Miasto i sens
Intencją publikacji jest przekrojowe ujęcie tematyki miasta, gdzie perspektywa „miękka”, antroposocjologiczna, spotyka się z perspektywą „twardą” – urbanistyczną, ukazując szerokie spektrum spraw związanych z tożsamością miasta i jej ewolucją w kontekście rozumienia sensu egzystencji we wspólnocie. Rozważania o zmieniającej się tożsamości miasta zaprezentowane są zarówno na przykładzie miast wielkich i znanych, jak i mniej dotąd rozpoznanych. Wszystko podporządkowane zostało podstawowemu pytaniu o miasto w perspektywie sensu.
Wprowadzenie 13
Część I. Modelowanie miasta, formowanie sensu
Rozdział 1. Miasto: duch miejsca i ciało w przestrzeni 25
1.1. Miasto i ja. Razem czy osobno? 25
1.2. Miejsce czy przestrzeń? 33
1.3. Sztuka oswajania miasta 37
1.4. Cielesność miasta. Miasto jako żywy organizm 42
1.5. Pochłanianie miasta zmysłami 45
Rozdział 2. Miasto zwierciadłem cywilizacji 51
2.1. Odcisk historii 51
2.2. Miasto i władza 61
2.3. Miasto wytwarza przestrzeń 64
Rozdział 3. Miasto w objęciach idei 68
3.1. Miasto w perspektywie eschatologicznej 68
3.1.1. Babilon szatański i Nowe Jerusalem, miasto Boga 68
3.1.2. Babilon historyczny i mityczny 70
3.1.3. „Babiloński” Waszyngton, szatańskie centrum świata 73
3.2. Wszczepianie sensu, czyli nowoczesność zaordynowana 74
3.2.1. Wymyślać miasto 75
3.2.2. Lizbona Markiza de Pombal 75
3.2.3. Paryż Barona Haussmanna 78
3.2.4. Sztokholm socjaldemokratów 81
3.3. Miasto w dybach ideologii 83
3.3.1. Ideologowie formują świadomość, architekci i urbaniści wcielają idee 83
3.3.2. Norymberga – miasto nazistowskich zjazdów. Ideologia wbita w grunt 87
3.3.3. Brescia, czyli „nowa wspaniała Italia”. Wyburzanie dla uzdrawiania 89
3.3.4. Mińsk – komunistyczny ideał zabudowy 91
Rozdział 4. Miasto w poświacie glorii 95
4.1. Nieustępliwy urok strzelistej wizji 95
4.1.1. Auroville – miasto Jutrzenka. Utopia przećwiczona 95
4.1.2. The Town of Celebration – murowana idylla 99
4.1.3. Maidar City – miasto Buddy 101
4.2. Miasta uzurpowanej glorii 103
4.2.1. Astana, czyli Nursułtan. Miasto jutra 103
4.2.2. Naipiydaw – Miasto Królów zbudowane przez juntę 106
4.2.3. Projekt „Skopje 2014”. Przebudowa centrum jako pompowanie narracji narodowej 109
4.3. Refleksja spajająca: O tożsamości miasta na warunkach władzy 112
Rozdział 5. Zdrowie i ład. Tęsknota za ideałem 115
5.1. Idee zdrowego miasta, czyli nobilitacja ruchu i prywatności 115
5.2. O ładzie urbanistów i bezładzie wśród ludzi 119
5.2.1. Miasto i sens w manifestach. Pokusa rozwiązań ostatecznych a niesforność mieszczan 119
5.2.2. Refleksja zamiast podsumowania: Od miasta idealnego ku metropolii globalnej 123
Część II. Tożsamość miasta Zachodu
A. Miasto w perspektywie historycznej Zachodu
Rozdział 6. Korzenie zachodniości miasta 129
6.1. Zachodniość jako perspektywa poznawcza 129
6.2. Źródła zachodniości współczesnego miasta 133
6.2.1. Agora i Pnyks. Ateny jako kolebka demokracji i miejskości 133
6.2.2. Miasto średniowieczne jako „wspólnota współczująca” 137
6.2.3. Autonomia i więź. Owoce Hanzy 139
6.3. Miasto europejskie, czyli jakie? 142
Rozdział 7. Ewolucja miasta Zachodu 145
7.1. Miasto zachodnie w pespektywie historycznej 145
7.2. Amsterdam – najbardziej liberalne miasto świata 149
7.3. Homo oeconomicus wtargnął na salony. Indywidualizm nowym paradygmatem i trendem 153
7.4. Londyn – ikona indywidualizmu 157
7.5. Wyjście na wody kosmopolityzmu. W stronę metropolii zwanej Wielkim Jabłkiem 161
7.6. Miasto Zachodu w świecie globalizacji 166
7.7. O diabelskości miasta i anielskości wsi. Specyfika polska 170
B. Wielkie miasto i jego mieszczanie
Rozdział 8. Straszni czy piękni mieszczanie? 179
8.1. Wielkie miasto – twór przepuszczalny jak gąbka 179
8.2. Mentalność wielkomiejska 181
8.3. Mieszczaństwo ostoją wielkomiejskości. Stare i nowe mieszczaństwo 185
8.4. Nowe mieszczaństwo metropolitalne 187
Rozdział 9. Wielkomiejskość na uwięzi paradoksu tożsamości 191
9.1. Lokalnie czy globalnie? 191
9.2. Homo eligens w wielkim mieście 197
9.3. Antynomie życia miejskiego. Kontredans obcości ze swojskością 200
9.4. Ucieczka z miasta mieszczan? Stylizacje i profile 205
Rozdział 10. Wielkomiejskość w epoce „płynnej rzeczywistości” 211
10.1. Ja i ta „cała zgiełkliwa reszta” 211
10.2. Usidleni w sieciach 214
10.3. Mobilność ostoją miejskości 217
10.4. Miejskość jako przygoda, zblazowanie, nuda dziwactwa 220
10.5. W chmurze hiperrzeczywistości miasta 223
10.5.1. Virtual spotyka real. Miasto, czyli żywoty równoległe i naprzemienne 223
10.5.2. W syndromie digifrenii, czyli wielkie miasto jest wszędzie 229
10.6. Miasto – kalejdoskop, który może się rozsypać 232
Część III. Zmierzch miasta Zachodu
A. Nieprzejrzysta współczesność, jej koszmary i nadzieje
Rozdział 11. Siły niszczące miasto 239
11.1. Konstruowanie i destrukcja zachodzą równolegle. Skąd bierze się niedoprzestrzeń? 239
11.2. Wielkie miasto jako gniazdo przemocy 241
11.3. Kolorowy mrok wielkomiejskiego getta, czyli rzecz o bandytyzmie ulicznym 245
11.3.1. Nie tylko Molenbeek 247
11.4. Krajobraz gangsterstwa, czyli o ciemnej stronie władzy w mieście i rządach występku 251
11.4.1. Epizod: Neapol 252
11.5. Wiele twarzy wykluczenia 256
11.5.1. Przypadek Sztokholmu: Archipelag z wyspami wykluczenia 259
Rozdział 12. Nadzieja na „dobre rządy w dobrym mieście” 268
12.1. Miasto i jego samorząd 268
12.1.1. Rządzić, zarządzać, czy administrować miastem? 268
12.1.2. Miasto i jego wielowładza 271
12.2. Samorządność i jej paradoksy 274
12.3. Sfragmentyzowane społeczeństwo, ponowoczesna samorządność 277
12.3.1. Władze miasta wobec „płynnej rzeczywistości” 277
12.3.2. Samorządne miasto wobec „zakręconych” problemów rozwoju 279
12.3.3. Dylematy współczesnego miasta. Refleksja nad unikalnością naszych czasów 281
12.4. Miasto rozumie siebie i kreuje siebie 283
12.4.1. Inteligencja miasta jako remedium „na cały ten zgiełk”? 283
12.4.2. Czy kreatywne miasto to coś więcej niż miasto inteligentne? 291
Rozdział 13. Baśń o ekologicznie poprawnym i zrównoważonym mieście 297
13.1. Miasto zatruwa ciała, dławi oddech, męczy umysł? 297
13.2. Marzeniu na imię Ekomiasto 301
13.2.1. Idylla pod hasłem: „w pełni ekologiczne miasto Masdar” 305
13.3. Ekomiasto ewoluuje. Sojusz koncepcji smart i sustainable city 309
13.3.1. Przypadek Tianjin Eco-city 311
13.3.2. Akcja na rzecz marzeń. Przypadek Hammarby Sjöstad (Sztokholm) 313
B. Krajobraz miasta w porze zmierzchania
Rozdział 14. Przyszłość zaprogramowana? Sens zadekretowany? 319
14.1. Myśli o drodze ku miastu przyszłości 319
14.2. Miasta zadekretowane 321
14.3. Zadekretować miasto szczęśliwe 324
14.3.1. Dygresja: Niezadekretowana szczęśliwość. O mieście będącym rajem na ziemi 332
Rozdział 15. Wielkie miasta zmieniają świat 334
15.1. Czas metropolii 334
15.1.1. Urbanizacja w wersji „turbo” 334
15.1.2. Jak zostać metropolią? Na karuzeli kapitałów 338
15.1.3. Pocztówka ze Sztokholmu 342
15.1.4. Łabędź wzbija się do lotu. Przypadek Sztokholmu jako wschodzącej metropolii 344
15.2. Przyszłości na imię Globalność 353
15.2.1. Elitarny klub miast globalnych 353
15.2.2. Dygresja z intencją konkluzji: Metropolie kontra peryferie 360
15.2.3. Pocztówka z Londynu, z pewną dozą ambicji analitycznych 362
Rozdział 16. Zachodniość, czyli twarz przemijania 371
16.1. Globalizm rozmywający zachodniość miasta. Refleksja wokół wieszczeń Jeana Baudrillarda 371
16.2. Co z wolnością, co ze wspólnotą? 374
16.3. „Gniazdo” versus „system”. Pytanie o nową tożsamość miasta 381
16.4. Czy już zmierzcha? 385
16.5. Co psuje miasto od środka, a co od zewnątrz. „Dobre miasto” przeżytkiem? 388
16.6. W stronę miasta szablonowego 393
16.7. Jak zarządzać miastem, które wymyka się spod kontroli i władzy, i obywateli? 397
16.8. Netokracja. Nowa elita a współdziałanie w mieście 400
16.9. Miejska etopia jako remedium „na całe to zło”? 403
16.9.1. Dygresja: Living Labs i inicjatywa Eurocities 407
16.10. Czy możliwe jest jeszcze miasto autentyczne, czyli… zwyczajne? 409
Rozdział 17. W stronę „nowego wspaniałego niemiasta” 413
17.1. Jutro miasta. Co i jak planować? 413
17.2. Czy miasto zmierza ku samounicestwieniu? 417
17.3. Miasto przekształca się w niemiasto 423
17.4. Niespołeczeństwo w niemieście 431
17.5. Portret globalnej niemiejskości we wnętrzu 434
17.5.1. Dygresja 1: Podmiejskość niemiasta 435
17.5.2. Dygresja 2: Niemiasta odlotowe i niemiasta w klatce 436
17.5.3. Dygresja 3: Niemiasto w świecie układanym przez Internet Rzeczy 439
Posłowie 443
Bibliografia 447
Spis fotografii 463
Informacja o Autorze 465
