Psychologia sądowa. Podstawy - badania - aplikacje

• Druk: Warszawa, 2013
• Seria / cykl: Psychologia i wymiar sprawiedliwości
• Autor: Jan M. Stanik
• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Kompleksowy podręcznik akademicki dotyczący zagadnień psychologii sądowej. Zawiera nie tylko refleksję nad statusem psychologii sądowej jako nauki, jej przedmiotem, celem, warstwą metodologiczną i etyczną, ale także przejrzyste omówienie psychologicznych i socjologicznych koncepcji przestępczości. Szczególną zaletą książki jest szczegółowa analiza psychologicznych struktur i mechanizmów zachowań (procesy poznawcze, rozwój moralny, regulacja emocji, procesy motywacji, osobowość, postawy, stres psychologiczny) wpływających na możliwość zaistnienia zachowań dewiacyjnych. Rozbudowana część podręcznika dotyczy asocjalności i zachowań przestępczych wśród młodzieży wraz z opisem autorskiej koncepcji ułomnej regulacji osobowości osób socjalnych.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Psychologia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-01-19529-8
• ISBN druku: 978-83-01-16370-9
• Liczba stron: 740

Przedmowa    XVII                                                  
Wstęp        XXV                                                             

Część 1. Psychologiczne struktury i mechanizmy zachowań    1

Rozdział 1. Założenia ogólne                                                  3

1.1. „Człowiek w sytuacji” – paradygmat psychologii poznawczej Tadeusza Tomaszewskiego                                           3
1.1.1. Struktura sytuacji                                               4
1.1.2. Funkcje sytuacji                                                 4
1.2. Niespecyficzne i specyficzne cechy sytuacji                             6

Rozdział 2. Rozwój procesów poznawczych i dorastanie społeczno-moralne a regulacja zachowania                                             10

2.1. Pojęcie rozwoju psychicznego                                         10
2.2. Rozwojowy charakter standardów i mechanizmów poznawczych. Epistemologiczno-psychologiczna teoria rozwoju Jeana Piageta (1896–1980)                                                         15
2.2.1. Stadia rozwoju umysłowego                                       15
2.2.2. Rozwój moralno-społeczny                                       19
2.3. Teoria rozwoju społeczno-moralnego Lawrence’a Kohlberga (1927–1986)                                                         24
2.3.1. Perspektywa aplikacji teorii Kohlberga na grunt psychologii sądowej w sprawach nieletnich                                           32
2.4. Rozwój i funkcjonowanie struktur poznawczych według Piageta i Kohlberga w kontekście współczesnego modelu Kennetha Dodge’a     35
2.5. Teoria rozwoju tożsamości ego Erika H. Eriksona (1902–1994)           37
2.6. Teoria zadań rozwojowych Roberta J. Havighursta (1900–1991)         48
2.6.1. Założenia ogólne                                               48
2.6.1.1. Zadania rozwojowe a kryzysy rozwojowe                     56
2.6.2. Negatywne skutki niepowodzenia w realizacji NZR – refleksje własne   57
2.7. Internalizacja wartości moralnych i norm postępowania a regulacja zachowania                                                         61
2.7.1. Pojęcia wartości i standardów wartości                             61
2.7.2. Normy postępowania a normy moralne                           64
2.7.3. Sens podmiotowy normy moralnej a język                         66
2.7.4. Co to znaczy „działanie normy”?                                 67
2.7.5. Geneza osobowościowej regulacji moralnej                         69
2.7.5.1. Koncepcja normocentrycznego rozwoju regulacji społeczno-moralnej Janusza Reykowskiego                           70
2.7.5.2. Symboliczne opanowanie norm                             71
2.7.5.3. Koncepcja regulacji społeczno-moralnej związanej z Ja (poczuciem własnej wartości) Shaloma Schwartza i Jerzego Karyłowskiego                                   72
2.8. Ułomne skutki desocjalizacyjne w internalizacji norm moralnych       75
2.8.1. Ułomne skutki desocjalizacyjne w świetle koncepcji Shaloma H. Schwartza                                           75
2.8.2. Ułomne skutki desocjalizacyjne na tle koncepcji Lawrence’a Kohlberga w świetle badań empirycznych                                   76

Rozdział 3. Funkcjonowanie emocji jako regulatora zachowania               79

3.1. Wprowadzenie                                                       79
3.2. Pojęcie emocji                                                       80
3.3. Cechy (komponenty) emocji                                         82
3.3.1. Pobudzenie emocjonalne                                         82
3.3.2. Znak emocji                                                   86
3.3.3. Treść emocji                                                   88
3.4. Poznawcze reprezentacje emocji                                     89
3.5. Kognitywistyczno-językoznawczy model uczuć                         92
3.6. Anatomiczno-fizjologiczne generatory i transmitery emocji             97
3.7. Społeczne mechanizmy powstawania i funkcjonowania emocji         99
3.8. Lęk i mechanizmy jego funkcjonowania                               100
3.9. Gniew i agresja a problematyka asocjalności                           105
3.10. Nastroje                                                             108

Rozdział 4. Procesy i mechanizmy motywacji                                 110

4.1. Wprowadzenie                                                       110
4.2. Ewolucjonistyczne podejście do problematyki motywacji               111
4.3. Psychoanalityczne teorie motywacji                                   112
4.4. Behawiorystyczne teorie motywacji                                   115
4.5. Problematyka motywacji w koncepcjach opartych na pojęciach potrzeb i wartości                                                           117
4.6. Poznawcze koncepcje motywacji                                     124

Rozdział 5. Postawy: struktura i funkcje regulacyjne                           128

5.1. Pojęcie postaw                                                       128
5.2. Mechanizm regulacyjny postaw                                       129
5.2.1. Postawy a spostrzeganie społeczne. Percepcja i ocena w mechanizmie regulacyjnym postaw                                           129
5.2.2. Poziom ogólności postaw a zachowanie                           130
5.3. Wrogość jako postawa                                               131
5.3.1. Struktura postawy wrogości                                     136

Rozdział 6. Osobowość jako centralny system integracji i regulacji zachowania                                             146

6.1. Wprowadzenie                                                       146
6.2. Pojęcie i geneza osobowości w ujęciu psychologii poznawczej           147
6.2.1. Założenia ogólne                                               147
6.2.2. Obraz własnej osoby (OWO) oraz jego funkcje integracyjne i regulacyjne                                                   153
6.2.3. Psychologiczne automatyzmy w regulacji zachowań                 155
6.3. Kształtowanie się osobowości w świetle teorii społecznego uczenia się Alberta Bandury                                                     163

Rozdział 7. Psychologiczne mechanizmy zachowania w warunkach stresu psychologicznego                                           170
7.1. Wprowadzenie                                                       170
7.2. Psychologiczne koncepcje stresu                                     173
7.3. Radzenie sobie ze stresem                                           177
7.4. Konsekwencje stresu psychologicznego                               183
7.5. Możliwości psychologicznego diagnozowania stylów radzenia sobie ze stresem                                                           184

Część 2. Socjologiczne i psychologiczne koncepcje przestępczości                                                     187

Wprowadzenie                                                     189

Rozdział 8. Wybrane socjologiczno-kryminologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości                                                     192

8.1. Orientacje strukturalistyczno-funkcjonalne                           192
8.1.1. Teoria anomii Roberta Kinga Mertona (1910–2003)                 192
8.2. Orientacje kulturowe. Teoria zróżnicowanych powiązań Edwina H. Sutherlanda (1883–1950)                                 198
8.2.1. Wprowadzenie                                                 198
8.2.2. Twierdzenia teorii E. H. Sutherlanda                               199
8.2.3. Druga wersja teorii zróżnicowanych powiązań                     200
8.2.4. Stosunek Sutherlanda do kompetencji i statusu teoretycznego „przyszłej” psychologii przestępczości                             210
8.3. Orientacje podkulturowe                                             212
8.3.1. Pojęcie podkultury i dewiacji społecznej                           212
8.3.2. Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta K. Cohena                 218
8.3.3. Koncepcja podkultur warstw niższych Waltera B. Millera           222
8.3.4. Teoria zróżnicowanych możliwości Richarda A. Clowarda i Lloyda E. Ohlina                                               228
8.3.5. Teoria neutralizacji Greshama M. Sykesa i Davida Matzy. W stronę eksplanacji psychologicznej                             234
8.4. Orientacje kontroli społecznej                                       239
8.4.1. Teoria kontroli społecznej Travisa Hirschiego                       239
8.5. Orientacje reakcji społecznej                                           246
8.5.1. Teoria symbolicznego interakcjonizmu Georga H. Meada (1863–1931)                                                   246
8.5.2. Społeczne interakcje a dewiacje i etykietowanie                     250
8.5.3. Założenia modelowe reakcji społecznej i psychospołeczne mechanizmy naznaczenia według Cooleya, Lemerta, Beckera i Garfinkla                                             251

Rozdział 9. Psychologiczne koncepcje dewiacji i przestępczości               261

9.1. Wprowadzenie                                                       261
9.2. Uwarunkowania przestępczości w świetle teorii Hansa Jürgena Eysencka (1916–1997)                                                         262
9.3. Uczenie się przez unikanie a problematyka przestępczości i psychopatii.Badania Davida T. Lykkena, Stanleya Schachtera i Bibba Latané         270
9.3.1. Chloropromazyna, lęk a kłamanie                                 277
9.3.2. Psychopatia a problemy przestępczości                           280
9.3.2.1. Wprowadzenie                                             280
9.3.2.2. Problemy definicyjne psychopatii w różnych systemach klasyfikacyjnych                                           282
9.3.2.3. Współczesne definicje psychopatii                           287
9.3.3. Genotyp i fenotyp psychopatii                                     291
9.3.3.1. Trudności metodologiczne w trafności pomiaru psychopatii   291
9.3.3.2. Psychopathy Checklist (PCL) Roberta D. Hare’a               293
9.3.3.3. Złożoność syndromu (trwałego defektu osobowościowego) psychopatii                                               296
9.4. Teoria zachowań internalizacyjnych i eksternizacyjnych Thomasa M. Achenbacha                                             298
9.5. Teoria ogólnego napięcia Roberta Agnewa                             302
9.6. Parcjalne, psychologiczne koncepcje przestępczości                   308
9.6.1. Charakterystyka syndromu HIA/ADHD                           308
9.6.2. Badania Davida P. Farringtona (HIA i CP)                          311
9.6.3. Teoria kontroli powstrzymującej Waltera C. Recklessa               316
9.7. Koncepcja przestępczości Michaela R. Gottfredsona i Travisa Hirschiego oraz jej weryfikacja empiryczna Estelli Romero                         322
9.7.1. Wprowadzenie                                                 322
9.7.2. Badania weryfikacyjne Estelli Romero i zespołu                     324
9.7.3. Międzyczynnikowa analiza wyników trzech testów samokontroli     327
9.7.4. Psychologiczno-poznawczy sposób pojmowania samokontroli. Ku syntezie                                                     334
9.8. Teoria przestępczego stylu myślenia i stylu życia Glena D. Waltersa     338
9.8.1. Wprowadzenie                                                 338
9.8.2. Model przetwarzania informacji społecznych Kennetha A. Dodge’a     340
9.8.3. Teoria przestępczego stylu życia i myślenia Glena Dawida Waltersa   345
9.8.3.1. Wprowadzenie                                           345
9.8.3.2. Postulaty i kluczowe terminy w teorii Waltersa               345
9.8.3.3. Styl myślenia i działania przestępczego                       347
9.8.3.4. Model stylu życia i myślenia przestępczego                   353
9.8.4. Uwagi polemiczne i krytyczne wobec teorii Waltersa               356
9.9. Teoria Hermana A. Witkina a perspektywa wyjaśnienia zróżnicowanej asocjalności nieletnich                                                 359

Część 3. Psychologia sądowa w zarysie                                 369

Rozdział 10. Związki psychologii z prawem                                     371

10.1. Wprowadzenie                                                       371
10.2. Kryteria podziału sfery prawnej                                       373
10.2.1. Sfera tworzenia prawa. Płaszczyzna doktrynalno-legislacyjna       375
10.2.2. Płaszczyzna społeczno-psychologicznego funkcjonowania norm prawnych                                               377
10.2.3. Sfera praktyki ścigania i judykatury                               380
10.2.3.1. Płaszczyzna profesjonalno-prawna                       380
10.2.3.2. Płaszczyzna wiadomości specjalnych                     382
10.2.4. Płaszczyzna wykonawcza                                       382
10.2.5. Płaszczyzna prewencyjna                                       384

Rozdział 11. Psychologiczne a prawne podejście do analizy zachowania       387

Rozdział 12. Analiza tego, co w psychologii obiektywne, ogólne i konkretne. Rozważania metodologiczne                                       395

Rozdział 13. Płaszczyzna wiadomości i umiejętności specjalnych               401

Rozdział 14. Przedmiot i zadania psychologii sądowej                         409

14.1. Przedmiot i status metodologiczny psychologii sądowej                 409
14.3. Zadania praktyczne psychologii sądowej                               414
14.4. Profesjonalne role psychologa sądowego                               417

Rozdział 15. Niektóre problemy metodologiczne i warsztatowe biegłego psychologa                                                           424

Rozdział 16. Etyczno-zawodowe problemy psychologa jako biegłego sądowego                                                           428

16.1. Wprowadzenie                                                       428
16.2. Specyfika roli zawodowej psychologa jako biegłego a wymagania etyczne   430
16.3. Szczegółowe zasady etyczno-zawodowe pracy biegłego sądowego psychologa                                                           435

Część 4. Asocjalność jako przedmiot badań psychologii sądowej. Zastosowanie modelu UROA w sprawach nieletnich                                                           447

Rozdział 17. Psychologiczno-rozwojowa charakterystyka okresu adolescencji                                                         449

Rozdział 18. Pojęcie demoralizacji (D) i niedostosowania społecznego (NS)   456

18.1. Pojęcie demoralizacji (D)                                             456
18.2. Pojęcie niedostosowania społecznego (NS)                             457
18.3. Dewiacyjno-pasożytniczy tryb i styl życia nieletnich                   467
18.3.1. Pojęcie trybu życia                                             467
18.3.2. Asocjalny styl życia nieletnich jako nadrzędny konstrukt teoretyczny NS                                                 475

Rozdział 19. Społeczna etiologia NS, A, D, P jako przedmiot badań i diagnozy psychologii sądowej w sprawach nieletnich                           487

19.1. Rola rodziny w genezie niedostosowania społecznego nieletnich         487
19.1.1. Wprowadzenie                                                 487
19.1.2. Modele funkcjonowania rodziny                                 488
19.1.3. Odporność rodziny na czynniki zagrażające i zakłócające           492
19.1.4. Warunki opiekuńczo-wychowawcze i zdolności pedagogiczne rodziców                                                     494
19.1.5. Postawy rodziców i ich wpływ na ważniejsze efekty socjalizacyjne swoich dzieci                                                 500
19.1.6. Wpływ postaw rodziców na strukturę Ja i samoocenę adolescentów   507
19.2. Niepowodzenia szkolne jako synergiczny zbiór czynników ryzyka przestępczości nieletnich                                             509
19.2.1. Wprowadzenie                                                 509
19.2.2. Strukturalno-szkolne uwarunkowania niepowodzeń edukacyjno-wychowawczych uczniów                           510
19.2.3. Rodzinne i szkolne korelaty niepowodzeń EWN a asocjalność i przestępczość nieletnich                           512
19.2.4. Zjawisko przemocy szkolnej a asocjalność adolescentów           519
19.2.5. Syndromologia osobowościowa adolescentów z grupy niestosującej przemocy ~P                                                 523
19.3. Grupy podkulturowe a proces desocjalizacji i specyfika trybu życia przestępczego                                                       527
19.3.1. Wprowadzenie                                                 527
19.3.2. Małe grupy i psychospołeczne mechanizmy ich funkcjonowania     528
19.3.3. Poszukiwanie grupy podkulturowej jako pierwsza faza asocjalności osobowości –1o NS                                             537
19.3.4. Ideologia grupy dewiacyjnej (IGAD)                             540
19.3.5. Funkcjonowanie w asocjalnych grupach podkulturowych jako parcjalny przedmiot badań naukowych i diagnozowania A, NS i D     543

Rozdział 20. Wpływ mass mediów na ryzyko asocjalności i przestępczości nieletnich                                                           549

Rozdział 21. Psychologiczna charakterystyka ułomnej regulacji zachowania osób asocjalnych (UROA)                                           556
21.1. Wprowadzenie                                                       556
21.2. Braki w przyjmowaniu perspektywy czasowej a ułomna regulacja osobowości socjalnej (UROA)                                         557
21.3. Procesy i mechanizmy motywacyjne osobowości asocjalnej             561
21.3.1. Wprowadzenie                                                 561
21.3.2. Analiza procesów motywacyjnych dla potrzeb psychologii sądowej                                                       563
21.3.3. Funkcjonowanie samokontroli u nieletnich w ramach UROA       568
21.3.3.1. Wprowadzenie                                         568
21.3.3.2. Przedmiot i przebieg samokontroli w NRO i w UROA       572
21.4. Ukierunkowanie aktywności przestępczej nieletnich                   581
21.4.1. Analiza skupień przestępstw pospolitych                         581
21.4.2. Procesy motywacyjne sterujące dokonywaniem trzech typów przestępstw pospolitych                                         584
21.5. Temperament a UROA                                               589
21.6. Charakterystyka osobowościowa adolescentów stosujących przemoc (P) i niestosujących przemocy (~P)                                       595
21.7. Późny egocentryzm a konsekwencje UROA                           610

Rozdział 22. Założenia strukturalizacyjne modelu UROA                       623

22.1. Strukturalno-funkcjonalna konceptualizacja modelu UROA a model NRO                                                       627
22.2. Poziomy regulacji psychicznej a syndromy osobowościowe w modelu UROA                                                     631
22.2.1. Wprowadzenie                                                 631
22.3. Asocjalne moduły poznawcze a poziomy regulacji osobowości           635
22.4. Moduły poznawcze UROA                                           641
22.4.1. Niektóre ustalenia pojęciowe                                   641
22.4.2. Charakterystyka modułów poznawczych UROA                   643

Rozdział 23. Typy regulacji UROA                                               652

23.1. Rozkłady empiryczne pomiaru modułów Waltersa (PICTS) i analiza skupień (k-średnich) z innymi testami                                 652
23.2. Analiza skupień k-średnich UROA                                     654
23.3. Syndromologia asocjalnego stylu życia w ramach FAGP wraz z regulacją UROA i uwarunkowaniami etiologicznymi                             661
23.4. Stopnie niedostosowania społecznego i demoralizacji (Py) w związku z UROA i FAGP wraz z uwarunkowaniami etiologicznymi (Px)           663

Bibliografia                                                         671
Wykaz zastosowanych w książce skrótów i symboli               703
Indeks nazwisk                                                       704
Indeks rzeczowy                                                   711