Filozofie skończoności
Włodzimierz Lorenc rozważa konsekwencje odejścia od filozofowania odwołującego się do idei absolutu, czyli filozofowania metafizycznego. Zmiana ta następuje po Heglu i jest przełomem stawiającym pod znakiem zapytania dokonania wielkich filozofów przeszłości. Oznacza odejście od dotychczasowego statusu filozofii oraz jej relacji do innych dziedzin wiedzy.
Przestawienie się na uprawianie filozofii odwołujące się jedynie do sfery skończoności, w odróżnieniu od filozofowania ukierunkowanego na absolut, nie było czymś prostym. W początkowych rozdziałach autor ukazuje ukonstytuowanie się tego nowego sposobu rozumienia filozofii w twórczości Feuerbacha, Kierkegaarda, Jamesa i Deweya. W następnych − rozważa postacie filozofii skończoności z obszaru myśli hermeneutycznej (Dilthey, Heidegger, Gadamer), szkoły frankfurckiej (Horkheimer, Adorno, Habermas) i filozofii poststrukturalistycznej i postmodernistycznej (Foucault, Rorty, Marquard). Osobne miejsce zajmuje omówienie dokonań Derridy i Deleuze’a, którzy zmierzają do zakwestionowania samego podziału na to, co skończone, i to, co nieskończone.
Książka jest ujęciem samodzielnego pomysłu badawczego, skierowana zarówno do środowiska filozoficznego, jak i do czytelników zainteresowanych stanem współczesnej filozofii. Może być pomocna w procesie dydaktycznym dla osób studiujących filozofię współczesną, szczególnie filozofię nieanalityczną.
******
Philosophies of
Finitude
The author considers the consequences of the departure from philosophies that refer to the concept of the absolute, i.e. metaphysical philosophies, and the turn towards formulating a philosophy that is only concerned with the sphere of finitude. The author portrays the development of the modern understanding of philosophy in the works of Feuerbach, Kierkegaard, James, and Dewey. He discusses the different forms of the
philosophy of finitude from the perspective of hermeneutics, the Frankfurt School, as well as post-structuralist and post
modern philosophy. The author surveys the accomplishments of Derrida and Deleuze.
Wprowadzenie 9
1. Zmierzch filozofii absolutu 9
2. Przesłanki znaczenia idei absolutu w klasycznym pojmowaniu filozofii 12
3. Wyjątkowość pozycji Hegla w dziejach filozofii 17
4. Filozofie skończoności w miejsce filozofii absolutu 24
5. Zamierzenia badawcze 31
I. Søren Kierkegaard: odejście od filozofii absolutu na rzecz absolutyzacji subiektywnego istnienia 35
1. Spór Kierkegaarda z Heglem: jesteśmy istotami skończonymi, przeżywającymi dylematy etyczne 35
2. Filozoficzne wyznaczniki poglądów Kierkegaarda 42
3. Ocena prawomocności zaproponowanego ujęcia człowieka 46
II. Spór Ludwika Feuerbacha z filozofią absolutu 53
1. Idea "nowej filozofii" jako opozycja względem Hegla i filozofii zobowiązanej religijnie 53
2. Idea filozofii skończoności 56
3. Program nowej filozofii 61
4. Trudności i ograniczenia nowej wizji filozofii 64
III. Pluralizm Williama Jamesa jako idea filozofii skończoności 69
1. Wizja filozofii i jej możliwości 69
2. Spór Jamesa z filozofią absolutu 72
3. Idea pluralizmu jako nowa wersja filozofowania 76
IV. John Dewey i odejście od filozofii absolutu na rzecz filozofii człowieka uwikłanego w swój czas 82
1. Dewey jako krytyk i kontynuator Jamesa 82
2. Rewizja filozoficznej samowiedzy: filozofia jako część kultury powiązana z religią 85
3. Program przebudowy filozofii 89
4. Projekt naturalistycznej metafizyki 96
5. Nowa postać naturalizmu 98
6. Metafizyczne zamierzenia Deweya 101
7. Powrót do absolutyzowania pewnych aspektów rzeczywistości i charakterystyk człowieka 103
V. Wilhelm Dilthey: projekt filozofii skończoności w powiązaniu z ideą absolutu ukrytego 107
1. Diltheyowski projekt filozofii skończoności 109
2. Człowiek jako istota skończona 116
3. Nawiązanie do metafizyki i wprowadzenie punktu widzenia życia 122
VI. Martin Heidegger: relacja ludzkiej skończoności z absolutem w sytuacji jego nieobecności 126
1. Idea hermeneutyki faktyczności: zainteresowanie faktycznym istnieniem w miejscu zainteresowania absolutem 127
2. Heidegger a Dilthey. Podobieństwa i różnice 132
3. Problem bycia: w poszukiwaniu najgłębszej podstawy naszej skończoności 135
4. Przejście do perspektywy bycia - człowiek jako jego "sąsiad" 140
5. Wnioski 144
VII. Hans-Georg Gadamer jako filozof skończoności 148
1. Gadamer jako filozof skończoności 149
2. Przedmiot filozofii Gadamera 153
3. Na czym polega nowatorstwo filozofii Gadamera? 156
4. Filozofia Gadamera jako filozofia pozostająca w cieniu metafizyki absolutu 160
VIII. Czy Max Horkheimer jest filozofem skończoności? 166
1. Krytyka dawnej filozofii i jej idei absolutu 169
2. Rola filozofii i jej zadania 175
3. Wnioski 182
IX. Theodor W. Adorno: czy próba totalnej krytyki społecznej przekształca się w filozofię skończoności? 185
1. Krytyka dawnej filozofii absolutu i całej współczesnej filozofii akademickiej 186
2. Podtrzymanie idei całości 191
3. Filozofowanie w imię przemiany istniejącego społeczeństwa 194
4. Nawiązanie do metafizycznych pytań o absolut 201
5. Filozofia Adorna jako pozór filozofii skończoności 205
X. Czy Jürgen Habermas jest filozofem skończoności? 208
1. Krytyka filozoficznych poglądów Adorna 210
2. Stosunek Habermasa do tradycji metafizycznej 211
3. Czym staje się filozofia, kiedy przestaje być wiedzą o świecie? 216
4. Pomiędzy filozofią skończoności a filozofią absolutu 223
XI. Filozofia skończoności w ujęciu Michela Foucaulta 228
1. Czy Foucault jest filozofem? 229
2. Przedmiot zainteresowań Foucaulta 236
3. Foucault jako filozof ludzkiej skończoności 244
4. Problematyczność Foucaultowskiej wersji filozofii skończoności 248
XII. Gilles Deleuze: czy możliwe jest precyzyjne rozróżnienie tego, co skończone, i tego, co nieskończone? 253
1. Ku nowym postaciom filozoficznego myślenia 253
2. Czy filozofia DeleuzeIa jest filozofią skończoności? 260
3. Deleuze jako filozof "różnicy" i "powtórzenia" 264
4. Deleuze jako filozof wydarzenia 273
5. Wnioski 276
XIII. Czy Jacques Derrida jest filozofem skończoności? 280
1. Idea dekonstrukcji metafizyki 280
2. Czy dekonstrukcja jest przedsięwzięciem filozoficznym? 284
3. Sposób realizacji pomysłu Derridy. Czy różnię można potraktować jako nową postać idei absolutu? 293
4. Zakwestionowanie podziału na to, co skończone, i na to, co nieskończone 296
XIV. Filozofia przygodności w sporze z filozofią absolutu w poglądach Richarda Rorty’ego 304
1. Sprzeciw Rorty'ego wobec tradycyjnej formuły filozofowania 304
2. Projekt filozofii przygodności 309
3. Czy filozofia przygodności jest jeszcze filozofią? 316
4. Analiza zaproponowanego przez Rorty'ego wariantu filozofii przygodności 322
XV. Filozofia przygodności Odona Marquarda 327
1. Charakter filozoficznych poglądów Marquarda 327
2. Idea filozofii skończoności 328
3. Ślady absolutyzacji w myśli Marquarda 335
Zakończenie 337
1. Czy filozofia skończoności istnieje? 337
2. Odnawianie idei absolutu i poczucia związku z nim 347
2.1. Obecność (boskiego) absolutu w doświadczeniu człowieka - Emmanuel Levinas 348
2.2. Odniesienie do boskiego absolutu jako fundamentalna sytuacja ludzkiego istnienia - Michel Henry 351
2.3. Myślenie w horyzoncie idei absolutu - Jean Franҫois Lyotard 356
2.4. Osłabienie metafizyki jako sposób ponownego ugruntowania chrześcijaństwa - Gianni Vattimo 360
2.5. Wnioski 364
3. Czy współczesna nauka powraca do idei absolutu? 366
4. Czy możliwa jest dyskusja pomiędzy filozofiami skończoności a filozofiami absolutu? 374
Literatura cytowana 388
Indeks nazwisk 399
