Instytucje gospodarki rynkowej
Publikacja stanowi kompendium wiedzy o gospodarce, które dogłębnie omawia podstawowe formy instytucjonalnej aktywności państwa. Założeniem autorów podręcznika jest popularyzacja dwóch dziedzin – ekonomii i prawa, które są ściśle skorelowane we współczesnej gospodarce rynkowej.
Autorzy szczegółowo objaśniają zagadnienia z zakresu polityki monetarnej, walutowej, fiskalnej, budżetowej i handlu międzynarodowego, a także kwestie dotyczące ochrony środowiska i klimatu oraz polityki właścicielskiej państwa. Najnowsze wydanie podręcznika uwzględnia zmiany, do których doszło w światowej i polskiej gospodarce, w tym pandemii covid-19, pełnoskalowej rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie oraz globalnego impulsu inflacyjnego. Ponadto zostało również rozszerzone o nowy rozdział dotyczący ochrony klimatu.
W podręczniku czytelnik znajdzie przydatne informacje dotyczące m.in.:
prawidłowości i praw ekonomicznych,
instrumentów polityki gospodarczej,
klasyfikacji podmiotów gospodarczych i ich funkcji,
rodzajów systemów gospodarczych,
teorii równowagi konsumenta,
mierników dochodu narodowego,
mechanizmu kreacji pieniądza,
inflacji i jej przyczyn,
unii walutowych i podstaw funkcjonowania strefy euro,
wpływu zmian klimatycznych na gospodarkę i instrumentów ochrony klimatu.
Autorzy książki są pracownikami Katedry Publicznego Prawa Gospodarczego i Polityki Gospodarczej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego i osobami zaprzyjaźnionymi z Katedrą.
Podręcznik jest przeznaczony zarówno dla studentów, jak i wszystkich osób zainteresowanych poznaniem zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz roli, jaką odgrywa w niej państwo i sektor publiczny.
Wykaz skrótów ............................................................................................................ 11
Słowo wstępne do wydania pierwszego z 2011 r. .................................................. 15
Słowo wstępne do wydania czwartego z 2023 r. ................................................... 17
Rozdział pierwszy
Pojęcia ........................................................................................................................... 19
Początki ekonomii (Marcin Smaga) ................................................................ 19
Definicja ekonomii (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) .............................. 21
Prawidłowości i prawa ekonomiczne (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) .................................................................................................... 22
Ekonomia a inne nauki (Tadeusz Włudyka) .................................................. 25
Definicja polityki gospodarczej (Tadeusz Włudyka) .................................... 26
Uwarunkowania polityki gospodarczej (Marcin Smaga) ............................. 28
Cele polityki gospodarczej (Tadeusz Włudyka) ............................................ 30
Instrumenty polityki gospodarczej (Marcin Smaga) .................................... 33
Dziedziny polityki gospodarczej (Marcin Smaga) ......................................... 34
Literatura .................................................................................................................. 36
Rozdział drugi
Historia ......................................................................................................................... 37
Starożytność i średniowiecze (Tadeusz Włudyka) ........................................ 37
Merkantylizm (Tadeusz Włudyka) .................................................................. 39
Fizjokratyzm (Tadeusz Włudyka) .................................................................... 41
Nowe stosunki produkcji w Europie Zachodniej (Tadeusz Włudyka) ....... 43
Rozwój przemysłu i handlu w Stanach Zjednoczonych (Tadeusz Włudyka) ............................................................................................ 46
Rewolucja przemysłowa w Europie Środkowo-Wschodniej (Tadeusz Włudyka) ............................................................................................ 48
Rozwój gospodarczy w krajach azjatyckich (Tadeusz Włudyka) ................ 48
Szkoła klasyczna w ekonomii (Tadeusz Włudyka) ........................................ 49
Szkoła historyczna (Tadeusz Włudyka) .......................................................... 546
Szkoła subiektywistyczno-marginalna (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) .................................................................................................... 55
Szkoła lozańska (Tadeusz Włudyka) ............................................................. 58
Szkoła neoklasyczna (Tadeusz Włudyka) ..................................................... 62
Szkoła krakowska (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ............................. 63
Instytucjonalizm (Tadeusz Włudyka) .......................................................... 72
Keynesizm (Maciej Matuszewski, Marcin Smaga) ...................................... 76
Monetaryzm (Tadeusz Włudyka) .................................................................. 77
Trzecia droga w doktrynach ekonomicznych (Tadeusz Włudyka) ............. 80
Teoria racjonalnych oczekiwań (Tadeusz Włudyka) .................................. 82
Literatura .................................................................................................................. 84
Rozdział trzeci
Gospodarowanie (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ....................................... 85
Własność .............................................................................................................. 85
Dobro .................................................................................................................... 87
Potrzeba ............................................................................................................... 90
Proces gospodarowania ..................................................................................... 93
Wybór ekonomiczny .......................................................................................... 97
Stan równowagi .................................................................................................. 99
Koszt alternatywny ............................................................................................. 102
Podmioty gospodarcze ...................................................................................... 105
Literatura .................................................................................................................. 111
Rozdział czwarty
Państwo ......................................................................................................................... 113
Systemy gospodarcze (Marcin Smaga) ............................................................ 113
Ordoliberalizm (Tadeusz Włudyka) ................................................................ 118
Interwencja państwa w gospodarkę (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) .................................................................................................... 122
Funkcje państwa (Krzysztof Oplustil) ............................................................. 130
Literatura .................................................................................................................. 137
Rozdział piąty
Konsument (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ................................................. 139
Literatura .................................................................................................................. 147
Rozdział szósty
Przedsiębiorstwo (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ....................................... 149
Literatura .................................................................................................................. 160
Rozdział siódmy
Rynek (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ........................................................... 161
Rodzaje rynków .................................................................................................. 161
Wartość a cena .................................................................................................... 162
Struktury rynkowe ............................................................................................. 164
Popyt i podaż ....................................................................................................... 168
Polityka cenowa .................................................................................................. 175
Rozdział ósmy
Dochód narodowy ...................................................................................................... 181
Mierniki (Tadeusz Włudyka, Marcin Smaga) ................................................ 181
Podział dochodu narodowego (Tadeusz Włudyka) ....................................... 188
Równowaga ekonomiczna (Tadeusz Włudyka) ............................................. 189
Literatura .................................................................................................................. 190
Rozdział dziewiąty
Cykl koniunkturalny ................................................................................................. 191
Wzrost gospodarczy (Marcin Smaga) .............................................................. 191
Czynniki wzrostu gospodarczego (Marcin Smaga) ...................................... 194
Modele wzrostu (Marcin Smaga) ..................................................................... 198
Bariery wzrostu gospodarczego (Marcin Smaga) .......................................... 199
Rodzaje wahań gospodarczych (Marcin Smaga) ........................................... 200
Cykl koniunkturalny (Marcin Smaga) ............................................................ 202
Teorie cyklu koniunkturalnego (Marcin Smaga) .......................................... 205
Narzędzia polityki antycyklicznej państwa (Marcin Smaga) ...................... 208
Kryzys 2008 r. (Tadeusz Włudyka) .................................................................. 209
Literatura .................................................................................................................. 212
Rozdział dziesiąty
Budżet i podatki (Krzysztof Oplustil, Paweł Woroniecki) ................................. 213
Polityka fiskalna .................................................................................................. 213
System podatkowy jako instrument polityki fiskalnej ................................. 218
Zarys prawnych uwarunkowań polityki fiskalnej państwa ......................... 227
Literatura .................................................................................................................. 252
Rozdział jedenasty
Pieniądz (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki) .................................................... 255
Ramy prawne i instytucjonalne polityki pieniężnej ...................................... 255
Pieniądz jako przedmiot polityki pieniężnej .................................................. 259
Inflacja i deflacja ................................................................................................. 271
Funkcje banku centralnego. Narodowy Bank Polski jako kreator polityki pieniężnej w PolsceFunkcje banku centralnego. Narodowy Bank Polski jako kreator... ....................................................................................................... 281
Strategie i instrumenty polityki pieniężnej .................................................... 286
Literatura .................................................................................................................. 298
Rozdział dwunasty
Waluta (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki) ....................................................... 299
Pojęcie kursu walutowego. Cele polityki walutowej ...................................... 299
Systemy kursu walutowego ............................................................................... 301
Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego ...................................... 308
Unie walutowe ..................................................................................................... 313
Literatura .................................................................................................................. 316
Rozdział trzynasty
Unia walutowa w Europie (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki) ..................... 317
Historia integracji walutowej w Europie ......................................................... 317
Prawne i instytucjonalne podstawy Unii Gospodarczej i Walutowej ........ 320
Derogacja i warunki przyjęcia euro ................................................................. 324
Perspektywa przyjęcia euro przez Polskę ....................................................... 329
Kryzys strefy euro od 2010 r. ............................................................................ 335
Literatura .................................................................................................................. 350
Rozdział czternasty
Rynek pracy (Krzysztof Oplustil) ............................................................................ 353
Pojęcie i funkcje rynku pracy ........................................................................... 353
Rynek pracy jako przedmiot oddziaływania polityki zatrudnienia ........... 355
Bezrobocie i jego rodzaje ................................................................................... 359
Instytucjonalne czynniki wpływające na poziom zatrudnienia
i bezrobocia .......................................................................................................... 365
Instrumenty polityki zatrudnienia .................................................................. 370
Główne problemy polskiego rynku pracy ....................................................... 376
Dialog społeczny ................................................................................................. 379
Literatura .................................................................................................................. 382
Rozdział piętnasty
Rynek finansowy i kapitałowy ................................................................................. 383
Charakterystyka rynku finansowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki) ............................................................... 383
Funkcje rynku finansowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki) ............................................................................................. 385
Podział rynku finansowego i kapitałowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki) ............................................................... 388
Rodzaje instrumentów finansowych (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki) ............................................................... 392
Kryptoaktywa (Ariel Mucha) ........................................................................... 399
Uczestnicy rynku finansowego (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki) ............................................................................................. 404
Nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce i Unii Europejskiej (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki, Paweł Woroniecki) ........................... 416
Literatura .................................................................................................................. 427
Rozdział szesnasty
Polityka właścicielska państwa i prywatyzacja (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki) .......................................................................................................... 429
Pojęcie i cele polityki właścicielskiej i prywatyzacji ...................................... 429
Rodzaje polityki prywatyzacyjnej .................................................................... 432
Ryzyka i bariery prywatyzacji .......................................................................... 435
Prywatyzacja w Polsce po 1989 r. ..................................................................... 438
Działalność gospodarcza państwa w sferze dominium ................................. 445
Zarządzanie mieniem państwowym i nadzór właścicielski w spółkach z udziałem Skarbu Państwa .............................................................................. 448
Sposoby zabezpieczania wpływu państwa na spółki działające w tzw. strategicznych sektorach gospodarki .................................................. 457
Literatura .................................................................................................................. 463
Rozdział siedemnasty
Handel międzynarodowy (Krzysztof Oplustil, Marek Porzycki) ..................... 465
Pojęcie i rodzaje .................................................................................................. 465
Przyczyny istnienia międzynarodowej wymiany handlowej – teorie handlu zagranicznego ........................................................................................ 467
Bilans płatniczy państwa ................................................................................... 473
Protekcjonistyczna polityka handlowa ........................................................... 474
Tendencje liberalizacyjne w handlu międzynarodowym ............................. 481
Integracja w ramach Unii Europejskiej ........................................................... 490
Literatura .................................................................................................................. 495
Rozdział osiemnasty
Ochrona środowiska (Maciej Matuszewski, Wojciech Matuszewski) ............. 497
Znaczenie społeczno-gospodarcze środowiska .............................................. 497
Wpływ gospodarowania na środowisko ......................................................... 499
Polityka ochrony środowiska ............................................................................ 500
Cechy polityki ochrony środowiska ................................................................ 50310
Polityka ochrony środowiska w Polsce ............................................................ 507
Wpływ integracji polityczno-gospodarczej na politykę ekologiczną Polski .................................................................................................................... 515
Literatura .................................................................................................................. 536
Rozdział dziewiętnasty
Ochrona klimatu (Ewa Całus) .................................................................................. 537
Zmiana klimatu. Podstawowe zagadnienia .................................................... 537
Ochrona środowiska a zmiana klimatu .......................................................... 544
Międzynarodowe prawo ochrony klimatu ..................................................... 549
Prawo ochrony klimatu w Polsce ..................................................................... 560
Znaczenie zmiany klimatu dla gospodarki .................................................... 569
Koncepcje ekonomiczne odpowiadające na zmianę klimatu ...................... 576
Literatura .................................................................................................................. 584
Rozdział dwudziesty
Trzy dekady transformacji (Tadeusz Włudyka) ................................................... 585
Literatura .................................................................................................................. 602
Wykaz aktów prawnych ............................................................................................. 603
Spis tabel i ilustracji w tekście .................................................................................. 611
Indeks osób .................................................................................................................. 613
Indeks rzeczowy .......................................................................................................... 621
O Autorach ................................................................................................................... 637
