Opiniowanie sądowo-psychologiczne
Artykuł 45 Konstytucji RP gwarantuje każdemu obywatelowi „prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Rzetelna, obiektywna, oparta na specjalistycznej wiedzy opinia biegłego jest jednym z podstawowych gwarantów dochowania tej normy.
W procesie stosowania prawa opiniowanie sądowo-psychologiczne odgrywa szczególną rolę, a od przedstawionej opinii niejednokrotnie zależą dalsze działania organów wymiaru sprawiedliwości. Psychologia bowiem, pośród innych nauk, w najszerszym wymiarze dotyka zagadnień funkcjonowania człowieka, odpowiadając na pytania kluczowe dla prowadzonego procesu, bez wyjaśnienia których nie da się mówić o sprawiedliwości. To psycholog w zależności od charakteru sprawy wskazuje czynniki ograniczające świadomość, uzasadnia motywy działania, naprowadza organy ścigania na właściwy trop, ale także bada relacje czy pomaga w ustaleniu faktów poprzez udział w przesłuchaniach, których z uwagi na wiek czy stan psychiczny przesłuchiwanych osób, bez udziału biegłego nie można by uznać za wiarygodne.
Prezentowana publikacja dotyczy teoretycznych i praktycznych aspektów opiniowania sądowego. Skupia się na obszarze opiniowania z perspektywy psychologicznej, lecz część zagadnień jest natury uniwersalnej i dotyczy szeroko pojętego opiniowania na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Dlatego też wnikliwie omówione zostały procedury prawne związane z poszczególnymi rodzajami opiniowania, tak aby stanowiły niezbędną wiedzę z zakresu prawa, jaką powinien posiadać każdy biegły sądowy sporządzający opinię w sprawach karnych czy cywilnych z zakresu psychologii.
Niniejsza publikacja stanowi zarówno użyteczne narzędzie dla studenta czy absolwenta psychologii pragnącego rozwijać swoje umiejętności w obszarze opiniowania, jak i narzędzie wspierające w kształceniu przyszłej kadry opiniującej czy też osób zajmujących się omawianymi zagadnieniami od strony teoretycznej lub badawczej. W tym celu całość materiału została oparta na aktualnych wytycznych i standardach dotyczące opiniowania sądowo-psychologicznego. Dodatkowo książka została wzbogacona własnymi uwagami z dotychczasowej pracy naukowo-badawczej, w tym analizy ponad tysiąca opinii biegłych psychologów sądowych.
Publikacja składa się z dwóch części. W pierwszej, wprowadzającej do opiniowania sądowo-psychologicznego, szczegółowo przedstawiono zagadnienia związane z funkcją biegłego, jego rola w wymiarze sprawiedliwości oraz umocowanie prawne. Ponadto czytelnik dowie się, jakie są procedury ubiegania się o wpis na listę biegłych sądowych, jakie kryteria trzeba spełniać, aby zostać biegłym sądowym oraz jak wygląda niezbędna dokumentacja potrzebna do dokonania formalności. Ponadto w pierwszej części zgromadzone zostały i zaprezentowane wraz z omówieniem materiały dotyczące samego procesu opiniowania, sposobu opracowania opinii, wymagań sądu wobec biegłych, sposobów rozliczania się oraz obowiązujących w tym zakresie regulacji prawnych. Przedstawione zostały również propozycje struktury sądowo-psychologicznej w różnych sprawach (karnych, cywilnych, nieletnich) oparte na wytycznych i rekomendacjach.
Druga część monografii zawiera materiały dotyczące specyfiki opiniowania sądowo-psychologicznego w wybranych sprawach, zarówno z zakresu prawa karnego, jak i cywilnego. Wybrane zostały najważniejsze obszary, z którymi może zetknąć się biegły sądowy podczas procesu opiniowania. Szeroko omówiono zagadnienia związane z opiniowaniem w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, w tym obejmujące proces przysposobienia, sprawy rozwodowe, ze szczególnym naciskiem na dotyczące opieki nad dziećmi. W odrębnych rozdziałach przedstawiono czynności z udziałem małoletniego, w których uczestniczy biegły psycholog (przesłuchanie i wysłuchanie małoletniego). Omówione zostały procedury przesłuchania dziecka w przyjaznym pokoju przesłuchań, standardy prowadzenia takich przesłuchań oraz sposób, w jaki –należy przygotować dziecko do omawianych czynności, a także sposoby ich prowadzenia.
Ponadto szczegółowo omówiono działania biegłego psychologa w odniesieniu do oceny wiarygodności zeznań świadków, zarówno małoletnich, jak i dorosłych. Przedstawiono opiniowanie w sprawach o zmianę płci, znęcanie się nad członkiem rodziny, w sprawach osób stwarzających zagrożenie, osób z zaburzeniami preferencji seksualnych, a także specyfikę opiniowania w jednostkach penitencjarnych oraz zagadnienia związane z profilowaniem nieznanych sprawców przestępstw. Wszystkie te obszary zawierają nie tylko opis samego udziału biegłego psychologa, lecz także niezbędny kontekst prawny i teoretyczny, pozwalający swobodnie poruszać się po danej tematyce. Drugą część kończy omówienie jakże istotnego zagadnienia odpowiedzialności biegłych sądowych za składaną opinię.
