Stymulatory i bariery rozwoju zakładowych systemów emerytalnych na przykładzie Polski

• Druk: Poznań, 2010
• Autor: Marek Szczepański
• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej

Ze wstępu:
Do tej pory najlepiej rozpoznane zostały zjawiska i procesy związane z funkcjonowaniem i reformowaniem bazowych, publicznych systemów emerytalnych. Mniejsze zainteresowanie, przynajmniej w piśmiennictwie polskim, budziły systemy dodatkowe, zwłaszcza zakładowe systemy emerytalne. Ten fakt oraz słaby jak do tej pory rozwój zakładowych systemów emerytalnych w Polsce (pracownicze programy emerytalne objęte pewnymi zachętami fiskalno-kosztowymi, obejmują zaledwie ok. 2% ogółu pracujących; również programy niekwalifikowane skupiają w naszym kraju podobną, niewielką grupę pracobiorców) stanowiły dla autora niniejszej pracy inspirację do podjęcia badań nad uwarunkowaniami rozwoju zakładowych systemów emerytalnych.
Chodziło przy tym o uchwycenie prawidłowości i wypracowanie pewnej metodyki badań, która mogłaby znaleźć szersze zastosowanie. Zbadanie uwarunkowań procesu rozwojowego systemów zakładowych – w wybranym okresie i w jednym kraju – stanowić ma jedynie egzemplifikację dla głównego zamysłu pracy: próby wypracowania i sprawdzenia przydatności wieloczynnikowego modelu analizy zakładowych systemów emerytalnych, który mógłby znaleźć zastosowanie do ich badania w różnych krajach i w różnych okresach. Model ten uwzględnia zarówno zmienne ekonomiczne, jak i pozaekonomiczne – społeczne i kulturowe, które ponadto podzielono na czynniki wewnętrzne, endogeniczne – odnoszące się do pracodawców i pracowników, oraz zmienne zewnętrzne, egzogeniczne – odnoszące się do otoczenia przedsiębiorstw (w tym także uwarunkowania wynikające z poziomu rozwoju i konstrukcji publicznego systemu emerytalnego).
Ze względu na duże znaczenie czynników o charakterze instytucjonalnym w kształtowaniu i rozwoju zarówno publicznych, jak i dodatkowych systemów emerytalnych autor nawiązuje do dorobku nowej ekonomii instytucjonalnej, zwłaszcza do teorii agencji i teorii kosztów transakcyjnych (w wersji O. Williamsona). Wykorzystanie tych koncepcji pozwala m.in. na głębsze przeanalizowanie pewnych aspektów funkcjonowania zakładowych systemów emerytalnych, takich jak zarządzanie ryzykiem, asymetria informacji w relacjach między stronami kontraktu, jakim jest zakładowa umowa emerytalna w fazie startu i w okresie dalszego funkcjonowania programu, czy też porównanie kosztów działania i efektywności różnych form programów zakładowych. Niezależnie od tych kwestii szczegółowych wyeksponowanie czynników instytucjonalnych pomaga w całościowym, wieloaspektowym ujęciu badanego problemu, a więc w identyfikacji zmiennych działających stymulująco i hamująco na rozwój zakładowego zabezpieczenia emerytalnego, ich siły oddziaływania oraz wzajemnych powiązań.
W rozdziałach 1 i 2 omówiono przyjęte w pracy założenia koncepcyjne i metodyczne, prezentacji modelu poświęcono rozdział 3, rozdział 4 zawiera opis funkcjonowania rynku pracowniczych programów emerytalnych w badanym okresie, a pozostała część książki poświęcona jest egzemplifikacji (na przykładzie Polski) proponowanego wieloczynnikowego modelu analizy zmiennych stymulujących i hamujących rozwój zakładowych systemów emerytalnych (rozdział 5) oraz weryfikacji hipotezy o występowaniu problemu agencji w zarządzaniu tego typu programami (rozdział 6).

• Kategorie:
  1. Ebooki i Audiobooki »
  2. Ebooki »
  3. Ekonomia, biznes
• Język wydania: polski
• ISBN: 978-83-7143-941-4
• Liczba stron: 476

WPROWADZENIE                       7

1. PODEJŚCIE DO PROBLEMU BADAWCZEGO           11

1.1. Uzasadnienie podjęcia tematu badań             11
1.2. Przedmiotowy, podmiotowy i czasowy zakres badań       18
1.3. Cel badań i główny problem badawczy                    23
1.4. Hipotezy badawcze               29
1.5. Metody badawcze                 31
1.5.1. Przesłanki wyboru metod badawczych                 31
1.5.2. Zastosowane metody badawcze                    35
1.6. Źródła                        37
1.7. Stan badań nad zakładowymi systemami emerytalnymi w Polsce         39

2. TEORETYCZNE PODSTAWY ANALIZY ZAKŁADOWYCH SYSTEMÓWEMERYTALNYCH                       60

2.1. Systematyka pojęć związanych z zabezpieczeniem emerytalnym             60
2.2. Istota i cele zakładowych systemów emerytalnych           76
2.2.1. Kryteria wyodrębnienia zakładowych systemów emerytalnych     76
2.2.2. Miejsce emerytur zakładowych w trójwarstwowym systemiezabezpieczenia emerytalnego            80
2.3. Rozwój historyczny zakładowych systemów emerytalnych            88
2.4. Organizacja i sposób finansowania emerytur zakładowych            104
2.4.1. Klasyfikacja zakładowych systemów emerytalnych        105
2.4.2. Zarządzanie aktywami zakładowych systemów emerytalnych a rynki finansowe                 131
2.4.3. Opodatkowanie zakładowych systemów emerytalnych      134
2.4.4. Kontrola zakładowych systemów emerytalnych              136
2.5. Perspektywy rozwoju zakładowego zabezpieczenia emerytalnego           141
2.6. Możliwości wykorzystania instytucjonalizmu w analizie zakładowych systemów emerytalnych                     144
2.7. Zakładowe systemy emerytalne jako przejaw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa                  160
2.8. Zakładowe systemy emerytalne jako element polityki personalnej           164

3. MODEL ANALIZY ZAKŁADOWYCH SYSTEMÓW EMERYTALNYCH             173

3.1. Wprowadzenie – istota i rodzaje modeli stosowanych w naukach ekonomicznych                    173
3.2. Modele w nauce o polityce społecznej           175
3.3. Proponowany model analizy uwarunkowań rozwoju zakładowych systemów emerytalnych                          178
3.3.1. Zewnętrzne (egzogeniczne) determinanty rozwoju pracowniczych programów emerytalnych                 180
3.3.2. Wewnętrzne (endogeniczne) determinanty zakładowego zabezpieczenia emerytalnego            188

4. FUNKCJONOWANIE PRACOWNICZYCH PROGRAMÓW EMERYTALNYCH W POLSCE W LATACH 1999-2008                   193

4.1. Struktura rynku według liczby programów emerytalnych              194
4.2. Charakterystyka rynku PPE ze względu na liczbę uczestników      203
4.3. Wartość opłaconych składek              206
4.4. Aktywa zgromadzone w PPE                     213
4.5. Instytucje finansowe zarządzające środkami zgromadzonymi w programach    220
4.6. Rynek PPP w układzie geograficznym                  223
4.7. Struktura rynku ze względu na wielkość przedsiębiorstwa, jego formę prawną oraz charakter działalności gospodarczej                 224
4.8. Udział pracowniczych programów emerytalnych w III filarze zreformowanego systemu emerytalnego             227
4.9. Rozwój rynku PPE – podsumowanie           230

5. ZMIENNE STYMULUJĄCE I HAMUJĄCE ROZWÓJ PRACOWNICZYCH PROGRAMÓW EMERYTALNYCH – EGZEMPLIFIKACJA            233

5.1. Analiza wewnętrznych (endogenicznych) zmiennych wpływających na rozwój PPE w Polsce                        233
5.1.1. Czynniki dotyczące pracodawców – wyniki badań własnych     233
5.1.2. Czynniki dotyczące pracodawców – wyniki badań innych autorów      246
5.1.3. Czynniki mikroekonomiczne             258
5.1.4. Pracownicze programy emerytalne jako element polityki zarządzania zasobami ludzkimi                 267
5.2. Czynniki endogeniczne dotyczące pracowników             274
5.2.1. Świadomość emerytalna pracowników          274
5.2.2. Poziom zainteresowania dodatkowym, długoterminowym oszczędzaniem                       276
5.3. Zewnętrzne (egzogeniczne) uwarunkowania rozwoju pracowniczych programów emerytalnych o charakterze instytucjonalnym           287
5.3.1. Uwarunkowania transformacyjno-systemowe         287
5.3.2. Uwarunkowania instytucjonalne ze strony bazowej części systemu emerytalnego                       292
5.3.3. Regulacje odnoszące się do konstrukcji PPE           304
5.3.4. Zachęty systemowe adresowane do pracowników              328
5.3.5. Zachęty systemowe adresowane do przedsiębiorców i ich wpływ na sytuację finansową firmy                  341
5.3.6. Czynniki instytucjonalno-organizacyjne dotyczące struktur państwa i systemu finansowego                      344
5.3.7. Tradycja instytucjonalna (path-dependency)           351
5.4. Uwarunkowania zewnętrzne (egzogeniczne) o charakterze pozainstytucjonalnym    357
5.4.1. Uwarunkowania makroekonomiczne          357
5.4.2. Uwarunkowania społeczno-polityczne          368
5.4.3. Uwarunkowania demograficzne                    373

6. ANALIZA PORÓWNAWCZA POSZCZEGÓLNYCH FORM PRACOWNICZYCH PROGRAMÓW EMERYTALNYCH Z WYKORZYSTANIEM WYBRANYCH ELEMENTÓW NOWEJ EKONOMII INSTYTUCJONALNEJ              380

6.1. Alokacja ryzyka w PPE i możliwości jej optymalizacji              382
6.2. Asymetria dostępu do informacji, problem agencji i koszty transakcyjne w odniesieniu do pracowniczych programów emerytalnych         391

7. PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE              403

Literatura                         415
Summary                       455
Spis rysunków                            467
Spis wykresów                            468
Spis tabel                         471