Obrazy w umyśle
Pytania o to, czym jest wyobraźnia i jakie pełni funkcje w życiu człowieka, należały do kanonu podstawowych problemów filozoficznych, stawianych przez myślicieli od czasów Platona i Arystotelesa. Na przełomie XIX i XX wieku psychologowie na krótko podjęli próbę empirycznej eksploracji tego zjawiska, ale gwałtowny rozwój behawioryzmu niemal całkowicie odwrócił ich uwagę od wyobraźni. Dopiero pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku wyobraźnia ponownie wzbudziła ogromne zainteresowanie. (...)
Obecnie większość psychologów zgadza się co do dwóch spraw. Po pierwsze, że wyobraźnia jest pierwotnym, umysłowym mechanizmem generowania obrazów wizualnych w sytuacji, gdy wyobrażany obiekt nie jest aktualnie rejestrowany za pomocą zmysłów. I po drugie, że neuroanatomiczne szlaki wzrokowe, które są odpowiedzialne za percepcję wizualną, są także intensywnie wykorzystywane podczas procesów wyobrażeniowych. (...)
W niniejszej książce zebraliśmy owoce naszych poszukiwań zmierzających do zrozumienia, czym jest wyobraźnia. Dotknęliśmy w niej wielu zagadnień, m.in. percepcji wzrokowej, sztuk wizualnych, neuronauki i perswazji. Każda z tych perspektyw odkrywa nieco inny aspekt wyobraźni. (...)
tak o książce Piotr Francuz (fragmenty wstępu).
Książka adresowana do wykładowców i studentów nauk społecznych, zwłaszcza psychologii i socjologii, a także kierunków artystycznych, medycyny i filozofii.
Autorzy tomu:
Piotr Francuz, Dobrosław Bagiński, Jarosław Janowski, Piotr Markiewicz, Piotr Przybysz, Bibianna Bałaj, Paweł Fortuna, Marcin Łatkowski, Oleg Gorbaniuk, Ewelina Soszyńska.
Wprowadzenie – Piotr Francuz 11
Dobrosław Bagiński, Piotr Francuz; I. W poszukiwaniu podstaw kodów wizualnych 19
1. Komunikacja wizualna 19
2. Kody wizualne 20
3. Kształt obiektu wizualnego 21
4. Figura jako pojęcie obiektu wizualnego 23
5. Morfologia, struktura i kontekst jako składowe pojęcia obiektu wizualnego 26
5.1. Morfologia 27
5.2. Struktura 27
5.3. Kontekst 30
6. Figura jako narzędzie organizowania przestrzeni 31
7. Strukturalne cechy kształtu figury 36
7.1. Pojedynczość 37
7.2. Pryncypialność (uchwytność zasady) 38
7.3. Integralność (kompletność) 39
8. Zakończenie 41
Bibliografia 42
Piotr Francuz, Dobrosław Bagiński; II. Własności kształtów jako podstawa kodów wizualnych 45
1. Eksperyment 47
2. Metoda 48
2.1. Osoby badane 48
2.2. Materiały 48
2.3. Procedura 50
3. Wyniki 51
4. Interpretacja wyników 60
Bibliografia 61
Jarosław Janowski; III. Przedstawienia wyobrażonej przestrzeni na obrazach 63
1. Widzenie głębi na obrazach 64
1.1. Percepcja bezpośrednia i pośrednia 64
1.2. Widzenie stereopsyjne 66
1.3. Pozastereopsyjne złudzenie głębi 67
1.4. Pozastereopsyjne wskaźniki głębi zastosowane w perspektywie 68
1.5. Perspektywa jako powiązanie transpozycji i porównywania wielkości 80
1.6. Mechanizmy złudzenia głębi niezwiązane z perspektywą 83
1.7. Pozastereopsyjne mechanizmy złudzenia głębi związane z ruchem 91
1.8. Przyczyny przemian w obrazowaniu 92
2. Perspektywa jako poprawna forma przedstawiania wyobrażeń 95
2.1. Na czym polega odwzorowanie perspektywiczne? 95
2.2. Teorie kwestionujące perspektywę jako poprawny zapis widzenia 96
2.3. Perspektywa jako język 99
Bibliografia 109
Piotr Markiewicz, Piotr Przybysz; IV. Neuroestetyczne aspekty komunikacji wizualnej i wyobraźni 111
1. Neuroestetyczne badania nad sztuką 111
1.1. Czym jest neuroestetyka? 111
1.2. Zadania i cele badawcze neuroestetyki 111
1.3. Niektóre badania neuroestetyczne: wyniki 112
2. Jak mózg/umysł przetwarza informację na temat dzieła sztuki? 113
2.1. O specyfice artystycznie spreparowanego bodźca 114
2.2. Jak mózg przetwarza informację o bodźcu wzrokowym? 116
2.3. Różnice między przetwarzaniem informacji o bodźcu zwykłym i artystycznie przetworzonym 119
3. Typologia artystycznych bodźców i reakcji wizualnych 121
3.1. Bodziec iluzyjny 122
3.2. Bodziec niejednoznaczny 124
3.3. Bodziec wyolbrzymiony 127
3.4. Bodziec relacyjny 129
3.5. Bodziec empatyzujący 132
4. Wyobraźnia estetyczna 135
5. Neuropsychologia zachowań artystycznych 140
6. Podsumowanie 144
Bibliografia 144
Piotr Francuz; V. Teoria wyobraźni Stephena Kosslyna. Próba reinterpretacji 149
1. Krótka historia debaty na temat wyobraźni 149
2. Założenia teorii wyobraźni Stephena Kosslyna 155
2.1. Bufor wizualny 156
2.2. Przetwarzanie własności obiektu i własności przestrzeni 157
2.3. Pamięć asocjacyjna 159
2.4. System przerzucania informacji (information shunting) 159
2.5. Moduły: przesunięcia uwagi (attention shifting) i torowania góra-dół (top-down priming) 160
3. Krytyczna analiza teorii wyobraźni Stephena Kosslyna 161
3.1. Wejście do systemu 161
3.2. Czy mózg ogląda wytwarzane przez siebie mapy topograficzne? 162
3.3. Oddolne i odgórne sterowanie oknem uwagi 165
3.4. Hipoteza holograficznego szkicu pierwotnego w emulatorze percepcyjnym 170
3.5. O neuroanatomicznych podstawach rozpoznawania obiektów wizualnych i typologii wyobrażeń 174
3.6. Jaką rolę w powstawaniu wyobrażeń odgrywają płaty czołowe? 177
4. W kierunku teorii wyobraźni 179
Zakończenie 183
Bibliografia 185
Piotr Markiewicz; VI. Procesy wyobraźni w modelu mózgowia jako systemu zamkniętego 191
1. Mózgowie jako system izolowany 191
2. Dlaczego żachwa zjada swój mózg? 192
3. Neuronauka i model mózgu 193
3.1. Autonomia układu nerwowego 194
3.2. Przedsensoryczne dyspozycje mózgowia 195
3.3. Niezależność mózgowia od stymulacji sensorycznej 196
4. Dane empiryczne i ich interpretacja 197
5. Wątpliwości 200
6. W kierunku wyobraźni jako systemu symulacji 201
Bibliografia 204
Piotr Francuz; VII. Wyobraźnia jako wytwór aktywności mózgowego emulatora procesów motorycznych i percepcyjnych 207
1. Tradycyjne modele kontroli zachowań motorycznych 210
2. Model kontroli zachowania motorycznego za pośrednictwem emulatora ruchu 212
3. Filtr Kalmana 216
4. Wyobraźnia motoryczna 221
5. Wyobraźnia wzrokowa 223
6. Modalny i amodalny emulator 224
7. Percepcja 226
Podsumowanie 227
Bibliografia 229
Bibianna Bałaj; VIII. Umysłowa symulacja z wykorzystaniem wyobraźni motorycznej. Przegląd teorii i badań 231
1. Czym jest symulacja motoryczna? 232
2. Czego dotyczy symulacja? Bezpośrednie połączenie między percepcją a działaniem 234
3. Skuteczność wyobrażeniowego treningu motorycznego 235
4. Efekt interakcji postawy ciała i zadania wyobrażeniowego 239
5. Rozróżnienie czynności na własne i cudze 242
Podsumowanie 245
Bibliografia 246
Paweł Fortuna; IX. Zmiana przekonań w wyimaginowanym świecie. Rola wyobraźni w perswazji narracyjnej 249
1. Założenia modelu wyobrażeniowego przenoszenia się w narrację (TIM). 251
1.1. Pobudzające wyobraźnię odbiorców przekazy narracyjne 252
1.2. Przenoszenie się w świat narracji a zmiana przekonań odbiorcy komunikatu 254
1.3. Czynniki wpływające na uleganie przeniesieniu w świat narracji 256
2. Empiryczne potwierdzenie założeń koncepcji TIM 257
3. TIM a dwutorowe modele komunikacji perswazyjnej 260
4. Alternatywne wyjaśnienia roli wyobraźni w perswazji narracyjnej – heurystyka symulacji 263
5. Wnioski końcowe 266
Bibliografia 267
Marcin Łatkowski, Oleg Gorbaniuk, Paweł Fortuna; X. Wpływ instrukcji wyobrażeniowej i narracyjnej formy komunikatu na skuteczność reklamy prasowej 271
1. Instrukcja wyobrażeniowa a skuteczność reklamy 272
2. Narracyjna forma przekazu 276
3. Pytania i hipotezy badawcze 279
4. Metoda 281
4.1. Zmienne niezależne 281
4.2. Zmienne zależne 282
4.3. Osoby badane i przebieg badań 282
5. Wyniki 283
5.1. Zapamiętywanie treści reklamy 283
5.2. Postawa wobec reklamy i wizerunek marki 285
6. Dyskusja 285
Bibliografia 287
Ewelina Soszyńska, Piotr Francuz; XI. Wpływ aktywizacji wyobraźni na myślenie dywergencyjne oraz na odbiór wrażeń płynących z ciała 291
1. Techniki wizualizacyjne 291
2. Rola instrukcji wyobrażeniowych w aktywizacji wyobraźni 292
2.1. Rola aktora i obserwatora w wyobrażeniu 293
2.2. Werbalizacja wyobrażeń 294
3. Wpływ wyobraźni na myślenie dywergencyjne 295
4. Znaczenie wyobraźni dla odbioru wrażeń płynących z ciała 297
5. Problem i hipotezy badawcze 298
6. Metoda 300
6.1. Materiały 300
6.2. Osoby badane i przebieg badań 300
7. Wyniki 301
7.1. Wpływ aktywizacji wyobraźni na myślenie dywergencyjne 301
7.2. Wpływ aktywizacji wyobraźni na odbiór wrażeń płynących z ciała 306
8. Dyskusja 307
8.1. Wpływ aktywizacji wyobraźni na myślenie dywergencyjne 307
8.2. Wpływ aktywizacji wyobraźni na odbiór wrażeń płynących z ciała 308
Bibliografia 310
Załącznik 1 313
Załącznik 2 314
Źródła i opisy rycin 315
Indeks nazwisk 319
