Zawisłość sprawy w procesie cywilnym
Prezentowana książka jest pierwszym na rynku wydawniczym monograficznym opracowaniem instytucji zawisłości sprawy w procesie cywilnym, zawierającym jej kompleksową analizę obejmującą zarówno aspekty teoretyczne, jak i znaczenie w praktyce.
Czytelnicy znajdą tu m.in.:
omówienie kwestii czasowego zakresu stanu zawisłości, z uwzględnieniem uwarunkowanego rożnymi zdarzeniami jej momentu początkowego i końcowego, a także wpływu przebiegu procesu na jej trwanie,
propozycje rozwiązania licznych problemów, jakie mogą wyłonić się w postępowaniu przed sądem od momentu doręczenia odpisu pozwu pozwanemu do prawomocnego zakończenia postępowania,
analizę wielu praktycznych aspektów związanych ze stosowaniem przepisów kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw odnośnie do instytucji zawisłości sprawy,
rozważania na temat skutków, jakie zawisłość wywołuje zarówno w postępowaniu, w którym nastąpiła, jak i dla ewentualnych innych postępowań, w tym dotyczące tożsamości przedmiotowej postępowań z punktu widzenia treści zgłaszanych przez powoda roszczeń odpowiadających podziałowi powództw na powództwa o zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego oraz o ukształtowanie.
Wobec braku odrębnych opracowań instytucji zawisłości sprawy dla innych niż cywilna procedur sądowych, monografia może być pomocna i wykorzystywana także na gruncie postępowania karnego czy sądowoadministracyjnego. Warto podkreślić, że przemyślenia i wnioski w niej zawarte poparte zostały wyczerpującym przeglądem orzecznictwa i poglądów doktryny.
Adresaci:
Publikacja jest skierowana do prawników praktyków biorących udział w postępowaniach sądowych (sędziowie, radcowie prawni, adwokaci oraz aplikanci w zakresie wskazanych zawodów), a także do teoretyków prawa.
Wykaz skrótów | str. 17
Wstęp | str. 21
Rozdział I
Geneza i pojęcie zawisłości sprawy | str. 27
1. Geneza instytucji zawisłości sprawy | str. 27
2. Pojęcie zawisłości sprawy w poglądach doktryny prawa postępowania cywilnego wybranych państw europejskich | str. 31
2.1. Uwagi wstępne | str. 31
2.2. Pojęcie zawisłości sprawy w wybranych systemach prawnych pochodzenia romańskiego | str. 33
2.2.1. Włochy | str. 33
2.2.2. Hiszpania | str. 35
2.2.3. Francja | str. 37
2.2.4. Belgia | str. 38
2.3. Pojęcie zawisłości sprawy w wybranych systemach prawnych pochodzenia germańskiego | str. 38
2.3.1. Uwagi wstępne | str. 38
2.3.2. Niemcy | str. 39
2.3.3. Austria | str. 41
2.3.4. Liechtenstein | str. 42
2.3.5. Szwajcaria | str. 42
3. Pojęcie zawisłości sprawy w poglądach polskiej doktryny postępowania cywilnego i orzecznictwa | str. 44
4. Analiza poglądów na temat pojęcia zawisłości sprawy | str. 48
5. Próba zdefiniowania pojęcia zawisłości sprawy | str. 63
6. Zawisłość sprawy jako przesłanka procesowa | str. 68
Rozdział II
Funkcje zawisłości sprawy | str. 75
1. Uwagi wstępne | str. 75
2. Funkcja stabilizacyjno-porządkująca | str. 78
3. Funkcja zadośćuczynienia postulatowi ekonomii procesowej (funkcja ekonomiczna) | str. 84
4. Funkcja zapobiegania konfliktom między orzeczeniami (funkcja prewencyjna) | str. 89
5. Funkcja ochrony pozwanego przed wikłaniem go w wielokrotne postępowania w tej samej sprawie i zapewnienia mu możliwości podjęcia obrony (funkcja ochronno-gwarancyjna) | str. 101
6. Funkcja poszanowania działalności jurysdykcyjnej sądów | str. 104
Rozdział III
Zawisłość sprawy w świetle konstytucyjnej zasady prawa do sprawiedliwego postępowania sądowego i zasad postępowania cywilnego | str. 110
1. Uwagi wstępne | str. 110
2. Prawo do sprawiedliwego postępowania sądowego | str. 111
2.1. Uwagi ogólne | str. 111
2.2. Treść prawa do sprawiedliwego postępowania cywilnego - wzmianka | str. 113
3. Prawo do powództwa w świetle prawa do sądu | str. 118
4. Prawo pozwanego do obrony jako element treści prawa do sprawiedliwego postępowania sądowego | str. 120
5. Wpływ powstania stanu zawisłości sprawy na prawo do sprawiedliwego postępowania cywilnego | str. 123
5.1. Uwagi wstępne | str. 123
5.2. Zawisłość sprawy a prawo dostępu do sądu | str. 125
5.3. Zawisłość sprawy a prawo do postępowania zgodnego z wymogami sprawiedliwości proceduralnej | str. 129
5.4. Zawisłość sprawy a prawo do uzyskania wyroku w rozsądnym terminie | str. 132
5.5. Zawisłość sprawy a prawo do sprawiedliwego postępowania sądowego - podsumowanie | str. 133
5.6. Zawisłość sprawy w kontekście zasad kontradyktoryjności i równości jako elementów prawa do słusznego rozpatrzenia sprawy | str. 142
Rozdział IV
Czasowe ramy zawisłości sprawy | str. 151
1. Uwagi wstępne | str. 151
2. Moment początkowy zawisłości sprawy - uwagi ogólne | str. 152
3. Moment początkowy zawisłości sprawy w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego | str. 160
3.1. Doręczenie odpisu pozwu pozwanemu | str. 160
3.1.1. Uwagi wstępne | str. 160
3.1.2. Doręczenie właściwe, zastępcze i per aviso | str. 162
3.1.3. Doręczenie do rąk kuratora ustanowionego dla osoby nieznanej z miejsca pobytu | str. 165
3.1.4. Skutki nieprawidłowego doręczenia dla powstania zawisłości sprawy | str. 171
3.1.5. Skutki braku doręczenia odpisu pozwu pozwanemu dla powstania stanu zawisłości sprawy | str. 174
3.2. Powzięcie przez pozwanego wiedzy na temat nowych roszczeń zgłoszonych przez powoda w toku postępowania | str. 176
3.2.1. Wystąpienie przez powoda z nowym roszczeniem zamiast pierwotnie zgłoszonego oraz zgłoszenie innych roszczeń obok dotychczas dochodzonego na rozprawie w obecności pozwanego | str. 176
3.2.2. Wystąpienie przez powoda z nowym roszczeniem zamiast pierwotnie zgłoszonego oraz zgłoszenie innych roszczeń obok dotychczas dochodzonego w innych wypadkach niż na rozprawie w obecności pozwanego | str. 177
3.3. Moment powstania zawisłości sprawy w przypadku wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym | str. 178
3.4. Powstanie zawisłości sprawy w przypadku wytoczenia powództwa wzajemnego | str. 182
3.5. Powstanie zawisłości sprawy w postępowaniu nakazowym i upominawczym | str. 182
3.6. Powstanie zawisłości sprawy w przypadku wydania przez sąd wyroku zaocznego | str. 183
4. Wpływ przebiegu postępowania na trwanie stanu zawisłości sprawy | str. 184
5. Wygaśnięcie zawisłości sprawy | str. 190
5.1. Uwagi ogólne w kwestii sposobów zakończenia stanu zawisłości sprawy | str. 190
5.2. Sposoby zakończenia zawisłości sprawy | str. 192
5.2.1. Wygaśnięcie zawisłości sprawy jako następstwo wydania przez sąd prawomocnego wyroku | str. 192
5.2.2. Wygaśnięcie zawisłości sprawy w następstwie podjęcia przez strony czynności dyspozycyjnych | str. 193
5.2.3. Wygaśnięcie zawisłości w wyniku zakończenia postępowania z przyczyn formalnych | str. 194
5.2.3.1. Odrzucenie pozwu | str. 194
5.2.3.2. Umorzenie postępowania na skutek niepodjęcia postępowania zawieszonego | str. 194
5.2.3.3. Umorzenie postępowania z powodu niedopuszczalności wydania wyroku | str. 195
5.2.4. Inne przypadki wygaśnięcia zawisłości sprawy | str. 195
6. Restytucja stanu zawisłości sprawy | str. 197
Rozdział V
Skutki zawisłości sprawy | str. 202
1. Charakterystyka i klasyfikacja skutków zawisłości sprawy | str. 202
2. Skutki zawisłości sprawy wobec postępowania, w którym stan zawisłości powstał (skutki wewnętrzne zawisłości) | str. 203
2.1. Uwagi wstępne | str. 203
2.2. Stabilizacja podmiotowa postępowania | str. 205
2.2.1. Granice podmiotowe postępowania | str. 205
2.2.2. Utrwalenie zakresu podmiotowego w przypadku zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa objętych sporem | str. 207
2.2.3. Utrwalenie zakresu podmiotowego w przypadku następstwa procesowego, niebędącego wynikiem następstwa prawnego | str. 211
2.2.4. Utrwalenie zakresu podmiotowego w przypadku podmiotowych zmian powództwa według przepisów art. 194 i 196 k.p.c. | str. 214
2.3. Stabilizacja przedmiotowa postępowania | str. 215
2.3.1. Wpływ zawisłości sprawy na dopuszczalność, względnie zakaz przedmiotowej zmiany powództwa | str. 216
2.3.2. Wpływ zbycia rzeczy lub prawa objętych sporem na bieg postępowania | str. 217
2.3.3. Dopuszczalność podejmowania czynności dyspozytywnych | str. 218
2.3.4. Możliwość przygotowania przez pozwanego obrony | str. 219
2.4. Wpływ powstania zawisłości sprawy na zgłoszenie interwencji głównej, ubocznej i przypozwania | str. 223
2.4.1. Interwencja uboczna i przypozwanie | str. 223
2.4.2. Interwencja główna | str. 228
2.5. Wpływ powstania zawisłości sprawy na dopuszczalność wytoczenia powództwa wzajemnego | str. 229
3. Skutek zawisłości sprawy wobec innych postępowań w tej samej sprawie (skutek zewnętrzny zawisłości) | str. 232
3.1. Niedopuszczalność wszczęcia ponownego postępowania o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami jako skutek zawisłości | str. 232
3.2. Tożsamość czy identyczność - wyjaśnienia terminologiczne | str. 235
3.3. Tożsamość przedmiotu procesów | str. 238
3.3.1. Roszczenie procesowe jako przedmiot procesu | str. 238
3.3.2. Tożsamość żądania i podstawy faktycznej jako warunek skutku zawisłości w postaci niedopuszczalności wszczęcia ponownego postepowania w tej samej sprawie | str. 242
3.3.3. Tożsamość przedmiotu w przypadku dochodzenia kilku roszczeń | str. 250
3.3.3.1. Tożsamość w przypadku kumulatywnego dochodzenia roszczeń | str. 250
3.3.3.2. Tożsamość w przypadku dochodzenia roszczenia głównego i ewentualnego | str. 255
3.3.3.3. Tożsamość w przypadku dochodzenia roszczeń alternatywnych | str. 260
3.3.4. Dochodzenie części roszczenia | str. 262
3.3.5. Tożsamość w przypadku dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym | str. 265
3.4. Tożsamość podmiotowa | str. 267
3.4.1. Występowanie przez strony dwóch postępowań w odwróconych rolach procesowych | str. 267
3.4.2. Strony w znaczeniu formalnym i materialnym | str. 267
3.4.3. Tożsamość stron w przypadku wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym | str. 272
3.4.4. Tożsamość stron w przypadku wielopodmiotowości postępowania | str. 275
3.4.5. Tożsamość w przypadku podmiotów objętych tzw. rozszerzoną prawomocnością materialną wyroku | str. 276
3.4.5.1. Uwagi wstępne | str. 276
3.4.5.2. Legitymacja procesowa ściśle określonych w ustawie podmiotów | str. 278
3.4.5.3. Legitymacja do wytoczenia powództwa przyznana każdemu, kto ma w tym interes prawny | str. 279
3.4.6. Legitymacja procesowa przyznana określonemu kręgowi podmiotów (legitymacja grupowa) | str. 284
3.4.7. Legitymacja procesowa przyznana nieokreślonemu kręgowi podmiotów, posiadających interes prawny w wytoczeniu powództwa (wielość legitymacji procesowych indywidualnych) | str. 288
3.4.8. Tożsamość stron w razie następstwa procesowego | str. 290
3.5. Tożsamość celu postępowań | str. 293
3.5.1. Uwagi wstępne | str. 293
3.5.2. Powództwo o zasądzenie świadczenia a powództwo o ustalenie istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego | str. 294
3.5.3. Powództwo o zasądzenie świadczenia a powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego | str. 307
3.5.4. Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego a powództwo o ustalenie istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego | str. 313
3.6. Tożsamość postępowań w przypadku zgłoszenia interwencji głównej, ubocznej i przypozwania | str. 316
3.6.1. Stosunek pomiędzy postępowaniem toczącym się między stronami a postępowaniem wszczętym poprzez zgłoszenie interwencji głównej | str. 316
3.6.2. Stosunek pomiędzy postępowaniem, w którym została zgłoszona interwencja uboczna, a postępowaniem wszczętym poprzez interwenienta ubocznego przeciwko jednej ze stron | str. 319
3.6.3. Stosunek pomiędzy postępowaniem, w którym dokonano przypozwania a postępowaniem wszczętym poprzez interwenienta ubocznego przeciwko jednej ze stron | str. 324
3.7. Badanie tożsamości sprawy przez sąd | str. 325
3.7.1. Uwzględnianie przez sąd zawisłości sprawy z urzędu | str. 325
3.7.2. Uwzględnienie zawisłości sprawy na zarzut pozwanego | str. 326
3.7.3. Zakres badania sądu | str. 327
Rozdział VI
Kwestia zawisłości zarzutu potrącenia | str. 329
1. Uwagi wstępne | str. 329
2. Potrącenie jako treść zarzutu procesowego | str. 333
3. Charakter prawny zarzutu potrącenia z punktu widzenia funkcji przypisywanej jego podniesieniu w procesie | str. 335
3.1. Uwagi wstępne | str. 335
3.2. Zarzut potrącenia jako środek obrony pozwanego | str. 336
3.3. Zarzut potrącenia jako forma dochodzenia roszczeń | str. 339
4. Ocena wpływu podniesienia zarzutu potrącenia na powstanie stanu zawisłości co do roszczeń objętych oświadczeniem o potrąceniu | str. 347
4.1. Uwagi wstępne | str. 347
4.2. Funkcje potrącenia | str. 349
4.3. Oświadczenie o potrąceniu i jego skutki na płaszczyźnie materialnoprawnej | str. 350
4.4. Oświadczenie o potrąceniu a procesowy zarzut potrącenia | str. 353
4.5. Potrącenie a postępowanie sądowe | str. 355
4.5.1. Potrącenie dokonane przed wytoczeniem powództwa | str. 355
4.5.2. Potrącenie w toku postępowania sądowego | str. 360
5. Zarzut potrącenia a zawisłość sprawy | str. 362
Rozdział VII
Wzajemne relacje pomiędzy sądowym postępowaniem rozpoznawczym a innymi postępowaniami cywilnymi z punktu widzenia powstania i skutków zawisłości sprawy | str. 370
1. Postępowanie przed sądem cywilnym a postępowanie wszczęte na skutek wytoczenia powództwa adhezyjnego | str. 370
1.1. Uwagi wstępne | str. 370
1.2. Wpływ toczenia się postępowania przed sądem cywilnym na dopuszczalność wytoczenia powództwa adhezyjnego | str. 372
1.3. Wpływ toczenia się postępowania przed sądem karnym na dopuszczalność wszczęcia postępowania cywilnego | str. 376
2. Sądowe postępowanie rozpoznawcze a postępowanie pojednawcze | str. 380
2.1. Uwagi wstępne | str. 380
2.2. Wpływ toczenia się postępowania rozpoznawczego na dopuszczalność zawezwania do próby ugodowej | str. 381
2.3. Wpływ toczenia się postępowania pojednawczego na dopuszczalność wytoczenia powództwa | str. 386
3. Postępowanie sądowe a pozasądowe postępowanie mediacyjne | str. 389
3.1. Uwagi wstępne | str. 389
3.2. Wpływ toczenia się postępowania sądowego na dopuszczalność wszczęcia mediacji pozasądowej | str. 391
3.3. Wpływ toczącej się mediacji pozasądowej na dopuszczalność wszczęcia postępowania sądowego | str. 395
4. Postępowanie sądowe a postępowanie przed komisją pojednawczą w sprawach z zakresu prawa pracy | str. 396
4.1. Uwagi wstępne | str. 396
4.2. Wpływ toczenia się postępowania przed komisją pojednawczą na dopuszczalność wszczęcia postępowania sądowego | str. 397
4.3. Wpływ toczącego się postępowania przed sądem pracy na dopuszczalność wszczęcia postępowania przed komisją pojednawczą | str. 402
5. Postępowanie sądowe a postępowanie przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych | str. 402
5.1. Uwagi wstępne | str. 402
5.2. Wpływ postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych na dopuszczalność wszczęcia postępowania sądowego | str. 404
5.3. Wpływ toczenia się postępowania sądowego na dopuszczalność wszczęcia postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych | str. 405
6. Postępowanie przed sądem państwowym a postępowanie przed sądem polubownym | str. 405
6.1. Uwagi wstępne | str. 405
6.2. Wpływ toczenia się postępowania przed sądem polubownym na dopuszczalność wszczęcia postępowania przed sądem państwowym | str. 409
6.3. Wpływ toczenia się postępowania przed sądem państwowym na dopuszczalność wszczęcia postępowania przed sądem polubownym | str. 412
Rozdział VIII
Zawisłość sprawy w prawie Unii Europejskiej | str. 414
1. Zawisłość sprawy w przepisach rozporządzenia Rady nr 44/2001/WE z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych) | str. 414
1.1. Zawisłość sprawy jako autonomiczne pojęcie prawa Unii Europejskiej | str. 414
1.2. Przesłanki uwzględniania zawisłości sprawy przez sądy państw członkowskich | str. 417
1.2.1. Tożsamość spraw | str. 417
1.2.1.1. Tożsamość podmiotowa | str. 417
1.2.1.2. Tożsamość przedmiotowa | str. 422
1.3. Moment początkowy stanu zawisłości sprawy | str. 427
1.4. Postępowanie sądu w celu stwierdzenia zawisłości sprawy | str. 435
1.4.1. Uwagi wstępne | str. 435
1.4.2. Obowiązek sądu, przed którym postępowanie zostało wszczęte jako drugie, zawieszenia postępowania z urzędu | str. 437
1.4.3. Ustalenie jurysdykcji sądu, przed którym postępowanie zostało wszczęte wcześniej | str. 440
1.5. Zawisłość sprawy w przypadku jurysdykcji wyłącznej | str. 442
1.5.1. Jurysdykcja wyłączna przysługująca obydwóm sądom, w których wszczęto postępowanie w tej samej sprawie | str. 442
1.5.2. Jurysdykcja wyłączna przysługująca jednemu z sądów, przed którymi wszczęto postępowanie w tej samej sprawie | str. 444
1.5.3. Jurysdykcja wyłączna wynikająca z umowy prorogacyjnej co do jurysdykcji | str. 448
2. Zawisłość sprawy w świetle przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej | str. 452
2.1. Uwagi wstępne | str. 452
2.2. Pojęcie false litispendence | str. 455
2.2.1. Autonomiczne pojęcie tożsamości przedmiotowej | str. 455
2.2.2. Tożsamość stron | str. 459
2.3. Moment powstania stanu zawisłości | str. 460
2.4. Uprawnienie strony do podjęcia działań przed sądem, przed którym najpierw wytoczono powództwo, w przypadku stwierdzenia braku jurysdykcji przez sąd, w którym powództwo zostało wytoczone później | str. 461
Rozdział IX
Zawisłość sprawy w międzynarodowym prawie postępowania cywilnego | str. 464
1. Uwagi wstępne | str. 464
2. Zawisłość sprawy w umowach międzynarodowych | str. 465
2.1. Zawisłość sprawy w umowach międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną | str. 465
2.2.1. Unormowania zawisłości sprawy w umowach dwustronnych z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej | str. 465
2.2.2. Konwencja z Lugano jako przykład umowy bilateralnej zawierającej regulacje w przedmiocie zawisłości sprawy | str. 467
3. Zawisłość sprawy w świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego o międzynarodowym postępowaniu cywilnym | str. 472
3.1. Przesłanki uwzględnienia stanu zawisłości sprawy w postępowaniu przed sądem zagranicznym przez sąd polski | str. 472
3.1.1. Tożsamość sprawy | str. 473
3.1.1.1. Ocena tożsamości podmiotowej i przedmiotowej spraw według prawa wewnętrznego państwa, w którym postępowanie zostało wszczęte | str. 473
3.1.1.2. Pojęcie tożsamości podmiotowo-przedmiotowej spraw w postępowaniu międzynarodowym zgodnie z regułami przyjmowanymi w prawie wewnętrznym | str. 474
3.1.2. Pierwszeństwo czasowe | str. 477
3.1.2.1. Okoliczności podlegające badaniu przez sąd przy ocenie pierwszeństwa chronologicznego dwóch postępowań | str. 477
3.1.2.2. Ocena powstania stanu zawisłości w sprawie | str. 477
3.1.2.3. Równoczesne wystąpienie zawisłości w konkurencyjnych postępowaniach | str. 481
3.1.3. Prognoza uznania przyszłego wyroku sądu państwa obcego | str. 482
3.1.3.1. Negatywna prognoza co do uznania wyroku sądu zagranicznego jako podstawa odmowy zawieszenia postępowania przez sąd polski | str. 482
3.1.3.2. Ocena możliwości stwierdzenia przyczyn odmowy uznania przyszłego orzeczenia w toku postępowania | str. 485
3.1.3.3. Rozkład ciężaru udowodnienia negatywnej prognozy uznania przyszłego wyroku sądu zagranicznego | str. 488
3.1.4. Brak ukończenia postępowania przed sądem zagranicznym jako podstawa odmowy uwzględnienia przez sąd polski stanu zawisłości
powstałego w postępowaniu przed sądem państwa trzeciego | str. 490
3.2. Badanie przez sąd polski zawisłości w postępowaniu przed sądem zagranicznym | str. 493
3.3. Zawieszenie postępowania jako skutek uwzględnienia przez sąd polski zawisłości powstałej w postępowaniu przed sądem zagranicznym | str. 493
Podsumowanie | str. 495
Bibliografia | str. 505
Orzecznictwo | str. 527
