Rzeczpospolita domów IV. Domy miejskie
W dobie staropolskiej – adekwatnie do przyjętej wówczas konwencji – miasto postrzegano z reguły jako locus horridus i przeciwstawiano skonwencjonalizowanej wizji „wsi spokojnej, wsi wesołej”, czyli ziemiańskiej arkadii, którą traktowano jako locus amoenus. I musiało miasto „dorosnąć i dojrzeć”, by w wieku XIX zyskać status zupełnie inny, by doczekać się laudacji jako fascynujący twór cywilizacji. Tworowi temu – czyli domom, które składają się na przestrzeń miejską i ją organizują – została poświęcona refleksja uczestników IV Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej w cyklu Rzeczpospolita domów, która odbyła się w dniach 16-17 kwietnia 2012 r. Obrady toczyły się w reprezentacyjnym budynku Akademii Pomorskiej w Słupsku (przy ul. Westerplatte 64, w którym w przeszłości stacjonowali słupscy huzarzy) i w gościnnych murach Zamku Książąt Pomorskich, w salach: Rycerskiej i Renesansowej. Już samo miejsce obrad – zamek i koszary wojskowe – w symboliczny sposób stworzyły rozległą perspektywę dla tematów podejmowanych w wystąpieniach literaturoznawców, historyków, socjologów i geografów, historyków sztuki i architektury, językoznawców oraz tych wszystkich, u których pojęcie domus urbanus wywołało żywą refleksję.
Rozmowy na temat domus urbanus zaprowadziły uczestników konferencji do budowli najliczniejszych, chociaż przez literaturę polską i mitologię Rzeczpospolitej rzadko zauważanych – czasami wielkich i wyniosłych, ale częściej nie odznaczających się bogactwem – domów miast i miasteczek naszej Ojczyzny. Zagadnienia związane z przestrzenią miejską znalazły swoje odbicie w myśli i słowie 36 autorów, którzy domy miast ukazali w szerokim spektrum kulturowym, socjologicznym i ekonomicznym, zaprezentowali je nie tylko w kategoriach ludzkiego lokum, ale także w ich zróżnicowanych formach i funkcjach – na przykład jako przytułki, sutereny, kamienice, mieszczańskie pałace czy też jako miejsca pamięci oraz różnorodnej użyteczności publicznej: hospicja, szpitale, ratusze, sądy, teatry, muzea etc. (Ze Wstępu).
Wstęp 5
CZĘŚĆ I
W kręgu tradycji i dziedzictwa pomorskiego 15
Edmund Kotarski – Inskrypcje na domach dawnego Gdańska 17
Barbara Popielas-Szultka – Obiekty publiczne w średniowiecznym Słupsku 28
Bronisław Nowak – Mieszkańcy średniowiecznego Słupska. Pochodzenie, pozycja społeczna, uposażenie 59
Weronika Pawlik-Kwaśniewska – Dom, majątek i inwestycja – zaproszenie do kamienicy mieszczańskiej średniowiecznego Torunia 100
Magdalena Mielnik – Zabawa w domu gdańskiego patrycjusza – próba nowego odczytania tematu zaginionego obrazu Antona Möllera z około 1596 roku 111
Rafał Foltyn – Historia słupskich ratuszy 120
Maria Matuszewska – Budynek Starostwa Powiatowego w Słupsku 135
Zdzisław Machura – Słupskie domy i ich mieszkańcy w roku 1945 146
Ewa Nawrocka – Dom pod magnoliami 164
CZĘŚĆ II
W kręgu tradycji historycznoliterackiej 175
Jadwiga Kotarska – Miasto jest jednym wielkim domem.. 177
Hanna Dziechcińska – Świadomość urbanistyczna. Tradycja i ewolucja 189
Danuta Künstler-Langner – Civitas Solis – Miasto Słońca. Marzenie Tomasza Campanelli o miejscu doskonałym 195
Mateusz Zachciał – Miasto, mieszczaństwo i miejskie domostwa jako loci amoeni w wybranych tekstach staropolskich 203
Anna Kapuścińska – Domus – urbs – crimen. Dom i miasto jako przestrzeń przestępstwa w świetle staropolskich regestrów kryminalnych 217
Krystyna Krawiec-Złotkowska – Kamienica polsko-włoska w Wizerunku złocistej przyjaźnią zdrady Adama Korczyńskiego 233
Jolanta Sawicka-Jurek – Ratusze miejskie widziane oczyma Adama Jarzębskiego w Gościńcu abo Krótkim opisaniu Warszawy 246
Michał Kuran – Obraz miejskich świątyń w Przewodniku abo kościołów krakowskich i rzeczy w nich wiedzenia i widzenia godnych krótkim opisaniu z 1603 roku 254
Danuta Kowalewska – Szlachcic mieszczaninem. Domus urbanus w literaturze oświecenia 268
Joanna Sadłowska-Szreder – Postać ogrodów Wacława Sierakowskiego – głos w dyskusji nad znaczeniem kulturowym ogrodów miejskich w Polsce II połowy XVIII wieku 283
Jolanta Kowal – Fizjonomia wileńskich domów i ich mieszkańców w Pamiętnikach Józefa Ignacego Kraszewskiego 291
Tadeusz Półchłopek – Obraz salonów Lwowa w twórczości literackiej Leszka Dunina Borkowskiego 303
Agnieszka Humeniuk – Rola siedziby sejmu doby stanisławowskiej w kulturze Rzeczypospolitej na podstawie powieści historycznych Kraszewskiego, Przyborowskiego, Gomulickiego, Biernackiego, Berenta i Hena 319
Maria Jolanta Olszewska – Metamorfozy wojennej Warszawy w prozie z lat I wojny światowej (1914-1915). Wybór 335
Ireneusz Szczukowski – Moje ciało jest w ciągłej podróży... Topografie intymności w poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego 357
CZĘŚĆ III
W kręgu historii, kultury, historii sztuki i tradycji geograficznosocjologicznej 367
Maria Wichowa – Zamek biskupów kujawskich w Wolborzu jako ośrodek życia umysłowego w czasach renesansu humanistycznego 369
Urszula Wich-Szymczak – O świętowaniu imienin króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1791 r. Warszawa w iluminacjach wedle relacji prasowych zebranych przez Franciszka Makulskiego. Problemy komunikacji społecznej i masowej 382
Natalia Rezmer-Mrówczyńska – Obraz Warszawy na tle europejskich miast w XVIII wieku – Paryża i Lizbony 397
Andrzej Michalski – Jak szpital stawał się domem? Krótka historia domów wdów działających w Poznaniu od XVI do XIX wieku 408
Elżbieta Stoch – Teatr na tle obrazu wielokulturowego miasta. Retrospekcje z Lublina i Lubelszczyzny w świetle piśmiennictwa z XIX i 1. połowy XX wieku 418
Małgorzata Gniazdowska – Spuścizna rodziny Jacobsenów jako przykład wyposażenia bogatej kamienicy mieszczańskiej w drugiej połowie XVIII wieku 439
Marta Małkus – Pierwsza, druga, trzecia, czwarta Wystawa w Rynku…Ostatni kadr nowożytnego rynku wschowskiego zatrzymany w Inwentarzu Miasta J.K.M. Starey Wschowey z 1783 roku 446
Andrzej Rykała – Domy jako miejsca aktywności religijnej Żydów w przedwojennej Łodzi 458
Marek Sobczyński – Studium morfologiczne łódzkich kamienic 471
Ewa Klima – Dom w bloku 501
Lidia Groeger – Jak chcieli, jak chcą, a jak mieszkają mieszkańcy miast? 516
Jan Wieczorek – BLOK, BLOKOWISKO, BLOKERS – zarys opisu konceptu pojęciowego i jego realizacji tekstowej 538
Bibliografia 544
Indeks osób 578
Fotografie 607
