O sztuce na Titanicu
Książka dotyczy uwikłań współczesnej sztuki wynikających z kondycji późnej nowoczesności. Broni tezy, że
sztuka współczesna, wciągana w gry obronne z nowoczesną apokalipsą, które prowadzą do jej ekonomicznej, politycznej, ideologicznej funkcjonalizacji i swego rodzaju pauperyzacji, kryje w sobie jednak silny potencjał niezależności i dystansu wobec fikcji konstruowanych przez nowoczesną kulturę.
Ma nietypową formę „żywego”, otwartego pod względem formalnym dialogu filozoficzno-artystycznego. Jego uczestnicy – Iwona Lorenc, filozofka, i jej rozmówca, filozofujący artysta Sławomir Marzec – omawiają na przykładzie wybranych praktyk artystycznych strategie artystyczne i problemy filozoficzne, które kształtują pole dzisiejszej sztuki. Miejscami ze sobą polemizując, miejscami wzajemnie się uzupełniając, analizują wnikliwie zjawiska w sztuce najnowszej i przez odniesienie ich do filozoficznych kontekstów interpretacyjnych ukazują szerokie spektrum tematów. Zachowując należną dbałość o warsztat naukowy, wychodzą poza tradycyjne „traktatowo-monologowe” formy wypowiedzi filozoficznej, aby uatrakcyjnić lekturę i ułatwić odbiór książki szerszym kręgom czytelników zainteresowanych zarówno sztuką, jak i humanistyką.
Z pewnością książka […] będzie interesującą lekturą dla wszystkich zainteresowanych problematyką sztuki współczesnej i jej filozoficznych kontekstów, w szczególności dla humanistów i artystów, nauczycieli akademickich obu tych obszarów. Polecić ją można studentom kierunków humanistycznych, ale też artystycznych. Zarówno tych pierwszych, jak i drugich nauczy łączenia myślenia filozoficznego z artystycznym działaniem, wskaże ten kierunek i uświadomi ważność tych kontekstów dla sensu i znaczenia sztuki jako takiej, ale też poszczególnych dzieł sztuki. (Z recenzji prof. dr hab. Beaty Frydryczak)
Nie mam wątpliwości, że każdy czytelnik odnajdzie w tym deliberatywnym spotkaniu Iwony Lorenc i Sławomira Marca co najmniej fragment zwierciadła, w którym wcześniej czy później pojawi się egzystencjalny zarys jego samego. Rozmówcy wiedzą bardzo dobrze, że nawet sztuka zapatrzona narcystycznie w samą siebie rzuca spojrzenie, w którego estetycznym świetle prześwitują zarysy naszych egzystencjalnych zmagań uwikłanych zawsze w jakieś partykularne tu i teraz. Parafrazując znany filozoficzny bon mot Leszka Kołakowskiego o wszechświecie i studni, można powiedzieć, że z intrygujących rozmów Iwony Lorenc i Sławomira Marca wyłania się imponująca przestrzeń sztuki, w której dziełach u kresu naszych interpretacyjnych i rozumiejących wędrówek czekają na nas odbicia naszych własnych twarzy. (Z recenzji prof. dr. hab. Romana Kubickiego)
Z punktu widzenia samej filozofii żywa, tocząca się rozmowa jest dobrym eksperymentem w zakresie przełamywania filozoficznej mononarracyjności, wydaje się też, że jest dobrym, sprawdzonym sposobem na taką refleksję nad sztuką, która zdaje sprawę z komplementarności, wzajemnego uzupełniania się, ale też i konkurencyjności tych dwóch pokrewnych, jakże jednak odmiennych dziedzin, jakimi są sztuka i filozofia. Dialog Iwony Lorenc i Sławomira Marca toczy się w czasie późnej nowoczesności i w tym zakresie kontynuuje prowadzone przez Annę Zeidler-Janiszewską i Romana Kubickiego rozmowy z Zygmuntem Baumanem „o sztuce życia, nauce, życiu sztuki i innych sprawach”. (Z recenzji prof. dr hab. Teresy Pękali)
*********
On Art on the Titanic. Talks with Sławomir Marzec
The book explores the entanglements of modern art resulting from the condition of
late postmodernism. It is written in the form of a “lively”, formally open, philosophical and artistic dialogue, whose participants – a philosopher and a philosophizing artist – draw on selected examples of artistic practices to discuss the artistic strategies and philosophical problems which shape the field of today’s art. They analyze in depth a number of phenomena in modern art, and by relating them to philosophical interpretative contexts, throw light on a wide range of subjects. Maintaining due care for scholarly method, they go beyond traditional “treatise-monologue” forms of philosophical expression so as to make the book more appealing and approachable for a wider audience of readers interested in both art. And the humanities.
*********
Prof. zw. dr hab. Iwona Lorenc (ORCID 0000-0003-3364-3953) – pracuje w Zakładzie Estetyki Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Do 2020 roku profesor w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Zajmuje się współczesną filozofią sztuki, historią estetyki oraz filozofią współczesną, głównie francuskojęzyczną (fenomenologia, hermeneutyka, postmodernizm). Autorka książek: "Dlaczego sztuka? Wprowadzenie do filozofii sztuki" (1990), "Logos i mit estetyczności" (1993), "Świadomość i obraz. Studia z filozofii przedstawienia" (2001), "Minima aesthetica. Szkice o estetyce późnej nowoczesności" (2010), "Estetyczne problemy późnej nowoczesności" (2014), "Aesthetics and Modernity. Toward a New Philosophical Functionalization of Art" (2021). Redaktor naukowa 6 tomów zbiorowych z zakresu współczesnej fenomenologii francuskiej, współczesnej filozofii sztuki i problemów nowoczesności. Opublikowała także ponad 100 rozpraw i artykułów na temat dzisiejszej estetyki, zwłaszcza fenomenologicznej, filozofii współczesnej oraz refleksji nad późną nowoczesnością.
Prof. zw. dr hab. Sławomir Marzec – absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Kunstakademie Düsseldorf. Prowadzi Pracownię Malarstwa na Wydziale Grafiki warszawskiej ASP. Zajmuje się malarstwem, rysunkiem, instalacją, fotografią przetworzoną, performansem i filmem. Zrealizował ponad 100 wystaw indywidualnych, m.in. w Mazowieckim Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu, Muzeum Narodowym w Lublinie, Galerii Foksal, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Autor przeszło 250 publikacji z pogranicza teorii i krytyki sztuki, zamieszczanych w czołowych polskich magazynach sztuki, a także w pismach zagranicznych (wieloletni recenzent nowojorskiego „NY Arts” i londyńskiego „Contemporary”), 5 książek, m.in. "Sztuka, czyli wszystko. Krajobraz po postmodernizmie" (2008), "Zabobony sztuki najnowszej" (2020), oraz licznych polemik, walczący o nie/możliwą autonomię sztuki. Kurator wystaw, m.in. Chcę być kobietą w warszawskiej Galerii XX1 – być może najbardziej kontrowersyjnego wydarzenia artystycznego w 2019 roku. Inicjator powołania Forum Nowych Autonomii Sztuk działającego w latach 2014-2018. Zastępca redaktora naczelnego kwartalnika „Aspiracje” (2019–2021).
---------
PhD assoc. prof. Iwona Lorenc (ORCID 0000-0003-3364-3953) – works at the Department of Aesthetics at the Faculty of Philosophy of the University of Warsaw.
PhD assoc. prof. Sławomir Marzec – a graduate of the Academy of Fine Arts in Warsaw and Kunstakademie Düsseldorf. He runs the Painting Studio at the Faculty of Graphics of the Warsaw Academy of Fine Arts.
Wstęp 7
Utrata określoności: Andrzej Dłużniewski 15
Postkrytyczność a gambit awangardy 18
Współczesny nihilizm: Andrzej Dłużniewski, Duane Hanson,
Mike Kelley 21
Krytyczność, postkrytyczność, krytycyzm artystyczny 23
Arenas Mike’a Kelleya a regresywność sztuki współczesnej 33
Puste Święte Miejsce (Lacana/Žižka) a sztuka współczesna 35
Czy dzieło sztuki ma Miejsce? 38
Kres metafor przestrzennych czy petryfikacja czasu? 39
Inkorporacja pustki w dzieło: Grzegorz Sztabiński 44
Faktyczność doświadczenia estetycznego, aisthesis 51
Samorozumienie a bezradność człowieka współczesnego 55
Samoodniesienie, wykorzenienie podmiotu a uwikłanie w mit 57
Żyć i tworzyć według paradygmatu 62
Niestabilność świata a potrzeba nowej strategii artystycznej 67
Sztuka awangardowa: poza mitycznym uwikłaniem czy nowy mit? 69
Nowość a inauguracja nowego świata w sztuce 73
Spór o metakrytycyzm 78
Niekonkluzyjność, deliberacyjność sztuki 80
Gra sztuki z aktualnością: anachronia i kapsuła czasu 86
Poza opozycję fundamentalnego schematyzmu i płynności 91
Punkty zero w sztuce: Ewerdt Hilgemann i minimalizm 96
Punkty zero w sztuce: Jan Berdyszak 104
Mity awangardy 110
Neoawangarda 111
Retoryzacja kultury współczesnej 119
Intencjonalność a fikcja: Roman Ingarden 121
Skutki retoryzacji kultury 126
Retoryzacja, dekonstrukcja (pułapki i zalety) 128
Performatywna materialność kina 136
Idiom jednostkowej obecności 141
Montaż artystyczny a doświadczenie miasta: Debora Vogel 144
Pluralizm dzisiejszej sztuki a doświadczenie miasta 148
Nowy materializm: Karen Barad 156
Raz jeszcze o niestabilności świata 163
Deliberacyjność jako odmowa identyfikacji 166
Fenomenologia malarstwa Sławomira Marca 170
Malarska gra między integracją a rozproszeniem 174
Poza ewidencję widzenia 176
Konkretność obrazu 178
Malarski splot widzialnego i niewidzialnego 179
Obraz malarski a dynamika pola wizualności 181
Obraz jako studium mechanizmów naturalnej percepcji 184
Rama obrazu: nieodróżnialność i współistnienie granicy 188
Obraz malarski jako byt paradoksalny 192
Obraz a migotanie fenomenu 194
Obraz jako WSZYSTKO 197
Obraz jako dotykanie granicy widzialnego 198
Materialność czy immaterialność obrazu? 199
Pomiędzy przestrzenią obrazu i przestrzenią widza 200
W funkcji zakończenia 205
Bibliografia 209
Indeks osób 215
Summary 221
Ilustracje 223
