Historia Żydów w starożytności
Unikatowe opracowanie historii Żydów w szerokim zakresie chronologicznym obejmującym ponad dwa tysiące lat – od czasów gdy w Kanaanie uformowała się niewielka społeczność określana mianem Izraela, aż do podbojów arabskich w VII w. n.e. Opierając się na wszechstronnej bazie źródłowej, w tym na najnowszych badaniach archeologicznych, autorzy w zwartym wykładzie przedstawiają historię polityczną Żydów, rozwój ich kultury i zmiany religijne zachodzące na przestrzeni wieków. W pierwszej część podręcznika przedstawiono historię Izraela i Żydów od czasów najdawniejszych do upadku państwa Hasmoneuszy. W drugiej części omówiono okres panowania rzymskiego, kiedy Żydzi, pozbawieni własnej państwowości, żyli w państwie klienckim wobec Rzymu, a następnie w rzymskiej prowincji. Tu też pokazano zmiany zachodzące w świecie żydowskim w dobie chrystianizacji państwa.
Publikację wyróżnia wyjątkowe ujęcie tematu, gdyż prezentowany w niej wykład nie przypomina tradycyjnych „biblijnych” historii Izraela, został bowiem – gdy tylko było to możliwe – oparty na źródłach pozabiblijnych konfrontowanych z narracją Biblii. W wielu miejscach autorzy odrzucają wersje wydarzeń przedstawione w Piśmie jako niezgodne z faktami historycznymi. W myśl tej koncepcji metodologicznej, nakazującej w miarę możliwości ujmować dzieje Żydów w kontekście zewnętrznym, ramy chronologiczne podręcznika wyznaczają egipski faraon i arabski prorok – Thotmes III i Mahomet – zamiast postaci znanych przede wszystkim z narracji żydowskich.
Historia Żydów w starożytności” to unikatowe opracowanie, które z pewnością stanie się podstawową lekturą dla miłośników historii starożytnej. Jest to pozycja obowiązkowa dla wszystkich sympatyków epoki zdominowanej przez faraonów, Persów i Rzymian. Choć Żydzi nie należeli do największych potęg ówczesnego świata, ich wpływ na kształtowanie się współczesnej cywilizacji był ogromny. Warto zatem sięgnąć po recenzowaną syntezę i poznać ich najdawniejsze dzieje na tle historii Bliskiego Wschodu. Polecam uwadze. (Czytaj więcej: https://histmag.org (https://histmag.org/Lukasz-Niesiolowski-Spano-Krystyna-Stebnicka-Historia-Zydow-w-starozytnosci.-Od-Thotmesa-do-Mahometa-recenzja-i-ocena-22231)
Piotr Bejrowski,
Histmag (ocena 8)
Wprowadzenie (Łukasz Niesiołowski-Spanò, Krystyna Stebnicka) 9
Część I
Kanaan, Izrael I Żydzi od epoki brązu do nadejścia Rzymian (Łukasz Niesiołowski-Spanò)
Rozdział 1
Od Thotmesa do Szeszonqa (XV–X w.). Kanaan w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza 19
1.1. Mieszkańcy Palestyny późnej epoki brązu – specyfika populacji 19
1.2. Epoka zależności od Egiptu; sytuacja wewnętrzna Palestyny 25
1.3. Archiwum z Amarny – obraz Kanaanu 41
1.4. Ugarit – przykład kananejskiego królestwa późnej epoki brązu 45
1.5. Zmiany osadnicze. Etnogeneza Izraela 49
1.6. Migracje. Pojawienie się Aramejczyków, inwazja Ludów Morza 60
Bibliografia 78
Rozdział 2
Od Szeszonqa do Nabuchodonozora (X–VI w.). Epoka monarchii: Izrael i Juda 81
2.1. Władza charyzmatyczna i „państwo plemienne”, czyli zanim powstała monarchia 81
2.2. Wokół Izraela: Fenicjanie, Aramejczycy, Gilead, Ammon, Moab, Edom 102
2.3. Izrael przedkrólewski 104
2.4. Izrael Omrydów – początki nowoczesnej monarchii 107
2.5. W cieniu Damaszku – Palestyna wobec presji aramejskiej w 2 połowie IX w. 121
2.6. Juda – początki państwowości 124
2.7. W cieniu Asyrii – VIII w. 130
2.8. Pax Assyriaca w Judzie (ok. 700–630) 149
2.9. Palestyna 640–604 r. Powrót Egipcjan 163
2.10. Religia: jahwizm jako religia dynastii; kult; profetyzm 168
Bibliografia 174
Rozdział 3
Od Nabuchodonozora do Artakserksesa (VI–V w.). Niewola babilońska i wczesna epoka perska 177
3.1. Chaldejczycy w Babilonii 178
3.2. Upadek Asyrii i podboje Chaldejczyków 178
3.3. Juda od bitwy pod Karkemisz (605) do zniszczenia Jerozolimy (586) 182
3.4. Judejczycy w Babilonii – od Nabuchodonozora II do Cyrusa 189
3.5. Religia bez kultu? Przemiany w życiu duchowym. Nowe kryteria tożsamości 193
3.6. Podboje perskie, struktura imperium, znaczenie języka aramejskiego 200
3.7. Powroty z niewoli – od Cyrusa do Artakserksesa I 202
Bibliografia 215
Rozdział 4
Od Artakserksesa do Pompejusza (V–I w.). Epoka perska i hellenistyczna 217
4.1. Prowincja Jehud 217
4.2. Samaria i Samarytanie 232
4.3. Żydowscy osadnicy w Egipcie – Elefantyna 235
4.4. Rozwój literatury biblijnej; rola języka hebrajskiego 236
4.5. Kampania Aleksandra Macedońskiego i upadek Persji 239
4.6. Pod rządami Ptolemeuszy 240
4.7. Pod rządami Seleukidów 247
4.8. Rebelia Machabeuszy 250
4.9. Niezależne państwo żydowskie: od arcykapłanów do królów 257
4.10. Przemiany religijne 264
Bibliografia 274
Część II
Żydzi w świecie rzymskim (Krystyna Stebnicka)
Rozdział 5
Od Pompejusza do śmierci Heroda Wielkiego (63–4 p.n.e.) 279
5.1. Od Pompejusza do Juliusza Cezara 279
5.2. Dojście do władzy Heroda Wielkiego 282
5.3. Państwo Heroda Wielkiego 283
5.4. Świątynia Heroda 291
Bibliografia 294
Rozdział 6
Od śmierci Heroda Wielkiego do stłumienia pierwszego powstania przeciwko rzymianom 295
6.1. Od królestwa do rzymskiej prowincji 295
6.2. Tetrarchie Heroda Filipa (4 p.n.e.–33/34 n.e.) i Heroda Antypasa (4 p.n.e.–39 n.e.). Państwo Agryppy I 301
6.3. Prowincja Judea od 44 r. do wybuchu powstania przeciwko Rzymianom 302
6.4. Powstanie przeciwko Rzymianom 305
Bibliografia 307
Rozdział 7
Od zakończenia pierwszego powstania do stłumienia powstania Bar Kochby (70–135) 309
7.1. Między powstaniami 309
7.2. Powstanie Bar Kochby 315
7.3. Kolonia Aelia Capitolina 323
Bibliografia 326
Rozdział 8
Od upadku powstania Bar Kochby do panowania Konstantyna (II–III w.) 329
8.1. Rzym i żydowscy mieszkańcy imperium w II–III w. 329
8.2. Prowincja Syria Palaestina 331
8.3. Hellenizacja Palestyny 334
8.4. Środowiska rabiniczne w II–III w. 340
8.5. Żydowski patriarcha w III w. 342
Bibliografia 347
Rozdział 9
Diaspora żydowska okresu wczesnego cesarstwa 349
9.1. Żydzi w świecie miast imperium 349
9.2. Żydowska wspólnota 352
9.3. Synagoga i jej funkcje w diasporze 355
9.4. Konflikty żydowsko-greckie w diasporze 361
Bibliografia 366
Rozdział 10
Wiek przełomu – od panowania Konstantyna do zniesienia instytucji patriarchatu 367
10.1. Relacje żydowsko-chrześcijańskie 367
10.2. Palestyna jako prowincja 371
10.3. Akcja chrystianizacyjna – budowa pierwszych kościołów w Palestynie 375
10.4. Konstantyn i Żydzi 380
10.5. Polityka następców Konstantyna wobec Żydów (do panowania Teodozjusza II) 384
10.6. Patriarchat żydowski i środowiska religijne w Palestynie 392
10.7. Diaspora żydowska w imperium chrześcijańskim 395
Bibliografia 398
Rozdział 11
Żydzi w państwie chrześcijańskim od upadku patriarchatu do inwazji perskiej (V–VI w.) 399
11.1. Prowincja Palestyna i grupy ludności 399
11.2. Ustawodawstwo Justyniana 411
11.3. Samarytanie 415
11.4. Żydzi poza granicami państwa bizantyńskiego 419
Bibliografia 424
Rozdział 12
Żydzi w czasach wielkich przemian VII w. 427
12.1. Najazd Persów 427
12.2. Podbój arabski 432
12.3. Żydzi i Arabowie 436
Bibliografia 436
Wykaz skrótów stosowanych w tekście 438
Hipotetyczny czas powstania omawianych utworów i ksiąg 441
Indeks autorów starożytnych 443
Indeks osób 445
Indeks nazw geograficznych i etnicznych 457
Spis map 468
Źródła ilustracji 470
Ilustracje kolorowe 471
