Zawód psycholog

• Druk: 2020
• Autor: Dorota Bednarek
• Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Niezależnie od charakteru i obszaru działalności wspólna dla psychologów jest szczególna natura więzi z podmiotem oddziaływań i wynikające z niej zobowiązania etyczne.
Książka ta powstała z myślą o psychologach praktykach oraz adeptach psychologii niezależnie od specjalizacji i obszaru pracy zawodowej. Czytelnik znajdzie tu wiedzę dotyczącą:
• kontekstu prawnego wykonywania zawodu psychologa,
• obowiązujących zasad i standardów etycznych oraz sposobów ich realizacji.
Autorka poruszyła zagadnienia etyczne specyficznie związane z najważniejszymi obszarami zastosowań psychologii: w diagnozie i interwencji psychologicznej. Szczegółowo omówiła etyczne kwestie i zasady dotyczące takich specyficznych sytuacji, jak:
• świadczenie usług na zlecenie strony trzeciej, na odległość, wobec nieletnich,
• problem przeciwdziałania dyskryminacji,
• prowadzenie badań naukowych i publikowanie ich wyników, oraz wielu innych.
W nowym, zaktualizowanym wydaniu książki Czytelnik znajdzie także informacje dotyczące:
• ochrony dokumentacji psychologicznej,
• przetwarzania danych osobowych,
• poufności w usługach psychologicznych,
• zasada oceny skuteczności interwencji psychologicznej.
Autorka odwołuje się do opracowanego na nowo Kodeksu Etycznego Psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Aktualizacja obejmuje także nowe regulacje prawne związane z dokumentacją psychologiczną – Rozporządzenie RODO oraz nowelizację prawnego obowiązku denuncjacji. Zmiany te mają głęboki wpływ na to, jakie decyzje psychologowie będą podejmować w niektórych szczególnie trudnych sytuacjach związanych z tajemnicą zawodową.

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ebooki popularnonaukowe i specjalistyczne »
  4. Psychologia
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-01-21135-6
• ISBN druku: 978-83-01-21031-1
• Liczba stron: 440

Podziękowania  15
Wstęp    17
1. Zawód psychologa w świetle prawa    21
	1.1. Prawna definicja zawodu psychologa  21
	1.2. Psycholog jako zawód zaufania publicznego  22
		1.2.1. Prawne koncepcje zawodu zaufania publicznego i zawodu regulowanego  22
		1.2.2. Zawody zaufania publicznego w świadomości współczesnych Polaków   28
	1.3. Samorząd zawodowy i inne organizacje zawodowe   29
		1.3.1. Regulacje prawne i organizacje zawodowe psychologów w innych krajach  29
		1.3.2. Sytuacja prawna innych zawodów zaufania publicznego w Polsce   32
		1.3.3. Samorząd zawodowy psychologów w Polsce  35
		1.3.4. Zrzeszenia psychologów w Polsce  35
		1.3.5. Międzynarodowe zrzeszenia psychologów  38
	1.4. Prawo do wykonywania zawodu psychologa  40
		1.4.1. Prawo do wykonywania zawodu psychologa w zapisie ustawy  40
		1.4.2. Faktyczne prawo do wykonywania zawodu psychologa 42
		1.4.3. Konsekwencje niejasności prawnychw regulacji zawodu psychologa i losy ustawy  51
	Literatura zalecana  56
	Bibliografia  56
	Akty prawne  57
2. Odpowiedzialność w zawodzie psychologa   61
	2.1. Rodzaje odpowiedzialności psychologów w praktyce zawodowej   61
		2.1.1. Odpowiedzialność karna   61
		2.1.2. Odpowiedzialność cywilna  63
		2.1.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna  64
	2.2. Prawa klienta/pacjenta w kontekście odpowiedzialności zawodowej psychologa   70
	Akty prawne  72
3. Źródła zasad etycznych w zawodzie psychologa   75
	3.1. Etyka filozoficzna a etyka stosowana  75
	3.2. Kodeksy etyki różnych zawodów   79
	3.3. Etyka zawodowa w zawodzie psychologa  81
		3.3.1. Kodeksy etyczne Polskiego Towarzystwa Psychologicznego  82
		3.3.2. Zasady etyki zawodu psychologa wg Kodeksu Etyki Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego  84
		3.3.3. Kodeksy etyczne innych stowarzyszeń psychologicznych 85
	3.4. Zasady etyczne a regulacje prawne  86
		3.4.1. Konflikt zasad etycznych i przepisów prawa  87
		3.4.2. Konflikt zasad etycznych i wymogów organizacji  88
		3.4.3. Absolutny zakaz łamania praw człowieka   88
	3.5. Kontrowersje wokół kodeksów etyki  88
	3.6. Jak rozstrzygać wątpliwości etyczne?  90
	Literatura zalecana  94
	Bibliografia  94
4. Podstawowe zasady etyczne w pracy psychologa    97
	4.1. Zasada A: Działanie dla dobra i nieszkodzenie  99
	4.2. Zasada B: Wierność i odpowiedzialność  102
	4.3. Zasada C: Uczciwość i prawość   126
	4.4. Zasada D: Sprawiedliwość   128
	4.5. Zasada E: Szacunek dla ludzkich praw i ludzkiej godności  129
	Literatura zalecana  135
	Bibliografia  135
	Akty prawne  137
5. Tajemnica zawodowa  139
	5.1. Pojęcie tajemnicy zawodowej  139
	5.2. Tajemnica w zawodzie psychologa – podstawy prawne  141
	5.3. Jak długo obowiązuje tajemnica zawodowa?  143
	5.4. Ograniczenia tajemnicy zawodowej w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia   143
	5.5. Tajemnica zawodowa psychologa a sąd, prokuratura i policja 146
		5.5.1. Bezwzględny zakaz dowodowy  146
		5.5.2. Społeczny obowiązek denuncjacji  148
		5.5.3. Prawny obowiązek denuncjacji  156
		5.5.4. Psycholog jako świadek w procesie karnym   162
		5.5.5. Psycholog jako świadek w postępowaniu cywilnym  164		
		5.5.6. Tajemnica w pracy biegłego sądowego   165
	5.6. Zagrożenie poufności w kontekście terapii grupowej lub terapii par   166
	5.7. Ograniczenia poufności w usługach na zlecenie strony trzeciej   167
	5.8. Ujawnienie informacji w celach dydaktycznych   167
	5.9. Ujawnienie informacji w celu uzyskania konsultacji  168
	5.10. Ujawnienie informacji poufnej na życzenie klienta  169
	5.11. Ujawnienie informacji poufnych w związku z obroną psychologa   170
	5.12. Zabezpieczenie poufności przy współpracy z innymi specjalistami  171
	Literatura zalecana  171
	Bibliografia   172
	Akty prawne  173
6. Dokumentacja psychologiczna    177
	6.1. Standardy APA w zakresie dokumentacji  178
		6.1.1. Cel tworzenia dokumentacji  178
		6.1.2. Co podlega udokumentowaniu  179
		6.1.3. Sposób organizacji dokumentacji  181
		6.1.4. Etyczne standardy tworzenia i zabezpieczania dokumentacji psychologicznej  183
	6.2. Regulacje prawne związane z przetwarzaniem danych osobowych (RODO)   189
		6.2.1. Dane osobowe w praktyce psychologicznej   190
		6.2.2. Podstawa prawna przetwarzania danych osobowych 192
		6.2.3. Prawa osoby, której dotyczą dane osobowe   194
		6.2.4. Zasady ochrony prywatności i danych osobowych  198
	6.3. Prawne regulacje dotyczące dokumentacji w niektórych obszarach praktyki  
		6.3.1. Dokumentacja psychologiczna – ogólna   200
		6.3.2. Dokumentacja medyczna i dokumentacja psychologiczna w kontekście świadczeń leczniczych   201
	6.4. Prywatność a dokumentacja zewnętrzna („jawna”)  206
	6.5. Okres przechowywania dokumentacji psychologicznej  208
	6.6. Etyczne i prawne zasady udostępniania dokumentacji innym podmiotom  211
		6.6.1. Opracowania statystyczne na podstawie dokumentacji psychologicznej   212
		6.6.2. Dostęp do dokumentacji innych specjalistów pracujących z klientem   213
		6.6.3. Opracowania do celów naukowych  214
	6.7. Ograniczenie uprawnień organów ścigania w dostępie do dokumentacji psychologicznej  214
		6.7.1. Dokumentacja psychologiczna jako dowód w procesie karnym  215
		6.7.2. Dokumentacja psychologiczna jako dowód w procesie cywilnym   220
	Literatura zalecana  222
	Bibliografia  222
	Akty prawne  223
7. Świadoma zgoda na usługę psychologiczną   225
	7.1. Prawo klienta do dobrowolnego i świadomego korzystania z usług psychologicznych   225
		7.1.1. Zgoda na przetwarzanie danych osobowych  227
		7.1.2. Zgoda na usługę psychologiczną osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych  227
		7.1.3. Usługa psychologiczna bez zgody  228
	7.2. Informacje niezbędne do podjęcia świadomej zgody  234
		7.2.1. Rzetelna informacja o kwalifikacjach psychologa  235
		7.2.2. Rzetelna informacja o metodzie pracy i jej alternatywach  235
		7.2.3. Rzetelna informacja o poufności i jej ograniczeniach  236
		7.2.4. Uzgodnienie celu, zakresu i sposobu realizacji usługi 236
		7.2.5. Rzetelna informacja o prawach klienta   237
	7.3. Uzgodnienie praktycznych aspektów usługi   239
		7.3.1. Konflikt interesów i różnorodność ról  239
		7.3.2. Odpłatność   239
		7.3.3. Wymiar czasowy   240
	Załącznik 1. Lista kontrolna zagadnień etycznych związanych z poinformowaną zgodą   240
	Załącznik 2. Lista kontrolna związana z podjęciem się usługi psychologicznej   242
	Literatura zalecana  243
	Bibliografia  243
	Akty prawne  243
8. Standardy etyczne w diagnozie psychologicznej   245
	8.1. Opinia psychologiczna na podstawie badania diagnostycznego 245
	8.2. Zasady ogólne etycznego postępowania diagnostycznego  246
	8.3. Podmiotowe traktowanie klienta   246
		8.3.1. Minimalizacja wtargnięcia (standard 4.04 – Minimalizacja wtargnięcia; APA, 2017)  247
		8.3.2. Diagnoza a badania naukowe  247
	8.4. Zapewnienie optymalnego funkcjonowania klienta  248
	8.5. Standardy diagnozy   249
	8.6. Dobór narzędzi diagnostycznych   250
		8.6.1. Odpowiedzialne rozróżnienie między diagnozą psychologiczną a badaniem testowym   250
		8.6.2. Kontrowersje wokół technik projekcyjnych  252
		8.6.3. Prawo do stosowania narzędzia diagnostycznego  253
		8.6.4. Kwalifikacje użytkownika narzędzi diagnostycznych  255
	8.7. Przedstawienie wniosków diagnostycznych   256
		8.7.1. Pisemna opinia, orzeczenie, raport  257
		8.7.2. Ustna informacja zwrotna  258
	8.8. Diagnoza grup szczególnych (niepełnosprawność, obca kultura/ obcy język)  260
		8.8.1. Bariera językowa   260
		8.8.2. Bariera kulturowa   262
		8.8.3. Modyfikacja procedury i niedostosowanie prób normalizacyjnych   263
	Literatura zalecana  266
	Bibliografia  267
	Akty prawne  269
9. Standardy etyczne w pomocy psychologicznej   271
	9.1. Kwalifikacje do udzielania pomocy psychologicznej  272
		9.1.1. Interwencja oparta na dowodach  273
		9.1.2. Kontekst prawny   275
	9.2. Pomoc psychologiczna a autonomia i integralność klienta  276
	9.3. Zawarcie kontraktu na pomoc psychologiczną   278
	9.4. Terapia dla rodzin lub grup  279
	9.5. Terapia dla osób znajdujących się już pod opieką psychologa 280
	9.6. Niedostępność terapii   280
	9.7. Zakończenie terapii   281
	9.8. Monitorowanie skuteczności interwencji. Superwizja  282
	Literatura zalecana  284
	Bibliografia  284
10. Usługi psychologiczne na zlecenie strony trzeciej – problem dobrowolności, podmiotowości i poufności   287
	10.1. Diagnoza psychologiczna w procesie ubiegania się o pracę 290
	10.2. Prawnie wymagana ocena psychologiczna w celu określenia zdolności do wykonywania zawodu lub funkcji   291
	10.3. Pobór do wojska   291
	10.4. Usługa psychologiczna na zlecenie pracodawcy  292
	10.5. Przymusowe badanie psychologiczne na zlecenie wymiaru sprawiedliwości   293
	10.6. Dokumentacja psychologiczna w systemie oświaty   294
	Literatura zalecana  294
	Bibliografia  295
	Akty prawne  295
11. Przeciwdziałanie dyskryminacji w praktyce psychologicznej   297
	11.1. Dyskryminacja – kontekst prawny  298
	11.2. Przejawy dyskryminacji w praktyce psychologicznej  300
		11.2.1. Odmowa świadczenia  300
		11.2.2. Niezróżnicowane postrzeganie osób należących do mniejszości   305
		11.2.3. Niedostosowanie świadczenia do specyficznych potrzeb osób należących do mniejszości  306
		11.2.4. Nieuwzględnianie zagrożenia stereotypem  307
		11.2.5. Przeżywanie negatywnych uczuć  308
	11.3. Dyskryminacja wynikająca z ograniczeń kompetencji psychologów  308
		11.3.1. Ograniczenia kompetencji w usługach dla klientów z zaburzeniami somatycznymi  309
		11.3.2. Ograniczenia kompetencji w usługach dla klientów z grup mniejszościowych  312
	11.4. Dyskryminacja wynikająca z uprzedzeń żywionych przez psychologa  313
		11.4.1. Obowiązek eliminowania uprzedzeń   314
		11.4.2. Zalecenia dla psychologów świadczących usługi populacjom zróżnicowanym etnicznie, językowo, kulturowo i seksualnie  320
	Literatura zalecana  324
	Bibliografia  325
	Akty prawne  327
12. Usługi psychologiczne na odległość   329
	12.1. Czy możliwa jest etyczna usługa psychologiczna na odległość?  329
	12.2. Opracowania dotyczące zasad etycznych w usługach na odległość  330
	12.3. Zalety kontaktu psychologicznego na odległość  331
	12.4. Zagrożenia dla praw klienta w usługach na odległość  332
		12.4.1. Poufność w usługach na odległość   332
		12.4.2. Sytuacja kryzysowa w usługach na odległość  333
		12.4.3. Świadoma zgoda w usługach na odległość  335
		12.4.4. Wyznaczenie granic   335
	12.5. Specyfika telepsychoterapii  336
	12.6. Diagnoza psychologiczna przez internet  337
		12.6.1. Zalety i ograniczenia   337
		12.6.2. Testy do samodzielnego rozwiązania w celu rozwoju osobistego i pogłębienia samoświadomości vs. diagnoza psychologiczna  338
	12.7. Bezpieczeństwo narzędzi diagnostycznych w internecie  344
	Literatura zalecana  344
	Bibliografia  345
13. Usługi psychologiczne na rzecz dzieci   347
	13.1. Zgoda na usługę psychologiczną wobec dzieci   348
		13.1.1. Władza rodzicielska – aspekt prawny   348
		13.1.2. Wyrażenie zgody na usługę psychologiczną wobec dziecka – kwestie prawne  350
		13.1.3. Zgoda na usługę psychologiczną na terenie instytucji, pod której opieką znajduje się dziecko  350
		13.1.4. Kontrowersje wokół minimalnego wieku dla wyrażenia świadomej zgody – regulacje w kodeksie cywilnym   352
		13.1.5. Kontrowersje wokół minimalnego wieku dla wyrażenia świadomej zgody – jak kwestia zgody dziecka jest regulowana w zawodzie lekarza   353
		13.1.6. Wyrażenie przyzwolenia na usługę psychologiczną przez dziecko   355
	13.2. Odpowiedzialność za samopoczucie dziecka w trakcie kontaktu  360
		13.2.1. Obecność osoby bliskiej  361
	13.3. Poszanowanie podmiotowości dziecka  362
		13.3.1. Poszanowanie podmiotowości dziecka a wywiad z rodzicami   362
		13.3.2. Poszanowanie podmiotowości dziecka a udzielanie informacji zwrotnych  363
		13.3.3. Zdefiniowanie obszaru świadczenia i minimalizacja wtargnięcia   364
	13.4. Dylemat klient-dziecko czy klient-rodzic  365
	13.5. Zasada poufności i jej ograniczenia w usługach wobec dzieci  367
	13.6. Dziecko w badaniach naukowych  368
		13.6.1. Dobrowolność udziału dzieci w psychologicznych badaniach naukowych  368
		13.6.2. Czy badania naukowe z udziałem dzieci są konieczne?  369
	Literatura zalecana  371
	Bibliografia  371
	Akty prawne  372
14. Zasady etyki w naukowych badaniach psychologicznych   375
	14.1. Prawne aspekty przestrzegania zasad etyki w psychologicznych badaniach naukowych  376
		14.1.1. Regulacja badań biomedycznych  376
		14.1.2. Regulacje w badaniach naukowych z udziałem ludzi w innych krajach  380
		14.1.3. Regulacje w badaniach naukowych z udziałem zwierząt   382
		14.1.4. Polskie regulacje w psychologicznych badaniach naukowych z udziałem ludzi  384
	14.2. Świadoma zgoda na udział w badaniu  387
		14.2.1. Regulacje prawne dotyczące przetwarzania wrażliwych danych osobowych  390
		14.2.2. Świadoma zgoda na rejestrację głosu i wizerunku 391
		14.2.3. Zgoda na ujawnienie dodatkowych informacji   392
		14.2.4. Zgoda na udział w badaniach osób bez zdolności lub z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych   392
		14.2.5. Odstąpienie od świadomej zgody w badaniach naukowych   392
		14.2.6. Informacja o przetwarzaniu danych osobowych (RODO)   393
	14.3. Poufność informacji w badaniach naukowych   394
		14.3.1. Przechowywanie danych  395
		14.3.2. Ujawnienie osobie badanej wrażliwych danych z badania naukowego  396
		14.3.3. RODO a badania naukowe  398
	14.4. Zgoda instytucji   405
	14.5. Udział w badaniu osób podległych (klient/pacjent, student)  405
	14.6. Problemy związane z wykluczaniem osób z badań   406
	14.7. Wynagrodzenie za udział w badaniach  407
	14.8. Procedury maskujące   408
		14.8.1. Procedura odkłamania  409
		14.8.2. Odstąpienie od procedury odkłamania  410
	14.9. Minimalizowanie szkód  410
	14.10. Badanie naukowe weryfikujące skuteczność terapii  411
	14.11. Badania naukowe przez internet  413
		14.11.1. Poufność w badaniach internetowych  413
		14.11.2. Problem świadomej zgody w badaniach internetowych   414
		14.11.3. Maskowanie, odkłamanie i dyskomfort w badaniach internetowych  414
	Załącznik 1. Lista kontrolna zagadnień etycznych w badaniu naukowym  417
	Załącznik 2. Lista kontrolna zagadnień etycznych związanych ze świadomą zgodą na badanie  418
	Literatura zalecana  420
	Bibliografia  420
	Akty prawne  422
15. Zasady etycznego postępowania podczas rozpowszechniania wyników badań, wiedzy psychologicznej i popularyzacji    425
	15.1. Rozpowszechnianie wyników badań naukowych i wiedzy naukowej  425
		15.1.1. Plagiatorstwo   426
		15.1.2. Zasady powoływania się na literaturę cytowaną  429
		15.1.3. Zasady cytowania i parafrazowania  429
		15.1.4. Zgoda na reprodukcję  431
	15.2. Autorstwo publikacji   432
	15.3. Powtórna publikacja danych  433
	15.4. Udostępnianie danych do weryfikacji  434
	15.5. Recenzja naukowa   434
	15.6. Unikanie konfliktu interesów   434
	Literatura zalecana  436
	Bibliografia  436
	Akty prawne  437
16. Tożsamość zawodowa psychologa i prawa psychologa    439
	16.1. Prawa psychologa   443
		16.1.1. Prawo do niezależności zawodowej   444
		16.1.2. Prawo do zrzeszania się  444
		16.1.3. Prawo do ustawicznego kształcenia   445
		16.1.4. Prawo do błędu   445
		16.1.5. Prawo do obrony  446
		16.1.6. Prawo do uzyskania wsparcia  446
		16.1.7. Prawo do korzystania z wyników pracy innych specjalistów   447
		16.1.8. Prawo do odmowy składania zeznań   447
		16.1.9. Prawo do odmowy wobec pracodawcy lub współpracownika   447
		16.1.10. Prawo do odmowy informacji wobec klienta  447
		16.1.11. Prawo do odmowy świadczenia w szczególnych sytuacjach   448
		16.1.12. Prawo do przerwania usługi w szczególnych sytuacjach   451
		16.1.13. Prawo do autorskich metod pracy  452
		16.1.14. Prawo do ochrony osobistych granic   452
	Bibliografia  452
O Autorce   454