracji. Zmiany w prawie i opinii
publicznej 470
19.3. Cudzoziemcy we Włoszech – zestawienie statystyczne 475
19.4. Zjawisko przestępczości wśród cudzoziemców przebywających
na terytorium Włoch 477
19.5. Typologia działalności przestępczej cudzoziemców na terytorium
Włoch 478
19.5.1. Przestępczość zorganizowana cudzoziemców we Włoszech 479
19.5.2. Przestępczość cudzoziemców a małoletni migranci we Włoszech 483
19.5.3. Wpływ statusu prawnego na przestępczość wśród cudzoziemców 486
19.5.4. Obraz przestępczości cudzoziemców na terytorium Włoch
Podsumowanie 487
19.6. Zapobieganie przestępczości cudzoziemców na terytorium Włoch.
Analiza stosowanych praktyk 487
19.6.1. Zapobieganie nielegalnym migracjom 487
19.6.2. Zapobieganie nielegalnym migracjom w krajach pochodzenia
cudzoziemców 488
19.6.3. Zapobieganie nielegalnym migracjom na granicy włoskiej 491
19.6.4. Walka z nielegalną migracją na terytorium Włoch 491
19.7. Przeciwdziałanie marginalizacji migrantów 493
19.7.1. Programy integracyjne 494
19.7.2. Pomoc o charakterze integracyjno-resocjalizacyjnym
dla nieletnich migrantów będących w konflikcie z prawem 495
Podsumowanie 497
20. Francuski system zwalczania i przeciwdziałania przestępczości
cudzoziemców (Magdalena Perkowska) 498
Wprowadzenie 498
20.1. Ogólny obraz przestępczości cudzoziemców we Francji 500
20.2. Środki administracyjne – kodeks wjazdu i pobytu cudzoziemców
oraz prawa do azylu 502
20.3. Środki prawnokarne zwalczania nielegalnej migracji – kodeks wjazdu
i pobytu cudzoziemców oraz prawa do azylu 507
21. Zapobieganie przestępczości cudzoziemców
w Republice Czeskiej (Agnieszka Zogata-Kusz) 512
21.1. Cudzoziemcy w Republice Czeskiej 512
21.2. Przestępczość cudzoziemców 516
21.3. Cudzoziemcy a prewencja kryminalna 521
21.3.1. Polityka integracyjna 521
21.3.2. Praca policji z mniejszościami etnicznymi 524
21.3.3. Zapobieganie przestępczości pospolitej 530
21.3.4. Zapobieganie przestępczości zorganizowanej 539
Podsumowanie 550
22. Cudzoziemcy w Republice Irlandii, ich kontrola
oraz przestępczość (Agnieszka Martynowicz) 552
Wprowadzenie 552
22.1. Cudzoziemcy w Republice Irlandii w liczbach 552
22.1.1. Liczba cudzoziemców mieszkających w Irlandii 552
22.1.2. Uchodźcy w Irlandii 554
22.1.3. Imigranci nieudokumentowani 556
22.2. Kontrola granic 556
22.3. Detencja w Irlandii 558
22.3.1. Instytucje 558
22.3.2. Podstawy prawne detencji 559
22.4. Przestępczość cudzoziemców w Irlandii 565
22.4.1. Dostępne statystyki 565
Podsumowanie 573
23. Udział cudzoziemców w przestępczości w Rosji
(w tym zorganizowanej) – aspekty kryminologiczne i karnoprawne
(Katarzyna Laskowska) 574
23.1. Problemy związane z oceną stanu przestępczości cudzoziemców,
w tym zorganizowanej 574
23.2. Charakterystyka przestępczości cudzoziemców w Rosji 575
23.2.1. Statystyczny obraz przestępczości cudzoziemców w Rosji 576
23.2.2. Struktura przestępczości cudzoziemców 577
23.2.3. Przyczyny powstania i rozwoju przestępczości cudzoziemców 578
23.3. Kraje pochodzenia cudzoziemców – sprawców przestępstw 578
23.4. Koncentrowanie się przestępczości cudzoziemców
wokół diaspor narodowościowych 580
23.5. Zorganizowana przestępczość cudzoziemców w Rosji 581
23.5.1. Odpowiedzialność karna cudzoziemców za przestępstwa
popełnione na terytorium Rosji, w tym w zorganizowanych
grupach przestępczych 584
CZĘŚĆ VI
DOBRE PRAKTYKI W ZAKRESIE ŚCIGANIA
PRZESTĘPCZOŚCI CUDZOZIEMCÓW
24. Charakterystyka strategicznej analizy kryminalnej – wybrane aspekty
teoretyczne i praktyczne (Piotr Chlebowicz, Wojciech Filipkowski) 591
Wprowadzenie 591
24.2. Typologia strategicznej analizy kryminalnej 595
24.3. Cykl analityczny oraz dane stosowane w strategicznej analizie
kryminalnej 596
24.4. Zastosowania strategicznej analizy kryminalnej na podstawie belgijskiej
praktyki policyjnej i administracyjnej 599
24.4.1. Wprowadzenie 599
24.4.2. Projekt „Argo” 599
24.4.3. Operacja PHOENIX 601
25. Dobre praktyki w prowadzeniu postępowań przygotowawczych
przez Straż Graniczną (Małgorzata Makarska) 604
25.1. Zatrzymanie 605
25.2. Przesłuchanie podejrzanego 606
25.3. Konfrontacja 608
25.4. Udział tłumacza 609
25.5. Czynności mające na celu zebranie materiału dowodowego 610
25.6. Zabezpieczenie majątkowe 611
25.7. Dokumentowanie czynności procesowych 612
25.8. Konsensualne sposoby zakończenia
postępowania przygotowawczego 615
Podsumowanie 616
26. Dobre praktyki w prowadzeniu działań operacyjno-śledczych
oraz w przygotowywaniu materiału procesowego w sprawach karnych
z udziałem cudzoziemców (Katarzyna Płończyk) 617
Wprowadzenie 617
26.1. Znamiona czynu zabronionego jako podstawowy punkt odniesienia 617
26.2. Osobowe źródła dowodowe – zasada uczciwości procesowej 618
26.3. Tłumacz – ważny uczestnik postępowania 621
26.4. Inne czynności dowodowe 624
Podsumowanie 625
27. Prowadzenie działań operacyjno-śledczych oraz przygotowywanie
materiału procesowego w zakresie spraw przeciwko cudzoziemcom,
w tym sprawcom handlu ludźmi. Dobre praktyki (Paweł Golonka) 626
Wprowadzenie 626
27.1. Sposoby wykrywania przestępstw 626
27.1.1. Od informacji do sprawcy 627
27.1.2. Od zdarzenia do sprawcy. Dobre praktyki w postępowaniu
ze świadkami 628
27.2. Razem można więcej. Współpraca SG z innymi służbami 632
27.3. Nowe narzędzia kluczem do sukcesu 633
Podsumowanie 634
Biogramy 635
