Ucha, fochy, tarapaty
Z językiem jest jak ze zdrowiem: prawie każdy ma coś do powiedzenia, bo prawie każdego dotyczą sprawy językowe
Ta książka jest skutkiem zaangażowania w tematykę poprawności językowej wielu osób – Agaty Hąci, językoznawczyni od lat występującej w
Polskim Radiu jako ekspertka, oraz słuchaczy niestrudzenie pytających o
poprawność językową. Spośród kilku tysięcy takich pytań autorka wybrała te najbardziej zaskakujące i pobudzające do myślenia, szperania, szukania. To właśnie one stały się inspiracją do napisania tego poradnika.
Czytelnicy znajdą tu trzy rodzaje odpowiedzi: dla tych, którzy na szybko szukają rozstrzygnięcia. Dla tych, których prosta odpowiedź nie zadowala i chcieliby poznać odpowiedź nie tylko na pytanie: „Jak jest poprawnie?” albo „Czy to poprawne?”, ale też na pytanie: „Dlaczego tak jest?”. I wreszcie dla tych, którzy chcieliby głębiej wniknąć w zjawiska językowe.
Agata Hącia odpowiada na rozmaite pytania związane z pisownią, wymową, odmianą i znaczeniem wyrazów, a także ich użyciem w zdaniu i tworzeniem nowych słów, m.in.:
- Dlaczego w Szwecji jest litera „c”, a w szwedzkim „dz”? Pisze się skserować czy zkserować? Vis-a-vis czy wiz-a-wiz?
- Co z manierą akcentowania wyrazów na pierwszą sylabę? Czy „połykanie głosek” jest poprawne? Dlaczego niektóre kobiety mówią dz-iękuję zamiast
dziękuję?
- Czy wyrazy radio i studio się odmieniają? Schodzimy z roweru czy z rowera? Siatka ma ucha czy uszy? Kiedy odmieniamy nazwiska? Jedziemy do
Włoszczowy czy do Włoszczowej?
- Jak się nazywa kobieta, która robi tapicerkę mebli? Czy survivalowca można nazwać jakoś inaczej? Skoro jest przedmieście, to czy może być
przedwieście?
- Używamy grzebień czy grzebienia? Idziemy na komisariat czy do komisariatu? Gdy pies goni ludzi na rowerze, to kto biegnie, a kto jedzie?
- Czy w zgodzie z etykietą językową jest np. mówienie dzień dobry, gdy za oknem ciemno? Jeśli mówimy: chciałbym życzyć…, to czy naprawdę
życzymy? Kto decyduje o sile wulgaryzmów?
- Mówimy chciałbym kochać czy chciałbym rozkochać? Czy możemy jeździć po alkoholu? Czym się różni mąż od małżonka? Skąd się wzięły tarapaty?
- Dlaczego żart uchodzi płazem, a nie gadem? Kim jest amator kwaśnych jabłek? Czy można strzelić focha?
Wstęp 7
I. Pisownia 11
Nie baliście się zapytać, dlaczego Szwecja ma c, a ulica Szwedzka – dz, jak się pisze: acha czy aha – i kiedy stawiać kropki po cyfrach. Odpowiedzi na te i podobne pytania są właśnie w tym rozdziale 11
II. Wymowa 61
Jeśli kiedykolwiek zastanawialiście się, jak się akcentuje słowo niuniuś, dlaczego politycy mówią [standarty], czym są ciuki, które się trzyma – zajrzyjcie do tego rozdziału. Już o to ktoś zapytał. A tu jest odpowiedź 61
III. Odmiana wyrazów 119
Dręczą was pytania o to, czy wyrazy radio i studio się odmieniają, czy słowo awizo ma liczbę mnogą, jak się mówi: protokół czy protokoł. Nie was jednych. Takie wątpliwości rozwiewa ten rozdział 119
IV. Składnia 181
To się może kiedyś przydać… Jedzie się na policję czy do policji? Czy można wybrać kogoś kimś? Jak się mówi: półtora litra czy półtorej litry? Dla wątpiących i ciekawych – odpowiedzi w tym rozdziale 181
V. Wyrazy i połączenia wyrazowe 245
Skarżyliście się na „pokraczny twór” strzelić focha. Rozważaliście, czy można jeździć po alkoholu. Zdumiewaliście się, że żart uchodzi płazem, a nie gadem. A dlaczego tak jest? Wyjaśnienia – wcale nie takie oczywiste – w tym rozdziale 245
VI. Etykieta językowa 309
Nawet o to zapytaliście: Czy w nocy można powiedzieć dzień dobry? Kto decyduje o sile wulgaryzmów? Czy mówienie chciałbym ma sens? I na te pytania postarałam się odpowiedzieć. A jak? – dowiecie się z tego rozdziału 309
Bibliografia 331
