Zachowania kontrproduktywne w pracy
Co sprawia, że pracownicy szkodzą organizacji? Jakie motywy nimi kierują? Czy zachowania szkodliwe są wynikiem oddziaływań czynników środowiska pracy, czy też względnie trwałych dyspozycji psychicznych? Autor książki od dawna poszukuje odpowiedzi na te i podobne pytania. Swoje przemyślenia, obserwacje, a także wyniki badań zawarł w niniejszej monografii.
Książka podejmuje zagadnienie zachowań kontrproduktywnych w pracy. Chociaż na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat w światowej literaturze psychologicznej obserwuje się wzmożone zainteresowanie tą problematyką, w Polsce rzadko jest ona podejmowana. Powołując się na klasyczne ujęcia tematu, jak również na wyniki najnowszych badań, dr Łukasz Baka przedstawia sposoby konceptualizacji problemu, modele teoretyczne, typologie, metody pomiaru, a także organizacyjne i osobowościowe wyznaczniki zachowań kontrproduktywnych. Następnie prezentuje serię sześciu własnych badań w różnych grupach zawodowych, których wspólnym celem było poznanie mechanizmów rozwoju tego typu zachowań.
Książka adresowana jest zarówno do pracowników naukowych i studentów specjalizujących się w psychologii pracy i organizacji, jak i do praktyków na co dzień zajmujących się zarządzaniem personelem – menedżerów, liderów grup, specjalistów działów kadr.
Łukasz Baka jest psychologiem i pedagogiem społecznym. Pracuje jako adiunkt w Katedrze Psychologii Społecznej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej oraz w Zakładzie Ergonomii CIOP-PIB w Warszawie. Interesuje się problematyką stresu w pracy oraz jego zdrowotnymi i organizacyjnymi następstwami (m.in. wypaleniem zawodowym i zachowaniami kontrproduktywnymi), jak również pozytywną psychologią pracy (m.in. rozwojem zasobów osobistych, satysfakcją z pracy, zaangażowaniem w pracę i zachowaniami obywatelskimi). Opublikował kilkadziesiąt artykułów na ten temat, a także trzy monografie. Członek Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Organizacji, Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej oraz European Academy of Occupational Health Psychology i Stress and Anxiety Research Society.
Z recenzji dr hab. Marioli Łaguny, prof. KUL: Przedstawiona do recenzji monografia ujmuje wieloaspektowo zjawisko zachowań kontrproduktywnych, prezentując zarówno jego charakterystyki i typologie, jak i wskazując na różnorodne uwarunkowania związane z osobą pracownika oraz z kontekstem organizacyjnym, w którym ona funkcjonuje. Tym jednak, co stanowi o szczególnej wartości monografii jest analiza mechanizmów regulujących występowanie różnych form zachowań kontrproduktywnych, próba wyjaśnienia złożonych relacji między różnymi czynnikami, które sprzyjają tego typu zachowaniom. Autor dokonał bardzo szerokiej analizy literatury, zarówno światowej, jak i polskiej, prezentując aktualny stan badań w tym zakresie, zwracając przy tym uwagę na szczególnie cenne wyniki metaanaliz dotychczasowych badań. Omówił także wyniki interesującego, rozbudowanego programu własnych badań empirycznych, które testowały te złożone mechanizmy postulowane w literaturze, dając wgląd w złożone zjawisko działań na szkodę organizacji. Książkę czyta się z przyjemnością, wnosi ona nowy wkład w zrozumienie tego zagadnienia, przy tym napisana jest w sposób bardzo klarowny, ładnym językiem.
Z recenzji prof. dr hab. Augustyna Bańki: Recenzowana rozprawa jest obszernym studium naukowym na temat zachowań pracowników, których celem jest intencjonalne szkodzenie organizacji i pracodawcy. Proces ten nazywamy zachowaniami kontrproduktywnymi bądź dewiacyjnymi, ale wciąż mało o nim wiemy. Autor monografii podjął piękne ryzyko poznawcze, zarówno ze względu na ambicje teoretycznego uzasadnienia badań nad owym procesem jak i na trud empirycznego udokumentowania sformułowanych hipotez badawczych weryfikowanych w cyklu sześciu studiów empirycznych.
Spis treści
Wprowadzenie 9
CZĘŚĆ I
Podstawy teoretyczne
Rozdział 1
Zachowania kontrproduktywne w pracy – konceptualizacje,
sposoby pomiaru, skala zjawiska 21
1.1. Próba zdefiniowania zachowań kontrproduktywnych w pracy 21
1.2. Zachowania kontrproduktywne w pracy z perspektywy teorii agresji 23
1.3. Cechy zachowań kontrproduktywnych w pracy 27
1.4. Sposoby pomiaru zachowań kontrproduktywnych w pracy 29
1.5. Wybrane narzędzia do pomiaru zachowań kontrproduktywnych
w pracy 33
1.6. Skala zjawiska zachowań kontrproduktywnych w pracy w Polsce
i na świecie 35
Rozdział 2
Wybrane typologie zachowań kontrproduktywnych w pracy 38
2.1. Typologia Hollingera i Clarka 38
2.2. Typologia Robinson i Bennett 39
2.3. Typologia Gruys i Sacketta 41
2.4. Typologia Spectora i Fox 43
Rozdział 3
Modele zachowań kontrproduktywnych w pracy 51
3.1. Model zachowań odwetowych Skarlickiego i Folgera 52
3.2. Model rewanżu Biesa i Trippa 55
3.3. Model moralnego zdystansowania Bandury 57
3.4. Model stresory–emocje Spectora i Fox 59
Rozdział 4
Stresory w pracy jako źródło zachowań konrtrproduktywnych 66
4.1. Pojęcie stresorów w pracy 66
4.2. Typologia stresorów w pracy 67
4.3. Stresory w pracy a zachowania kontrproduktywne 70
Rozdział 5
Rola emocji w relacji: stresory w pracy –
zachowania kontrproduktywne 85
5.1. Funkcje emocji pozytywnych i negatywnych 85
5.2. Wrogie i instrumentalne motywy
zachowań kontrproduktywnych w pracy 87
5.3. Style radzenia sobie ze stresem a zachowania kontrproduktywne 89
5.4. Pośrednicząca funkcja emocji – przegląd badań 91
Rozdział 6
Rola wypalenia zawodowego w relacji: stresory w pracy –
zachowania kontrproduktywne 95
6.1. Ewolucja podejścia do wypalenia zawodowego 95
6.2. Wybrane koncepcje wypalenia zawodowego 97
6.3. Pośrednicząca rola wypalenia zawodowego – przegląd badań 99
Rozdział 7
Rola kontroli i wsparcia w pracy w relacji: stresory w pracy –
zachowania kontrproduktywne 105
7.1. Pojęcie kontroli w pracy 106
7.2. Rodzaje kontroli w pracy 107
7.3. Kontrola w pracy a zachowania 108
7.4. Pojęcie i rodzaje wsparcia społecznego 110
7.5. Mechanizmy oddziaływania wsparcia społecznego – efekt główny,
addytywny i buforowy 112
7.6. Wsparcie społeczne a zachowania kontrproduktywne 113
7.7. Wspierające przywództwo a zachowania kontrproduktywne 114
7.8. Model wymagania–kontrola–wsparcie 115
Rozdział 8
Rola osobowości w relacji: stresory w pracy –
zachowania kontrproduktywne 117
8.1. Wielka Piątka a zachowania kontrproduktywne w pracy 118
8.2. Style atrybucji a zachowania kontrproduktywne w pracy 121
8.3. Negatywna afektywność a zachowania kontrproduktywne w pracy 122
8.4. Gniew i lęk jako cechy a zachowania kontrproduktywne w pracy 123
8.5. Samokontrola a zachowania kontrproduktywne w pracy 125
8.6. Umiejscowienie źródła kontroli a zachowania kontrproduktywne
w pracy 126
8.7. Cechy Ciemnej Triady a zachowania kontrproduktywne w pracy 127
CZĘŚĆ II
Badania własne
Rozdział 9
Cel, uzasadnienie i plan badań własnych 139
9.1. Cel badań 139
9.2. Uzasadnienie problemów badawczych 140
9.3. Plan badań 144
Rozdział 10
Bezpośredni i pośredniczony przez negatywne emocje efekt stresorów
w pracy na ogólne zachowania kontrproduktywne (badanie 1) 147
10.1. Cel badań i hipotezy badawcze 147
10.2. Metoda 147
10.3. Wyniki badań 151
10.4. Dyskusja 155
Rozdział 11
Bezpośredni i pośredniczony przez negatywne emocje efekt stresorów
w pracy na cztery rodzaje zachowań kontrproduktywnych
(badanie 2) 157
11.1. Cel badań i hipotezy badawcze 157
11.2. Metoda 157
11.3. Wyniki badań 160
11.4. Dyskusja 162
Rozdział 12
Relacja: stresory w pracy – zachowania kontrproduktywne.
Mediacyjne efekty negatywnych emocji i wypalenia zawodowego
oraz moderacyjne efekty kontroli i wsparcia w pracy (badanie 3) 168
12.1. Cel badań i hipotezy badawcze 168
12.2. Metoda 170
12.3. Wyniki badań 174
12.4. Dyskusja 182
Rozdział 13
Relacje: stresory w pracy – zachowania kontrproduktywne.
Mediacyjne efekty wyczerpania i braku zaangażowania
oraz moderacyjne efekty kontroli i wsparcia w pracy (badanie 4) 185
13.1. Cel badań i hipotezy badawcze 185
13.2. Metoda 187
13.3. Wyniki badań 191
13.4. Dyskusja 204
Rozdział 14
Relacje: stresory w pracy – zachowania kontrproduktywne.
Moderujący efekt makiawelizmu (badanie 5) 207
14.1. Cel badań i hipotezy badawcze 207
14.2. Metoda 209
14.3. Wyniki badań 211
14.4. Dyskusja 214
Rozdział 15
Relacje: stresory w pracy – zachowania kontrproduktywne.
Moderujący efekt Ciemnej Triady i kontroli w pracy (badanie 6) 219
15.1. Cel badań i hipotezy badawcze 219
15.2. Metoda 222
15.3. Wyniki badań 224
15.4. Dyskusja 235
Rozdział 16
Ogólna dyskusja 239
16.1. Podsumowanie i dyskusja wyników 239
16.2. Ograniczenia badań własnych oraz kierunki dalszych badań 251
16.3. Implikacje praktyczne 255
Aneks 258
Bibliografia 264
Indeks nazwisk 292
