Wynalazek nowoczesnego serca. Filozoficzne źródła współczesnego myślenia o emocjach
Autorka błyskotliwie i jasno rekonstruuje, jak definiowano emocje oraz w jaki sposób umieszczano je w szerszym myśleniu na temat świata i moralności; jakie prezentowano typologie emocji; jak tłumaczono ich pochodzenie; jak opisywano ich związek z rozumem. To wielka praca i wielki wyczyn autorki (...), potrafiła na trzystu stronach swej opowieści przeprowadzić czytelnika po szlakach i bezdrożach myśli Platona i Tukidydesa, Jamesa i Darwina, Hobbesa i Spinozy, pokazując niuanse, paradoksy, konsekwencje ich teorii. Wędrujące pojęcie emocji i jego niepewny związek z sentymentem, afektem, wolą, kaprysem, intelektem – oto właściwy bohater tej książki. (…)
Problem postawiony w książce jest kluczowy dla zrozumienia klasycznych i współczesnych stanowisk w zakresie polityki, antropologii i socjologii emocji. Autorka słusznie szuka „emocji” w etyce i polityce i znakomicie argumentuje na rzecz tego, że emocja nie eliminuje racjonalności, lecz ją konstytuuje.
Z recenzji prof. dr. hab. Szymona Wróbla
Karolina Wigura podjęła próbę zmierzenia się z ideą, której imienia nie potrafię znaleźć, ale o której wiem, że działa, niekiedy jawnie, innym razem w ukryciu, wzruszając podstawy naszej chłodnej racjonalności, wstrząsając gruntem racji, na którym budujemy schematy codziennego wnioskowania, miażdżąc siłą zbiorowych lęków, łudząc nadziejami możliwego szczęścia. (…) Autorka przygotowała monografię, w której idea ta żyje, oddziałuje i ma swoją własną historię, opowiedzianą precyzyjnie i systematycznie.
Z recenzji hab. dr. hab. Jolanty Żelaznej
Karolina Wigura jest adiunktem w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Członkini Zarządu Fundacji „Kultura Liberalna”. W latach 2016–2018 współdyrektorka programu „Knowledge Bridges: Poland – Britain – Europe” w St. Antony’s College na Uniwersytecie Oksfordzkim. Studiowała na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Ludwiga Maximiliana w Monachium. Stypendystka m.in. wiedeńskiego IWM, GMF oraz Leadership Academy for Poland. Opublikowała książkę Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki (2011), wyróżnioną nagrodą im. J. Tischnera, oraz, wraz z Jarosławem Kuiszem i Wojciechem Sadurskim, Trudne rozliczenia z przeszłością (t. I i II, 2018).
Spis treści
Wstęp. Wynalazek nowoczesnego serca 11
Charakter XVII stulecia 12
XVII stulecie i emocje 13
Namiętności, afekty i emocje 15
Badania historyka idei 17
Struktura pracy 18
Podziękowania 20
Część I
Emocje jako przedmiot zainteresowania historyka idei
Rozdział pierwszy
Metodyka pracy 25
1. Historia idei 28
2. Historia emocji 42
3. Historia idei emocji 46
4. Analiza refleksji na temat emocji w filozofii klasycznej 50
5. Literatura 56
Rozdział drugi
Podstawowe pojęcia i definicje 58
1. Definicja emocji 58
2. O kwestii metapojęcia 61
3. Tradycja, doktryna, paradygmat 63
4. Uwagi na temat wyboru i tłumaczenia terminów 64
Część II
Trzy tradycje myślenia o emocjach od starożytności po XVII stulecie.
Zarys problematyki
Rozdział trzeci
Tradycja starożytna 71
1. Ukształtowanie się starożytnej tradycji myślenia o emocjach 72
2. Namiętności jako biernie odczuwane siły lub doznania 74
3. Pochodzenie namiętności u Platona i Arystotelesa 75
4. Doktryny postępowania z namiętnościami u Platona i Arystotelesa 80
5. Wymiar zbiorowy namiętności u Tukidydesa 83
6. Podsumowanie 85
Rozdział czwarty
Tradycja hellenistyczna 87
1. Narodziny hellenistycznej tradycji filozoficznej myślenia o emocjach 87
2. Podstawy fizyki i metafizyki u stoików. Nauka o człowieku 88
3. Rozum jako źródło namiętności 90
4. Dwie typologie emocji u stoików: namiętności i afekty 92
5. Alternatywna wersja tradycji hellenistycznej w filozofii epikurejskiej 94
6. Podsumowanie 98
Rozdział piąty
Tradycja scholastyczna 100
1. Pochodzenie emocji i ich rola w koncepcji antropologicznej św. Tomasza 101
2. Budowa duszy zmysłowej i umysłowej a struktura emocji 104
3. Typologie emocji. Namiętności i afekty 109
4. Doktryna postępowania z namiętnościami 110
5. Podsumowanie 114
Część III
Emocje jako problem filozoficzny na przykładzie pism wybranych
myślicieli siedemnastowiecznych
Rozdział szósty
Geneza społeczno-polityczna i tło światopoglądowe zainteresowania
emocjami w XVII stuleciu. Najważniejsze aspekty 119
1. Powstanie nowożytnego państwa, społeczeństwo dworskie i nowa
emocjonalność 122
2. Upadek etosu rycerskiego jako przyczyna poszukiwania nowych filozoficzno-
-politycznych koncepcji emocji 125
3. Związek odczarowania świata z nowym rozumieniem pracy nad emocjami 127
4. Podstawy „nowej filozofii”: stosunek do odziedziczonych tradycji,
nowe pytania i presja nowoczesnej nauki 130
5. Znaczenie programu jedności metody nauki dla refleksji o emocjach 134
6. Podsumowanie 137
Rozdział siódmy
René Descartes jako filozof emocji 139
1. Jedność duszy i pluralizm natury ludzkiej 141
2. Namiętności, emocje i inne pojęcia 144
2.1. Definicja namiętności duszy 144
2.2. Typologia namiętności u Descartes’a 146
2.3. Zastane tradycje: krytyka, przebudowanie, integracja 151
3. Emocje jako most łączący duszę i ciało 153
3.1. „Trzecia substancja”? 153
3.2. Emocje, władze poznawcze i dokonywanie osądów 157
4. Emocje i moralność 159
4.1. Definicja emocji wewnętrznych 159
4.2. Emocje intelektualne i dusza szlachetna 162
4.3. Doktryna postępowania z emocjami: kształtowanie nawyków i trening
namiętności 164
5. Fizjologiczne aspekty emocji 165
6. Podsumowanie 167
Rozdział ósmy
Thomas Hobbes jako filozof namiętności 171
1. Pierwsza definicja natury ludzkiej: materializm i mechanika 174
2. Definicja namiętności 177
2.1. Namiętności jako myśli wywołane poruszeniami ciała 177
2.2. Namiętności jako pożądanie mocy 181
3. Typologia namiętności 183
4. Wymiar zbiorowy koncepcji namiętności Hobbesa 187
5. Druga definicja natury ludzkiej: sztuka i polityka 189
6. Doktryna postępowania z namiętnościami 192
6.1. Strach, śmierć i cierpienie 192
6.2. Wygodne życie i zanik strachu 195
6.3. Strach stworzony 196
7. Podsumowanie 198
Rozdział dziewiąty
Baruch Spinoza jako filozof afektów 200
1. Najważniejsze elementy światopoglądu Spinozjańskiego 202
1.1. Substancja, Bóg, Natura 203
1.2. Kondycja ludzka i wiedza pierwszego rodzaju 207
2. Afekty jako namiętności 209
2.1. Afekty jako efekt pożądania mocy. Conatus 209
2.2. Typologia afektów biernych 212
3. Afekty jako wzajemne dostosowanie 218
3.1. Naśladownictwo 218
3.2. Pragnienie wzajemności 219
4. Doktryna postępowania z emocjami. Cnota jako stan emocjonalny 220
4.1. Wiedza drugiego i trzeciego rodzaju 220
4.2. Afekty aktywne 223
5. Podsumowanie 224
Rozdział dziesiąty
Od zjawiska filozoficznego do fizjologicznego. Wybrane kontynuacje
wątków siedemnastowiecznej filozofii emocji w XVIII i XIX stuleciu 226
1. Kontynuacje dawnych tradycji: rozważania o namiętnościach w XVIII i XIX
stuleciu u wybranych myślicieli francuskich 228
1.1. Nowe oblicze doktryny dominującej namiętności 230
1.2. Początki doktryny przeciwstawiania interesów namiętnościom 233
1.3. Demokratyczny katalog namiętności i uczuć 236
2. Nurt kontynuacji rozważań o emocjach na wybranych przykładach
brytyjskich 243
2.1. Przykłady użycia słowa „emocje” w XVIII i XIX stuleciu 243
2.2. Narodziny nowoczesnego paradygmatu emocji w XIX stuleciu 244
3. Podsumowanie 248
Zakończenie. Etyka, kondycja ludzka i liberalizm. W czym może nam
pomóc historia idei emocji? 251
Kwestia pochodzenia emocji 253
Kwestia typologii emocji 257
Kwestia charakteru emocji 260
Kwestia roli emocji w rzeczywistości społeczno-politycznej 263
Bibliografia 270
Indeks nazwisk 290
