Między wolnością a nadzorem. Internet w zmieniającym się społeczeństwie
Internet jest powszechnie uważany za „królestwo wolności”. Częste są opinie, że w internecie można opublikować wszystko i że nikt nad tym nie panuje, że technologia ta nie pozwala na sprawowanie jakiejkolwiek kontroli nad ludźmi. W książce takie przekonania zostają podane w wątpliwość. Dziś internet nie tylko nie wspiera wolności, lecz wręcz na wiele sposobów ją ogranicza. Umożliwia prowadzenie inwigilacji, kontroli i nadzoru na niespotykaną dotąd skalę. Sformułowane w tej pracy tezy są udokumentowane na podstawie wielu źródeł, a także badań własnych. Książka prowokuje do refleksji i do bardziej wnikliwego spojrzenia na technologię, która stała się obecnie nieodłączną częścią naszego życia.
Książka wydaje mi się bardzo interesująca, ważna i potrzebna. Autorka podejmuje zagadnienia bardzo istotne, dziejące się na naszych oczach, a równocześnie zestawia je z klasyczną i dzisiejszą zachodnią filozofią polityczną, zajmującą się istotą władzy, demokracji, wolności, roli jednostki w dziejach i w kształtowaniu zbiorowej mentalności i struktur społecznych.
z recenzji prof. dr. hab. Janusza Muchy
Marta Juza obrała za cel swego badania bardzo aktualny temat prowokujący wiele sporów i namiętności. Zaproponowała wysokiej jakości dyskurs socjologiczny. Książka może stanowić cenną pomoc dydaktyczną dla studentów nauk społecznych: socjologii, politologii i dziennikarstwa. Kto się interesuje sieciami, komunikacją w kontekście nowych technologii, przeczyta tę wymagającą skupienia książkę i ten trud się opłaci.
z recenzji dr. hab. Kazimierza Krzysztofka
profesora Uniwersytetu Humanistycznospołecznego SWPS
Marta Juza – socjolog, adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Autorka książki o pionierach polskiego internetu oraz wielu badań i artykułów naukowych na temat społecznych aspektów internetu, mediów, nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz kultury popularnej.
Spis treści
Podziękowania 7
Wprowadzenie: od technologii wolności do instrumentu nadzoru 9
1. Społeczeństwo w procesie intensywnych zmian 17
1.1. Nowa epoka w historii ludzkości? 17
1.2. Cyfrowe techniki informacyjno-komunikacyjne we współczesnym
społeczeństwie 40
1.3. Globalizacja w aspekcie technicznym, ekonomicznym, politycznym
i kulturowym 53
1.4. Indywidualizacja, sieci społeczne, indywidualizm sieciowy 73
1.5. Wielość, nadmiar, złożoność – czy koniec społeczeństwa? 89
2. Wolność, władza i nadzór w ujęciu filozoficznym
i socjologicznym 95
2.1. Nowoczesna idea wolności 95
2.1.1. Wolność – konstytutywna idea nowoczesności 95
2.1.2. Wolność negatywna i wolność pozytywna 103
2.1.3. Pułapki wolności pozytywnej 108
2.1.4. Społeczeństwo nowoczesne a zagrożenia dla wolności 112
2.1.5. Idea wolności wypowiedzi i jej nowoczesne realizacje 119
2.1.6. Wolność i bezpieczeństwo – przeciwstawne sobie wartości? 126
2.2. Władza, kontrola społeczna i nadzór jako ograniczenia wolności 132
2.2.1. Społeczne ograniczenia wolności: kontrola społeczna
i władza 132
2.2.2. Władza jawna i władza ukryta oraz inne typy konceptualizacji
władzy 138
2.2.3. Władza a dyskurs, nadzór i dyscyplina 147
2.2.4. Przemiany roli i znaczenia władzy we współczesnym społeczeństwie 160
3. Współczesny internet między wolnością i nadzorem 165
3.1. Początki internetu – technologia wolności 165
3.2. Komercjalizacja i dalszy rozwój internetu 177
3.3. Wolność w internecie – uwarunkowania, możliwości i ograniczenia 188
3.3.1. Internet a wolność słowa: nadzieje, mity i realia 188
3.3.2. Swobodny dostęp do informacji za pośrednictwem internetu
– rzeczywistość czy niespełniona nadzieja? 210
3.3.3. Internet i wolność polityczna – ruchy obywatelskiego zaangażowania
i protestu 230
3.4. Realizacja władzy i nadzoru przy użyciu internetu 239
3.4.1. Sprawowanie władzy nad współczesnym internetem 239
3.4.2. Inwigilacja i sprawowanie nadzoru nad uczestnikami komunikacji
internetowej 249
3.4.3. Internetowy nadzór a rządomyślność, dyscyplina i „techniki
siebie” 265
4. Opinie, postawy i doświadczenia użytkowników internetu w kwestii
wolności i nadzoru w sieci – badania własne 270
4.1. Cel przeprowadzenia badań, problemy oraz hipotezy badawcze 270
4.2. Metodologia badań własnych 274
4.2.1. Metoda, technika i narzędzi badawcze 274
4.2.2. Dobór i charakterystyka próby 278
4.3. Wyniki badań 284
4.3.1. Aktywność internetowa respondentów 284
4.3.2. Opinie badanych na temat wolności wypowiedzi panującej
w internecie 289
4.3.2.1. Opinie badanych odnośnie do wolności słowa 289
4.3.2.1. Opinie badanych odnośnie do możliwości dostępu
do informacji przez internet 292
4.3.3. Postawy badanych względem nadzoru w internecie 298
4.4. Wnioski z badań 310
Podsumowanie: widzialna wolność, niewidzialny nadzór? 319
Bibliografia 329
Indeks nazwisk 351
Indeks rzeczowy 357
