Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii
Publikacja Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii została przygotowana pod redakcją prof. dr hab. n. med. Eugenii Gospodarek-Komkowskiej oraz dr n. med. Agnieszki Mikuckiej. Kompendium w przejrzysty sposób prezentuje przegląd informacji zgodny z aktualną wiedzą w zakresie podstaw mikrobiologii, immunologii oraz mikrobioty fizjologicznej człowieka – jej znaczenia i interakcji. Przedstawiono także drogi szerzenia się drobnoustrojów oraz interakcje między gospodarzem a drobnoustrojem. Szczegółowo opisano znaczenie wirusów, bakterii, grzybów, pasożytów oraz zakażeń odzwierzęcych. Istotne, z punktu utrwalenia zdobytej wiedzy, są umieszczone na końcu rozdziałów pytania sprawdzające. Podręcznik zawiera także ogólne zasadny diagnostyki mikrobiologicznej i podstawowe zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego. Całość zaprezentowanej merytoryki dopełnia obraz kliniczny zakażeń przenoszonych drogą płciową oraz zakażeń skóry i jej przydatków. Ważnym aspektem jest pobieranie i transport materiału klinicznego oraz działania prewencyjne i bezpieczeństwo w gabinetach, ponieważ nie przestrzeganie procedur, nieprawidłowe przechowywanie czy używanie leków bądź kosmetyków może stać się źródłem zakażeń zarówno u klienta, jaki i pracowników gabinetu lekarskiego czy kosmetycznego.
Publikacja Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii jest przeznaczona dla studentów medycyny – głównie kierunku lekarskiego – oraz kosmetologii. Zawarta wiedza stanowi także przydatne opracowanie przeznaczone dla kręgu pracowników służby zdrowia, lekarzy, diagnostów, pielęgniarek epidemiologicznych, mikrobiologów oraz kosmetologów.
1. Przegląd mikrobiologii – podstawy – Eugenia Gospodarek-Komkowska, Małgorzata Prażyńska 1
1.1. Taksonomia drobnoustrojów – Eugenia Gospodarek-Komkowska 2
1.2. Klasyfikacja, budowa, genetyka i replikacja wirusów – Eugenia Gospodarek-Komkowska 3
1.3. Klasyfikacja, budowa, genetyka i namnażanie się bakterii – Eugenia Gospodarek-Komkowska 7
1.4. Klasyfikacja, budowa, genetyka i rozmnażanie się grzybów – Małgorzata Prażyńska 17
1.5. Występowanie i właściwości fizjologiczne drobnoustrojów – Eugenia Gospodarek-Komkowska 20
2. Mikrobiota fizjologiczna człowieka – Eugenia Gospodarek-Komkowska 25
2.1. Mikrobiota skóry człowieka 27
2.2. Mikrobiota jamy ustnej 28
2.3. Mikrobiota dróg oddechowych 30
2.4. Mikrobiota przewodu pokarmowego 31
2.5. Mikrobiota układu moczowo-płciowego 33
2.6. Mikrobiota fizjologiczna człowieka – znaczenie w zdrowiu 33
2.6.1. Interakcje mikrobiota fizjologiczna–gospodarz 34
3. Podstawy immunologii – Agnieszka Mikucka, Dagmara Depka 39
3.1. Budowa i funkcje układu immunologicznego 39
3.1.1. Narządy pierwotne (centralne) 40
3.1.2. Narządy wtórne (obwodowe) 40
3.2. Głelementy odpowiedzi immunologicznej 40
3.2.1. Limfocyty T 41
3.2.2. Limfocyty B 41
3.2.3. Immunoglobuliny 42
3.2.4. Komórki prezentujące antygen 42
3.3. Mechanizmy odporności 43
3.3.1. Odporność nieswoista (wrodzona, naturalna) 43
3.3.2. Odpowiedź swoista (nabyta, adaptacyjna) 45
3.3.3. Układ dopełniacza (komplement, aleksyna) 45
3.3.4. Fagocytoza 46
3.4. Odporność w zakażeniach wirusowych, bakteryjnych, grzybiczych, pasożytniczych 47
3.5. Układ odpornościowy skóry 48
3.5.1. Atopowe zapalenie skóry 50
3.6. Immunoprofilaktyka (czynna i bierna) 50
3.6.1. Szczepionki – typy, skład, postaci 51
3.6.2. Efekty szczepień 52
3.6.3. Program szczepień 52
4. Drogi szerzenia się drobnoustrojów – Alicja Sękowska 55
5. Interakcje gospodarz–drobnoustroje – Agnieszka Mikucka 59
5.1. Kolonizacja 60
5.1.1. Nosicielstwo 60
5.2. Zakażenie 61
5.2.1. ść drobnoustrojów 61
6. Wirusy – znaczenie w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii – Alicja Sękowska, Joanna Kwiecińska-Piróg 65
6.1. Charakterystyka wirusów przenoszonych drogą krwi przez przerwanie ciągłości tkanki skórnej – Joanna Kwiecińska-Piróg 65
6.1.1. HBV 66
6.1.2. HCV 69
6.1.3. HDV 71
6.1.4. GBV-C/HGV 72
6.2. Charakterystyka wirusów wywołujących zmiany skórne – Alicja Sękowska 73
6.2.1. Charakterystyka enterowirusów 73
6.2.2. Charakterystyka parwowirusa B19 74
6.2.3. Charakterystyka wirusa życzki 74
6.2.4. Charakterystyka wirusa ospy wietrznej i łpaśca 75
6.2.5. Charakterystyka HHV-6 i HHV-7 77
6.3. Charakterystyka wirusów przenoszonych drogą kropelkową – Alicja Sękowska 77
6.3.1. Charakterystyka wirusów z rodziny Orthomyxoviridae 77
6.3.2. Charakterystyka wirusów z rodziny Paramyxoviridae 79
6.3.3. Charakterystyka wirusów z rodziny Pneumoviridae 80
6.3.4. Charakterystyka wirusów z rodziny Coronaviridae 81
6.3.5. Charakterystyka rinowirusów 82
6.3.6. Charakterystyka wirusów z rodziny Adenoviridae 82
6.4. Charakterystyka wirusów przenoszonych drogą płciową – Alicja Sękowska 82
6.4.1. Charakterystyka wirusa opryszczki pospolitej 83
6.4.2. Charakterystyka wirusa opryszczki narząłciowych 84
6.4.3. Charakterystyka wirusa mięczaka zakaźnego 85
6.4.4. Charakterystyka wirusów brodawczaka ludzkiego 85
6.4.5. Charakterystyka ludzkiego wirusa upośledzenia odporności 86
6.4.6. Charakterystyka wirusa mięsaka Kaposiego 87
7. Bakterie – znaczenie w zakażeniach skóry – Eugenia Gospodarek-Komkowska, Agnieszka Mikucka 89
7.1. Ziarenkowce Gram-dodatnie 91
7.1.1. Staphylococcus spp. – Eugenia Gospodarek-Komkowska 91
7.1.2. Streptococcus spp. – Eugenia Gospodarek-Komkowska 95
7.1.3. Paciorkowce grupy viridans – Agnieszka Mikucka 98
7.2. Pałeczki Gram-dodatnie – Agnieszka Mikucka 99
7.2.1. Corynebacterium spp. 99
7.2.2. Cutibacterium spp. 100
7.2.3. Actinomyces spp. 101
7.3. Pałeczki Gram-ujemne – Eugenia Gospodarek-Komkowska 102
7.3.1. Pseudomonas aeruginosa 102
7.4. Bakterie kwasooporne – Mycobacterium spp. – Eugenia Gospodarek-Komkowska 107
8. Grzyby – znaczenie w dermatologii, wenerologii, medycynie estetycznej i kosmetologii – Małgorzata Prażyńska, Joanna Kwiecińska-Piróg 109
8.1. Grzybice powierzchniowe 109
8.1.1. Czynniki predysponujące do zakażeń grzybiczych 110
8.1.2. Dermatofity 111
8.1.3. Drożdże 114
8.1.4. Grzyby pleśniowe 117
9. Pasożyty – znaczenie w dermatologii – Anna Michalska 119
9.1. Charakterystyka wybranych pasożłujących zarażenia skóry i jej przydatków 119
9.1.1. Pediculus spp. i Pthirus spp. 120
9.1.2. Demodex spp. 120
9.1.3. Sarcoptes scabiei 121
9.1.4. Enterobius vermicularis 121
9.2. Zarażenia pasożytami – aspekt kliniczny 121
10. Wybrane zakażenia odzwierzęce w dermatologii – Patrycja Zalas-Więcek, Anna Michalska, Joanna Kwiecińska-Piróg 125
10.1. Zakażenia o etiologii Borreliella burgdorferi 125
10.2. Zakażenia o etiologii Pasteurella spp. 127
10.3. Zakażenia o etiologii Bartonella spp. 129
10.4. Zakażenia o etiologii Capnocytophaga spp. 132
11. Zakażenia skóry i jej przydatków – aspekty kliniczne – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk, Jana Przekwas, Anna Budzyńska, Eugenia Gospodarek-Komkowska 135
11.1. Choroby wirusowe skóry – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk 135
11.1.1. Opryszczka pospolita (herpes simplex) 135
11.1.2. Ospa wietrzna (varicella, chickenpox) 136
11.1.3. łpasiec (zoster, herpes zoster, shingles) 137
11.1.4. Mięczak zakaźny (molluscum contagiosum) 137
11.1.5. Zakażenia wirusami brodawczaka ludzkiego 138
11.2. Choroby bakteryjne skóry – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk 140
11.2.1. Zakażenia gronkowcowe 140
11.2.2. Zakażenia paciorkowcowe 143
11.2.3. Mieszane zakażenia gronkowcowo-paciorkowcowe 144
11.3. Grzybice skóry – Waldemar Placek, Agata Bechtold, Marta Kasprowicz-Furmańczyk 148
11.3.1. Dermatofitozy – zakażenia wywoływane przez dermatofity (grzybice właściwe) 148
11.4. Rany przewlekłe – Jana Przekwas, Anna Budzyńska, Eugenia Gospodarek-Komkowska 152
11.4.1. Definicje i czynniki ryzyka 152
11.4.2. Etiologia zakażeń ran przewlekłych 153
11.4.3. Rola biofilmu bakteryjnego 154
11.4.4. Aspekt diagnostyczny 155
12. Charakterystyka drobnoustrojów wywołujących choroby przenoszone drogą płciową – Agata Białucha, Anna Michalska, Patrycja Zalas-Więcek, Katarzyna Grudlewska-Buda, Małgorzata Prażyńska 157
12.1. Bakteryjne czynniki etiologiczne chorób przenoszonych drogą płciową 157
12.1.1. Neisseria gonorrhoeae 157
12.1.2. Treponema pallidum 159
12.1.3. Chlamydia trachomatis 160
12.1.4. Mycoplasma hominis 161
12.1.5. Ureaplasma spp. 162
12.1.6. Inne bakterie 164
12.2. Grzybicze czynniki etiologiczne chorób przenoszonych drogą płciową 164
12.3. Pasożyty jako czynniki etiologiczne chorób przenoszonych drogą płciową 166
12.3.1. Trichomonas vaginalis 166
13. Zakażenia przenoszone drogą płciową – aspekty kliniczne – Waldemar Placek, Małgorzata Orylska-Ratyńska, Aleksandra Znajewska-Pander 169
13.1. Kiła (lues, syphilis) 169
13.2. Rzeżączka (gonorrhea) 172
13.3. Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej 174
14. Ogólne zasady diagnostyki mikrobiologicznej – Eugenia Gospodarek-Komkowska 177
14.1. Metody barwienia drobnoustrojów 178
14.2. Podłoża do hodowli drobnoustrojów 180
15. Pobieranie i transport materiału klinicznego do badań mikrobiologicznych w zakażeniach skóry i jej przydatków, tkanki podskórnej oraz w zakażeniach przenoszonych drogą płciową – Tomasz Bogiel, Małgorzata Prażyńska, Anna Michalska 185
15.1. Badania w kierunku wirusów – Tomasz Bogiel 185
15.2. Badania w kierunku bakterii – Tomasz Bogiel 187
15.3. Badania w kierunku grzybów – Małgorzata Prażyńska 191
15.4. Badania w kierunku pasoż– Anna Michalska 194
16. Podstawy diagnostyki mikrobiologicznej w zakażeniach skóry, jej przydatków i tkanki podskórnej – Mateusz Rzepka, Tomasz Bogiel, Małgorzata Prażyńska, Anna Michalska 197
16.1. Badania wirusologiczne – Mateusz Rzepka, Tomasz Bogiel 197
16.1.1. Izolacja wirusa 198
16.1.2. Wykrywanie antygenów i przeciwciał 198
16.1.3. Wykrywanie kwasów nukleinowych 199
16.2. Badania bakteriologiczne – Mateusz Rzepka 200
16.3. Badania mykologiczne – Małgorzata Prażyńska 203
16.4. Badania parazytologiczne – Anna Michalska 207
16.5. Metody molekularne diagnostyki mikrobiologicznej stosowane w dermatologii – Tomasz Bogiel 208
17. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń przenoszonych drogą płciową – Agata Białucha, Anna Michalska, Patrycja Zalas-Więcek, Małgorzata Prażyńska, Tomasz Bogiel, Dagmara Depka 211
17.1. Badania wirusologiczne 211
17.2. Badania bakteriologiczne 213
17.3. Badania mykologiczne 215
17.4. Badania parazytologiczne 216
17.5. Metody molekularne stosowane w diagnostyce zakażeń przenoszonych drogą płciową 218
18. Podstawy leczenia przeciwdrobnoustrojowego w zakażeniach skóry i jej przydatków, tkanki podskórnej oraz w zakażeniach przenoszonych drogą płciową – Aleksander Deptuła 223
19. Działania prewencyjne w dermatologii, wenerologii oraz medycynie estetycznej i kosmetologii – Katarzyna Jachna-Sawicka, Anna Michalska, Patrycja Zalas-Więcek, Krzysztof Skowron, Natalia Wiktorczyk-Kapischke, Katarzyna Grudlewska-Buda 225
19.1. Sterylizacja – Krzysztof Skowron 227
19.1.1. Podział metod sterylizacji 227
19.1.2. Kontrola procesu sterylizacji 231
19.2. Dezynfekcja – Katarzyna Jachna-Sawicka, Patrycja Zalas-Więcek 231
19.2.1. Środki dezynfekcyjne 232
19.2.2. Dezynfekcja powierzchni 240
19.2.3. Dezynfekcja narzędzi 242
19.2.4. Dezynfekcja skóry 244
19.3. Aseptyka i antyseptyka – Katarzyna Jachna-Sawicka, Patrycja Zalas-Więcek 244
19.4. Środki ochrony leków i kosmetyków 246
19.4.1. Konserwanty stosowane w lekach i kosmetykach – Anna Michalska 246
19.4.2. Testy konserwacji kosmetyków – Natalia Wiktorczyk-Kapischke, Krzysztof Skowron, Katarzyna Grudlewska-Buda 247
19.4.3. Bezpieczeństwo użytkowania leków i kosmetyków – Anna Michalska 254
20. Bezpieczeństwo mikrobiologiczne w gabinetach dermatologicznych, wenerologicznych oraz medycyny estetycznej i kosmetologicznych – Aleksander Deptuła, Agnieszka Kaczmarek, Anna Budzyńska, Ewa Suszkiewicz, Krzysztof Skowron, Katarzyna Grudlewska-Buda, Natalia Wiktorczyk-Kapischke 259
20.1. Drobnoustroje stanowiące zagrożenie epidemiologiczne – Aleksander Deptuła 259
20.2. Drobnoustroje zanieczyszczające surowce, leki i kosmetyki – Agnieszka Kaczmarek, Anna Budzyńska 261
20.2.1. Czynniki wpływające na rozwój drobnoustrojów 262
20.2.2. Kryteria czystości mikrobiologicznej leki i kosmetyki 264
20.3. Właściwości preparatów do higieny rąk – Aleksander Deptuła 267
20.4. Zasady higieny rąk – Aleksander Deptuła 268
20.5. Plan higieny i zasady dekontaminacji sprzętu i przestrzeni pracy – Aleksander Deptuła, Ewa Suszkiewicz 272
20.5.1. Podstawowe pojęcia 272
20.5.2. Zasady utrzymywania czystości ogólnej w placówkach medycznych i gabinetach kosmetologicznych 273
20.5.3. Zasady postępowania z narzędziami 277
20.6. Zasady stosowania śochrony indywidualnej – Aleksander Deptuła 278
20.7. Postępowanie z odpadami – Krzysztof Skowron,
Katarzyna Grudlewska-Buda, Natalia Wiktorczyk-Kapischke 281
Piśmiennictwo 287
Skorowidz 299
