Prawo karne
Podręcznik Prawo karne. Wykład akademicki zawiera prezentację wszystkich kluczowych zagadnień prawa karnego materialnego. Znajdują się w nim – oprócz informacji podstawowych – rozważania teoretyczne, wykorzystujące wieloletni dorobek polskiej doktryny prawa karnego, oraz orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także informacje dodatkowe dla zainteresowanych czytelników. Publikacja uwzględnia najnowsze zmiany ustawodawcze, które w szerokim zakresie objęły prawo karne. Autorzy omawiają m.in.: - najważniejsze instytucje prawa karnego należące do nauki o przestępstwie i nauki o karze, - prawne aspekty odpowiedzialności niepełnoletnich, - odpowiedzialność represyjną podmiotów zbiorowych, - wybrane typizacje części szczególnej oraz zagadnienia części wojskowej Kodeksu karnego. Poszczególne rozdziały zawierają pytania kontrolne oraz zestawy kazusów. W książce zaprezentowano również – specjalnie opracowany – algorytm ułatwiający rozwiązywanie kazusów, a także przykładowy egzamin z prawa karnego. Podręcznik przygotowali pracownicy naukowi oraz praktycy związani z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego. Publikacja przeznaczona jest dla studentów i aplikantów. Autorzy posługują się bowiem wieloma narzędziami dydaktycznymi ułatwiającymi przyswojenie wiedzy oraz samodzielne jej sprawdzenie. W celu sprawniejszego poruszania się w tak różnorodnej materii zastosowano odpowiednie piktogramy.
Wykaz skrótów ............................................................................................................. 23
Wstęp .............................................................................................................................. 27
Część pierwsza
WIADOMOŚCI WSTĘPNE
Rozdział I
Ogólne wiadomości o prawie karnym ..................................................................... 31
Rozdział II
Historia odpowiedzialności karnej – jej założenia i sposoby realizacji ........... 37
1. Oświeceniowy paradygmat i jego kształtowanie ............................................ 37
1.1. Publicznoprawny charakter prawa karnego ............................................. 38
1.2. Odpowiedzialność osobista. Indywidualizacja odpowiedzialności ..... 39
1.3. Subiektywizacja odpowiedzialności .......................................................... 40
1.4. Legalizm. Zasada określoności ................................................................... 40
1.5. Racjonalizacja kar. Humanitaryzm ........................................................... 42
1.6. Początki kary pozbawienia wolności ......................................................... 43
2. Nauka prawa karnego po epoce oświecenia .................................................... 44
2.1. Szkoła klasyczna ........................................................................................... 45
2.2. Szkoła antropologiczna ................................................................................ 46
2.3. Szkoła socjologiczna ..................................................................................... 47
2.4. Odbywanie kary pozbawienia wolności. Powstanie i rozwój
penitencjarystyki .......................................................................................... 48
2.5. Ruch obrony społecznej. Resocjalizacja .................................................... 49
3. Polskie kodyfikacje karne XX wieku ................................................................ 51
3.1. Kodyfikacja karna z 1932 roku ................................................................... 51
3.2. Degradacja prawa karnego w okresie stalinowskim ............................... 51
3.3. Kodyfikacja karna z 1969 roku ................................................................... 53
3.4. Kodyfikacja karna z 1997 roku ................................................................... 54
3.5. Nowelizacja Kodeksu karnego z 7.07.2022 r. ............................................ 54
4. Współczesność prawa karnego .......................................................................... 56
Rozdział III
Podstawowe współczesne pojęcia w prawie karnym w ogólności ...................... 59
1. Czyn zabroniony .................................................................................................. 59
2. Przestępstwo ......................................................................................................... 60
3. Kara ....................................................................................................................... 61
4. Środki reakcji karnoprawnej i środki penalne ................................................ 62
5. Sprawca ................................................................................................................. 63
6. Pokrzywdzony ...................................................................................................... 64
7. Kryminalizacja, penalizacja, dekryminalizacja, depenalizacja
i kontrawencjonalizacja ...................................................................................... 65
Rozdział IV
Nauki powiązane z prawem karnym ....................................................................... 67
Rozdział V
Funkcje i specyfika prawa karnego .......................................................................... 69
Rozdział VI
Zasady prawa karnego ................................................................................................ 75
1. Pojęcie zasad prawa karnego .............................................................................. 75
2. Zasada nullum crimen, nulla poena sine lege (nie ma przestępstwa
ani kary bez ustawy) ........................................................................................... 75
3. Zasada nullum crimen sine periculo sociali (nie ma przestępstwa
bez społecznego niebezpieczeństwa) i zasada proporcjonalności ................ 79
4. Zasada osobistej odpowiedzialności za popełniony czyn i zasada
indywidualizacji odpowiedzialności ................................................................ 81
5. Zasada nullum crimen sine culpa (nie ma przestępstwa bez zawinienia) .. 83
6. Zasada humanitaryzmu...................................................................................... 86
7. Zasada in dubio pro reo (w razie wątpliwości na korzyść sprawcy) ............. 88
Rozdział VII
Źródła prawa karnego, jego normy i ich wykładnia ............................................. 89
1. Ogólnie o źródłach polskiego prawa powszechnie obowiązującego ............ 89
1.1. Rodzaje źródeł prawa ................................................................................... 89
1.1.1. Konstytucja ......................................................................................... 90
1.1.2. Umowy międzynarodowe i prawo stanowione
przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita
Polska jest członkiem ........................................................................ 91
1.1.3. Rozporządzenia .................................................................................. 96
1.1.4. Akty prawa wewnętrznego ............................................................... 97
1.1.5. Akty prawa miejscowego .................................................................. 97
1.1.6. Znaczenie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka .................................................................................. 98
2. Źródła polskiego prawa karnego – uwagi szczegółowe ................................. 100
2.1. Wymóg określoności czynu zabronionego i kary w akcie prawnym
rangi co najmniej ustawy ............................................................................ 100
2.2. Przepisy blankietowe i znaczenie rozporządzeń w uzupełnianiu ich
treści ............................................................................................................... 100
2.3. Określanie wykroczeń w aktach prawa miejscowego ............................. 101
2.4. Znaczenie doktryny, orzecznictwa i zwyczaju ......................................... 102
3. Kodeks karny podstawowym źródłem prawa karnego .................................. 104
4. Pozakodeksowe prawo karne ............................................................................. 105
5. Normy prawnokarne i ich budowa ................................................................... 106
5.1. Elementy składowe normy prawnokarnej ................................................ 106
5.2. Normy sankcjonowane i sankcjonujące w prawie karnym .................... 107
5.3. Sposoby ujęcia w normie sankcjonowanej istoty zakazu (nakazu) ....... 110
5.4. Rodzaje sankcji za naruszenie norm sankcjonowanych ......................... 111
6. Odrębności wykładni przepisów prawnokarnych .......................................... 113
Rozdział VIII
Definicje legalne ........................................................................................................... 119
1. Czyn zabroniony .................................................................................................. 119
2. Stopień społecznej szkodliwości czynu ............................................................ 120
3. Przestępstwa podobne ........................................................................................ 121
4. Korzyść majątkowa lub osobista ....................................................................... 122
5. Mienie oraz szkoda znacznej i wielkiej wartości ............................................ 124
6. Rzecz ruchoma lub przedmiot ........................................................................... 125
7. Kradzież szczególnie zuchwała .......................................................................... 126
8. Młodociany ........................................................................................................... 128
9. Osoba najbliższa .................................................................................................. 129
10. Groźba bezprawna ............................................................................................... 130
11. Funkcjonariusz publiczny .................................................................................. 131
12. Dokument ............................................................................................................. 132
13. Faktura .................................................................................................................. 133
14. Statek wodny ........................................................................................................ 134
15. Stan nietrzeźwości ............................................................................................... 135
16. Żołnierz i rozkaz .................................................................................................. 136
17. Osoba pełniąca funkcję publiczną .................................................................... 137
18. Przestępstwo o charakterze terrorystycznym ................................................. 138
19. Występek o charakterze chuligańskim ............................................................ 139
20. Handel ludźmi...................................................................................................... 142
21. Adopcja ................................................................................................................. 144
22. Niewolnictwo ....................................................................................................... 145
23. Rozmiar działalności przedsiębiorstwa ........................................................... 146
24. Koszty inne niż odsetki ...................................................................................... 147
Część druga
NAUKA O PRZESTĘPSTWIE
Rozdział I
Pojęcie przestępstwa.................................................................................................... 151
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 151
2. Przestępstwo jako czyn człowieka .................................................................... 153
3. Problematyka zaniechania ................................................................................. 155
4. Typ czynu zabronionego..................................................................................... 157
5. Bezprawność czynu ............................................................................................. 158
6. Społeczna szkodliwość czynu ............................................................................ 162
7. Wina w prawie karnym ...................................................................................... 164
Rozdział II
Ustawowe znamiona czynu zabronionego .............................................................. 171
1. Uwagi wprowadzające ........................................................................................ 171
2. Przedmiot ochrony .............................................................................................. 171
3. Strona przedmiotowa .......................................................................................... 174
3.1. O znamionach strony przedmiotowej ogólnie ......................................... 174
4. Strona podmiotowa ............................................................................................. 179
4.1. Umyślność ..................................................................................................... 182
4.2. Nieumyślność ................................................................................................ 186
4.3. Strona podmiotowa mieszana .................................................................... 188
5. Podmiot ................................................................................................................. 190
6. Inne podziały i rodzaje znamion czynu zabronionego .................................. 191
Rozdział III
Przesłanki przypisania skutku ................................................................................. 195
1. Uwagi wprowadzające ........................................................................................ 195
2. Teoria warunkowości, teoria ekwiwalencji, test conditio sine qua non ...... 197
3. Teoria warunku właściwego – odpowiadającego empirycznie
potwierdzonej prawidłowości ............................................................................ 199
4. Teoria adekwatnego związku przyczynowego i teoria relewancji ................ 200
5. Koncepcja obiektywnego przypisania skutku ................................................. 202
6. Przyczynowość zaniechania .............................................................................. 207
Rozdział IV
Podziały przestępstw .................................................................................................. 213
1. Zbrodnie i występki ............................................................................................ 213
2. Typizacje narażenia na niebezpieczeństwo ..................................................... 215
3. Typy podstawowe i zmodyfikowane ................................................................. 217
4. Czyny ścigane z urzędu, z urzędu na wniosek pokrzywdzonego
i z oskarżenia prywatnego .................................................................................. 219
Rozdział V
Czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego ................................................... 223
Rozdział VI
Formy stadialne i zasady odpowiedzialności za nie ............................................. 229
1. Uwagi wprowadzające ........................................................................................ 229
2. Przygotowanie ...................................................................................................... 231
3. Usiłowanie ............................................................................................................ 234
4. Dokonanie ............................................................................................................ 243
Rozdział VII
Współdziałanie przestępne ........................................................................................ 247
1. Problem współdziałania przestępnego ............................................................. 247
2. Sprawcze postacie współdziałania .................................................................... 249
2.1. Sprawstwo pojedyncze ................................................................................. 250
2.2. Współsprawstwo ........................................................................................... 250
2.3. Sprawstwo kierownicze ............................................................................... 253
2.4. Sprawstwo poleceniowe ............................................................................... 255
3. Niesprawcze postacie współdziałania ............................................................... 257
3.1. Podżeganie..................................................................................................... 259
3.2. Pomocnictwo ................................................................................................ 262
3.3. Pomocnictwo a współsprawstwo. Problem istoty sprawstwa ................ 264
3.4. Podżeganie i pomocnictwo do przestępstwa nieumyślnego .................. 266
4. Zasady odpowiedzialności za współdziałanie i prowokację ......................... 268
4.1. Zasady ogólne ............................................................................................... 268
4.2. Właściwości osobiste współdziałającego .................................................. 269
4.3. Czynny żal ..................................................................................................... 270
4.4. Prowokacja .................................................................................................... 271
Rozdział VIII
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną ............................................. 275
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 275
2. Brak czynu ............................................................................................................ 276
3. Niewypełnienie ustawowych znamion czynu zabronionego – pierwotna
legalność ................................................................................................................ 277
4. Brak bezprawności .............................................................................................. 281
4.1. Pojęcia kontratypu i kontratypizacji ......................................................... 281
4.2. Problem kontratypów pozaustawowych ................................................... 283
4.3. Obrona konieczna ........................................................................................ 284
4.4. Stan wyższej konieczności .......................................................................... 290
4.5. Ryzyko nowatorstwa (kontratyp dopuszczalnego ryzyka,
eksperyment) ................................................................................................. 295
4.6. Kontratyp szczególnych uprawnień i obowiązków ................................. 297
4.7. Kontratyp karcenia małoletnich ................................................................ 298
4.8. Zwyczaj .......................................................................................................... 299
5. Znikomość społecznej szkodliwości ................................................................. 300
6. Okoliczności wyłączające i umniejszające winę ............................................. 302
6.1. Wprowadzenie do okoliczności uniemożliwiających przypisanie
winy ................................................................................................................ 302
6.2. Nieletniość ..................................................................................................... 303
6.3. Niepoczytalność ........................................................................................... 306
6.4. Błąd co do faktu – art. 28 k.k...................................................................... 309
6.5. Błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę –
art. 29 k.k. ...................................................................................................... 312
6.6. Błąd co do prawa – art. 30 k.k. ................................................................... 313
6.7. Stan wyższej konieczności .......................................................................... 315
6.8. Tak zwana klauzula dobrego samarytanina ............................................. 316
Rozdział IX
Obowiązywanie polskiej ustawy karnej w czasie, w miejscu i co do osób ....... 319
1. Obowiązywanie ustawy karnej w czasie .......................................................... 319
2. Zmiana ustawodawstwa przed wydaniem wyroku ........................................ 319
3. Zmiana ustawodawstwa po wydaniu prawomocnego wyroku .................... 326
4. Obowiązywanie ustawy karnej co do miejsca ................................................. 327
5. Zasada terytorialności oraz bandery ................................................................ 327
6. Zasady obowiązywania polskiej ustawy karnej za czyny popełnione
za granicą .............................................................................................................. 332
7. Orzeczenia zapadłe za granicą – moc prawna wyroku obcego .................... 336
Rozdział X
Jedność – wielość czynów i przestępstw .................................................................. 341
1. Jeden czyn – jeden czyn zabroniony ................................................................. 341
2. Zbieg przepisów ustawy ...................................................................................... 346
3. Typizacje przewidujące wieloczynowość (przestępstwa wieloczynowe) ..... 350
4. Ciąg przestępstw .................................................................................................. 351
5. Realny zbieg przestępstw .................................................................................... 356
6. Przestępstwa podlegające współukaraniu ....................................................... 357
7. Podsumowanie ..................................................................................................... 359
Część trzecia
NAUKA O ŚRODKACH KARNOPRAWNEJ REAKCJI
Rozdział I
Zagadnienia wstępne ................................................................................................... 365
Rozdział II
Kary ................................................................................................................................ 371
1. Katalog kar ........................................................................................................... 371
2. Kara grzywny ....................................................................................................... 372
3. Kara ograniczenia wolności ............................................................................... 375
4. Kara pozbawienia wolności................................................................................ 377
4.1. Terminowa kara pozbawienia wolności .................................................... 379
4.2. Kara dożywotniego pozbawienia wolności .............................................. 381
5. Sekwencyjne orzeczenie terminowej kary pozbawienia wolności oraz
kary ograniczenia wolności ............................................................................... 382
Rozdział III
Środki karne ................................................................................................................. 385
1. Środki karne w polskim prawie karnym .......................................................... 385
2. Pozbawienie praw publicznych .......................................................................... 386
3. Zakazy i nakaz ..................................................................................................... 387
3.1. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania
określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności
gospodarczej .................................................................................................. 387
3.2. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem,
leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi ........................... 387
3.3. Zakaz zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu lub pracy
w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego,
a także w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa
lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają bezpośrednio
lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji
lub udziałów .................................................................................................. 388
3.4. Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się
do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu
bez zgody sądu i nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym ....................................................................... 389
3.5. Zakaz wstępu na imprezę masową ............................................................. 390
3.6. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach
hazardowych ................................................................................................. 391
3.7. Zakaz prowadzenia pojazdów .................................................................... 392
4. Świadczenie pieniężne ........................................................................................ 393
5. Podanie wyroku do publicznej wiadomości .................................................... 394
6. Degradacja ............................................................................................................ 394
Rozdział IV
Przepadki, środki kompensacyjne i nawiązka ...................................................... 397
1. Wprowadzenie ..................................................................................................... 397
2. Przepadek.............................................................................................................. 398
3. Środek kompensacyjny ....................................................................................... 400
4. Nawiązka............................................................................................................... 401
Rozdział V
Środki związane z poddaniem sprawcy próbie...................................................... 405
1. Uwagi wstępne ..................................................................................................... 405
2. Warunkowe umorzenie postępowania karnego ............................................. 406
2.1. Istota ............................................................................................................... 406
2.2. Przesłanki stosowania ................................................................................. 407
2.3. Rygory okresu próby .................................................................................... 408
2.4. Skutki przebiegu próby ................................................................................ 410
3. Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności ............... 412
3.1. Istota ............................................................................................................... 412
3.2. Przesłanki stosowania ................................................................................. 412
3.3. Rygory okresu próby .................................................................................... 414
3.4. Skutki przebiegu próby ................................................................................ 416
4. Warunkowe przedterminowe zwolnienie ........................................................ 419
4.1. Istota ............................................................................................................... 419
4.2. Przesłanki stosowania ................................................................................. 419
4.3. Rygory okresu próby .................................................................................... 422
4.4. Skutki przebiegu próby ................................................................................ 423
5. Skrócenie kary ograniczenia wolności i wykonywania środków karnych ...... 424
5.1. Skrócenie kary ograniczenia wolności ...................................................... 424
5.2. Skrócenie wykonywania środków karnych .............................................. 425
Rozdział VI
Wymiar kary i środków karnych .............................................................................. 429
1. Ustawowy wymiar kary ...................................................................................... 429
2. Sądowy wymiar kary .......................................................................................... 445
3. Mediacje w sprawach karnych ........................................................................... 455
Rozdział VII
Środki zabezpieczające ............................................................................................... 461
1. Istota i funkcje środków zabezpieczających .................................................... 461
2. Katalog środków zabezpieczających ................................................................. 462
3. Zasady orzekania środków zabezpieczających ................................................ 464
4. Przesłanki stosowania środków zabezpieczających ....................................... 465
5. Stosowanie środków zabezpieczających ........................................................... 469
Rozdział VIII
Ustawa o sprawcach szczególnie niebezpiecznych. KOZZD w Gostyninie ..... 473
Rozdział IX
Ustanie i ograniczenie karalności ............................................................................ 479
1. Podokonaniowy czynny żal ............................................................................... 479
2. Wyłączenie karalności związane ze zmniejszonym stopniem winy ............ 481
3. Immunitety ........................................................................................................... 482
4. Przedawnienie ...................................................................................................... 484
4.1. Uwagi ogólne ................................................................................................. 484
4.2. Przedawnienie ścigania ............................................................................... 485
4.3. Przedawnienie wyrokowania ...................................................................... 486
4.4. Przedawnienie wykonania kary ................................................................. 486
4.5. Spoczywanie biegu przedawnienia i wyłączenie przedawnienia .......... 487
5. Amnestia, abolicja i akt łaski ............................................................................. 488
Rozdział X
Zatarcie skazania ......................................................................................................... 493
1. Skutki skazania i istota jego zatarcia ................................................................ 493
2. Zasady zatarcia skazania .................................................................................... 495
3. Skazania niepodlegające zatarciu ...................................................................... 497
4. Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym ........................................ 497
Rozdział XI
Prawne aspekty przestępczości niepełnoletnich ................................................... 501
1. Pozycja niepełnoletniego sprawcy czynu naruszającego normy społeczne
(w tym normy prawnokarne) ............................................................................. 502
2. Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich ............................................... 503
2.1. Uwagi wprowadzające ................................................................................. 503
2.2. Cel ustawy...................................................................................................... 504
2.3. Zakres obowiązywania ................................................................................ 504
2.4. Środki przewidziane w ustawie .................................................................. 505
2.5. Zasady orzekania środków .......................................................................... 506
3. Odpowiedzialność karna nieletnich ................................................................. 507
4. Odpowiedzialność niepełnoletniego, który ma status osoby dorosłej
w prawie karnym ................................................................................................. 508
5. Podsumowanie – kategorie wiekowe a rodzaj czynu i prawne następstwa ..... 509
6. Odpowiedzialność rodziców .............................................................................. 510
Rozdział XII
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą
kary ................................................................................................................................. 513
Część czwarta
WYBRANE TYPIZACJE CZĘŚCI SZCZEGÓLNEJ
Rozdział I
Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne ...... 523
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 523
2. Wojna napastnicza (art. 117) .............................................................................. 523
3. Ludobójstwo (art. 118) ........................................................................................ 524
4. Zbrodnie przeciwko ludzkości (art. 118a) ........................................................ 525
5. Dyskryminacja (art. 119) .................................................................................... 526
6. Stosowanie środków masowej zagłady (art. 120) ............................................ 526
7. Wytwarzanie, gromadzenie lub obrót zakazanymi środkami masowej
zagłady (art. 121) .................................................................................................. 527
8. Niedopuszczalne sposoby lub środki walki (art. 122) .................................... 528
9. Zabójstwo wojenne (art. 123) ............................................................................. 528
10. Inne przestępne naruszenia prawa międzynarodowego (art. 124) .............. 529
11. Zamach na mienie lub dobra kultury (art. 125) .............................................. 529
12. Bezprawne używanie znaków (art. 126) ........................................................... 530
13. Publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstw z rozdziału XVI k.k.
lub ich publiczne pochwalanie (art. 126a) ........................................................ 531
14. Dopuszczenie do popełnienia przestępstw z rozdziału XVI k.k.
(art. 126b) .............................................................................................................. 531
15. Przygotowania do przestępstw przeciwko pokojowi, ludzkości
oraz przestępstw wojennych (art. 126c) ........................................................... 532
Rozdział II
Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej .............................................. 535
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 535
2. Zamach na Rzeczpospolitą Polską (art. 127) ................................................... 536
3. Zamach stanu (art. 128) ...................................................................................... 537
4. Zdrada dyplomatyczna (art. 129) ...................................................................... 538
5. Szpiegostwo (art. 130) ......................................................................................... 539
6. Czynny żal (art. 131)............................................................................................ 542
7. Dezinformacja wywiadowcza (art. 132) ........................................................... 543
8. Znieważenie narodu lub Rzeczypospolitej Polskiej (art. 133) ...................... 544
9. Zamach na życie Prezydenta RP (art. 134) ...................................................... 544
10. Czynna napaść na Prezydenta RP (art. 135 § 1) .............................................. 545
11. Znieważenie Prezydenta RP (art. 135 § 2) ....................................................... 546
12. Czynna napaść na przedstawiciela obcego państwa lub znieważenie go
(art. 136) ................................................................................................................ 549
13. Znieważenie znaku lub symbolu państwowego (art. 137) ............................. 550
14. Zasada wzajemności ścigania (art. 138) ........................................................... 551
15. Przepadek przedmiotów (art. 139) .................................................................... 552
Rozdział III
Przestępstwa przeciwko obronności ........................................................................ 553
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 553
2. Zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP (art. 140) .......................................... 553
3. Podjęcie służby w obcym wojsku (art. 141) ...................................................... 554
4. Zaciąg do wojska obcego (art. 142) ................................................................... 556
5. Samouszkodzenie i inne podstępne zabiegi w celu zwolnienia od służby
wojskowej (art. 143) ............................................................................................. 556
6. Uchylanie się od odbywania służby wojskowej (art. 144) .............................. 557
7. Uchylanie się od pełnienia służby zastępczej (art. 145, 146, 147) ................. 558
Rozdział IV
Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu................................................................. 561
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 561
2. Typy zabójstwa ..................................................................................................... 562
2.1. Zabójstwo w typie podstawowym (art. 148 § 1) ....................................... 562
2.2. Kwalifikowane typy zabójstwa ................................................................... 564
2.2.1. Zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem (art. 148 § 2 pkt 1) ..... 564
2.2.2. Zabójstwo w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem lub
rozbojem (art. 148 § 2 pkt 2) ............................................................. 565
2.2.3. Zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne
potępienie (art. 148 § 2 pkt 3) ........................................................... 566
2.2.4. Zabójstwo z użyciem materiałów wybuchowych
(art. 148 § 2 pkt 4) .............................................................................. 567
2.2.5. Zabójstwo jednym czynem więcej niż jednej osoby
lub zabójstwo popełnione przez sprawcę uprzednio
prawomocnie skazanego za zabójstwo, zabójstwo
funkcjonariusza publicznego w związku z jego służbą
(art. 148 § 3) ........................................................................................ 568
2.3. Uprzywilejowane typy zabójstwa .............................................................. 569
2.3.1. Zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia (art. 148 § 4) ....... 569
2.3.2. Dzieciobójstwo (art. 149) .................................................................. 570
2.3.3. Zabójstwo eutanatyczne (art. 150) i pomoc do samobójstwa
(art. 151) ............................................................................................... 571
3. Nielegalna aborcja (art. 152–154) ...................................................................... 573
4. Bójka lub pobicie (art. 158 i 159) ....................................................................... 576
5. Typizacje, których skutkiem jest narażenie na niebezpieczeństwo
(art. 160 i 161), oraz przestępstwo nieudzielenia pomocy (art. 162) ............. 578
Rozdział V
Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu
w komunikacji .............................................................................................................. 581
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 581
2. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu ............................ 582
2.1. Sprowadzenie niebezpiecznego zdarzenia (art. 163) ............................... 583
2.2. Sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa (art. 164) ................ 583
2.3. Sprowadzenie innego niebezpieczeństwa powszechnego (art. 165)...... 584
2.4. Porwanie środka transportu (art. 166) ...................................................... 584
2.5. Karalność przygotowania (art. 168) ........................................................... 585
2.6. Czynny żal (art. 169) .................................................................................... 586
3. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji ............................. 586
3.1. Katastrofa komunikacyjna (art. 173) ......................................................... 586
3.2. Wypadek w komunikacji (art. 177) ............................................................ 587
3.3. Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a) ....................... 590
Rozdział VI
Przestępstwa przeciwko środowisku ....................................................................... 593
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 593
2. Powodowanie zniszczenia w przyrodzie (art. 181) ......................................... 595
3. Zanieczyszczenie środowiska (art. 182) ........................................................... 596
4. Nieodpowiednie postępowanie z odpadami (art. 183) ................................... 596
5. Niewłaściwe postępowanie z materiałami promieniotwórczymi (art. 184) 597
Rozdział VII
Przestępstwa przeciwko różnym aspektom wolności .......................................... 599
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 599
2. Pozbawienie wolności (art. 189) ........................................................................ 603
3. Handel ludźmi (art. 189a) ................................................................................... 605
4. Groźba karalna (art. 190) ................................................................................... 605
5. Uporczywe nękanie (art. 190a) .......................................................................... 607
6. Zmuszanie (art. 191) ............................................................................................ 608
7. Bezprawne utrwalanie lub rozpowszechnianie wizerunku intymnego
(art. 191a) .............................................................................................................. 610
8. Zmuszanie do zawarcia małżeństwa lub nakłanianie do opuszczenia
kraju w celu zmuszenia do zawarcia małżeństwa (art. 191b) ........................ 611
9. Zabieg leczniczy bez zgody pacjenta (art. 192) ................................................ 612
10. Naruszenie miru domowego (art. 193 § 1) ....................................................... 613
11. Dyskryminacja ze względu na wyznanie lub bezwyznaniowość (art. 194) ..... 613
12. Przeszkadzanie aktom religijnym (art. 195) .................................................... 614
13. Obraza uczuć religijnych (art. 196) ................................................................... 615
14. Zgwałcenie ............................................................................................................ 617
15. Seksualne wykorzystanie osoby bezradnej (art. 198) ..................................... 619
16. Seksualne wykorzystanie zależności lub zaufania (art. 199) ......................... 620
17. Obcowanie płciowe z małoletnim i przestępstwa związane z pedofilią
(art. 200–200b) ..................................................................................................... 621
18. Kazirodztwo (art. 201) ........................................................................................ 624
19. Pornografia (art. 202) .......................................................................................... 625
20. Przestępstwa związane z prostytucją (art. 203 i 204) ..................................... 626
Rozdział VIII
Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece .............................................................. 629
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 629
2. Znęcanie się (art. 207) ......................................................................................... 630
3. Niealimentacja (art. 209) .................................................................................... 631
Rozdział IX
Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej ......................................... 635
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 635
2. Zniesławienie – pomówienie (art. 212)............................................................. 636
3. Kontratyp dopuszczalnej krytyki (art. 213)..................................................... 637
4. Zniewaga (art. 216) .............................................................................................. 639
5. Naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217) .................................................. 640
Rozdział X
Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową ......... 643
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 643
2. Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowniczych (art. 218) ............ 644
3. Naruszenie obowiązków w zakresie bhp (art. 220) ........................................ 646
Rozdział XI
Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych
i samorządowych.......................................................................................................... 649
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 649
2. Ochrona funkcjonariuszy publicznych ............................................................ 651
2.1. Naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza lub osoby
przybranej mu do pomocy (art. 222) ......................................................... 652
2.2. Zniewaga funkcjonariusza publicznego (art. 226) .................................. 653
2.3. Czynna napaść na funkcjonariusza publicznego (art. 223).................... 653
2.4. Wymuszenie (art. 224) ................................................................................. 654
3. Przestępstwa o charakterze korupcyjnym ....................................................... 655
3.1. Łapownictwo bierne i czynne (art. 228 i 229) .......................................... 655
3.1.1. Łapownictwo bierne .......................................................................... 655
3.1.2. Łapownictwo czynne ........................................................................ 659
3.2. Przestępstwa płatnej protekcji (art. 230–230a) ........................................ 660
4. Przestępstwo przywłaszczenia funkcji (art. 227) i przestępstwo
przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków
przez funkcjonariusza publicznego (art. 231) .................................................. 661
4.1. Przywłaszczenie funkcji .............................................................................. 661
4.2. Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku przez
funkcjonariusza publicznego ...................................................................... 662
Rozdział XII
Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości ......................................... 665
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 665
2. Przemoc lub groźba względem sądu (art. 232) ................................................ 666
3. Znęcanie się w celu uzyskania wypowiedzi o określonej treści
(art. 246) ................................................................................................................ 668
4. Fałszywe zeznania (art. 233) .............................................................................. 669
5. Publiczne rozpowszechnianie wiadomości z postępowania
przygotowawczego (art. 241) .............................................................................. 670
6. Naruszenie zakazu sądowego (art. 244) ........................................................... 671
7. Znęcanie się nad osobą pozbawioną wolności (art. 247) ............................... 672
Rozdział XIII
Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu .............................................. 675
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 675
2. Wzięcie zakładnika (art. 252) ............................................................................ 675
3. Udział w zbiegowisku (art. 254) ........................................................................ 676
4. Propagowanie nazizmu, komunizmu, faszyzmu lub innego ustroju
totalitarnego (art. 256) ........................................................................................ 677
5. Udział w grupie lub związku przestępczym (art. 258) ................................... 678
6. Nielegalny wyrób i handel bronią palną oraz amunicją, nielegalne ich
posiadanie (art. 263) ............................................................................................ 681
7. Nielegalne przekroczenie granicy (art. 264 § 2), nielegalne
organizowanie wbrew przepisom innym osobom przekraczania granicy
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 264 § 3), organizowanie przekraczania
wbrew przepisom granic innego państwa (art. 264 § 4), umożliwianie
lub ułatwianie innej osobie wbrew przepisom pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 264a § 1) .......................................................... 682
Rozdział XIV
Przestępstwa przeciwko ochronie informacji ........................................................ 685
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 685
2. Przestępstwo ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych
(art. 265) ................................................................................................................ 686
3. Przestępstwo ujawnienia informacji uzyskanych w związku z pełnioną
funkcją (art. 266) ................................................................................................. 687
4. Przestępstwo nielegalnego uzyskania informacji (art. 267) .......................... 689
5. Przestępstwo niszczenia informacji (art. 268)................................................. 689
6. Przestępstwo niszczenia danych informatycznych (art. 268a i 269) ............ 690
7. Przestępstwo zakłócania pracy systemu komputerowego (art. 269a) .......... 691
8. Wytwarzanie urządzeń i oprogramowania do przestępstw
komputerowych i obrót nimi (art. 269b) .......................................................... 692
Rozdział XV
Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów ........................................ 695
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 695
2. Fałsz materialny dokumentu (art. 270 § 1) ...................................................... 697
3. Fałszerstwo faktur (art. 270a) ............................................................................ 698
4. Fałsz intelektualny dokumentu (art. 271) ........................................................ 700
5. Podanie w fakturze nieprawdy (art. 271a) ....................................................... 701
6. Wyłudzenie podstępem poświadczenia nieprawdy (art. 272)....................... 702
7. Używanie dokumentu poświadczającego nieprawdę (art. 273) .................... 702
8. Zbycie dokumentu tożsamości (art. 274) ......................................................... 703
9. Posługiwanie się cudzym dokumentem (art. 275 § 1), bezprawny
transfer za granicę dokumentu stwierdzającego tożsamość innej osoby
(art. 275 § 2) .......................................................................................................... 703
10. Bezprawne niszczenie dokumentów (art. 276) ................................................ 704
11. Niszczenie, usuwanie znaków granicznych (art. 277) .................................... 704
12. Fałszowanie faktur ze znaczną kwotą należności (art. 277a) ........................ 705
13. Wysokość grzywny w razie skazania za fałszowanie faktur (art. 277b) ...... 705
14. Nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od wymierzenia kary
wobec sprawcy przestępstwa fałszowania faktur (art. 277c i 277d) ............. 706
Rozdział XVI
Przestępstwa przeciwko mieniu ............................................................................... 707
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 707
2. Kradzież ................................................................................................................ 711
3. Typy zmodyfikowane kradzieży ........................................................................ 713
4. Kradzież rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze ............................................ 714
5. Przywłaszczenie ................................................................................................... 715
6. Oszustwo ............................................................................................................... 716
7. Zniszczenie mienia .............................................................................................. 717
8. Paserstwo .............................................................................................................. 718
Rozdział XVII
Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu .............................................. 721
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 721
2. Nadużycie zaufania (art. 296) ............................................................................ 724
3. Oszustwo finansowe (art. 297) .......................................................................... 728
4. Pranie brudnych pieniędzy (art. 299) ............................................................... 731
5. Naruszenie interesów majątkowych uczestników obrotu gospodarczego
przez nierzetelną dokumentację (art. 303) ....................................................... 733
Rozdział XVIII
Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi ...... 737
1. Uwagi ogólne ........................................................................................................ 737
2. Fałszerstwo środków płatniczych (art. 310) ..................................................... 738
3. Oszustwo kapitałowe (art. 311) .......................................................................... 741
4. Fałszerstwo znaków i narzędzi (art. 313–315) ................................................. 742
Część piąta
WYBRANE ZAGADNIENIA CZĘŚCI WOJSKOWEJ KODEKSU KARNEGO
Rozdział I
Prawo karne wojskowe – uwagi ogólne ................................................................... 747
1. Pojęcie oraz istota sił zbrojnych ......................................................................... 747
2. Pojęcie oraz istota prawa wojskowego .............................................................. 748
3. Pojęcie oraz istota dyscypliny wojskowej ......................................................... 749
4. Pojęcie, funkcje oraz systematyka prawa karnego wojskowego ................... 750
4.1. Pojęcie i funkcje prawa karnego wojskowego .......................................... 750
4.2. Systematyka prawa karnego wojskowego ................................................. 751
Rozdział II
Przestępstwo wojskowe ............................................................................................... 753
1. Pojęcie przestępstwa wojskowego ..................................................................... 753
2. Podmiot przestępstw wojskowych .................................................................... 754
3. Przedmiot ochrony przestępstw wojskowych ................................................. 755
4. Zakres terytorialny odpowiedzialności za przestępstwo wojskowe ............ 756
Rozdział III
Rozkaz oraz ostateczna potrzeba w prawie karnym wojskowym ...................... 757
1. Istota rozkazu ....................................................................................................... 757
2. Odpowiedzialność żołnierza za wydanie oraz wykonanie rozkazu
przestępnego ......................................................................................................... 758
2.1. Teorie związania żołnierza rozkazem ....................................................... 758
2.2. Okoliczność wyłączająca winę z art. 318 k.k. oraz odmowa
wykonania rozkazu ...................................................................................... 759
3. Kontratyp ostatecznej potrzeby w wojskowym prawie karnym................... 762
Rozdział IV
Kary oraz środki karne w prawie karnym wojskowym ....................................... 765
1. Kara aresztu wojskowego ................................................................................... 765
2. Kara ograniczenia wolności ............................................................................... 766
3. Środki karne w prawie karnym wojskowym ................................................... 767
4. Wybrane różnice w wykonywaniu kar i innych środków penalnych
w prawie karnym wojskowym ........................................................................... 768
Rozdział V
Odpowiednie stosowanie wybranych przepisów części wojskowej Kodeksu
karnego w innych służbach mundurowych ............................................................ 771
Aneks .............................................................................................................................. 775
I. Algorytm rozwiązywania kazusu................................................................... 775
II. Kazus przekrojowy ........................................................................................... 777
III. Test z prawa karnego ........................................................................................ 779
Skorowidz ...................................................................................................................... 785
O autorach ..................................................................................................................... 799
