Sztuka i emancypacja kobiet w socjalistycznej Polsce
Autorka przedstawia zawartą w twórczości Marii Pinińskiej-Bereś analizę kobiecego doświadczenia jako powiązaną z procesami zachodzącymi w socjalistycznej Polsce, m.in. z rozwojem wiedzy seksuologicznej i poradnictwa, silnym wpływem nauk Kościoła, obecnością środowisk kontrkulturowych, rozwojem socjalistycznego konsumpcjonizmu, ze zmieniającą się ikonosferą erotyczną, z docierającymi zza żelaznej kurtyny ideami drugiej fali
feminizmu. Analiza sprzężenia między nimi a sztuką artystki pozwala dostrzec i zrozumieć lokalny kontekst tej twórczości zawierającej treści feministyczne, zarówno te jego elementy, które sprzyjały jej rozwojowi, jak i te, które ją hamowały.
Historię powojennej sztuki polskich artystek, zwłaszcza tych, których prace są łączone z feminizmem, trzeba napisać inaczej. Należy przestać ignorować dyskurs na temat emancypacji kobiet będący elementem rzeczywistości, w jakiej one żyły.
Maria Pinińska-Bereś jest w tej książce traktowana jako podmiot procesu emancypacji, świadomie zabierający głos w sprawach nurtujących ją i inne kobiety żyjące w tym samym
społeczeństwie. Nie można na podstawie analizy kariery i interpretacji jej twórczości stworzyć narracji uniwersalizującej doświadczenie artystek w socjalistycznej Polsce. Można jednak wskazać na pewne zjawiska, które pozostają niezauważone w ślepej na płeć czy skupionej na krytyce systemu totalitarnego historii sztuki polskiej po 1945 roku.
Książka jest znakomitym przykładem kontekstualnej historii sztuki. Bardzo spójna, naukowo precyzyjna, a jednocześnie w wielu miejscach odkrywcza. Agata Jakubowska wykonała gruntowną pracę archiwalną i dotarła do wielu idei, faktów i artefaktów, które dotychczas nie były obecne w polskiej historii sztuki nowoczesnej. (Dr hab. Paweł Leszkowicz, prof. UAM)
Nie tylko jako badaczka
PRL-u, ale także jako kobieta pamiętająca PRL nie mam wątpliwości, że metodologia badań i uzyskane wnioski rzuciły nowe światło na historię sztuki w Polsce. To książka przełomowa w szerokim zakresie powojennej historii sztuki, choć ogranicza się do case study. Udało się całkowicie oddolnie, bez narzucania siatek pojęciowych wziętych skądinąd opisać sztukę w Polsce w okresie tzw. socjalizmu w jej dynamice wpisanej w konkretne życie. To chyba największy sukces tej książki, bo dzięki niej dowiedzieliśmy się – przynajmniej w tak niewielkim wycinku, jakim było życie i twórczość Marii Pinińskiej-Bereś – co naprawdę przeżył ktoś, kto wówczas żył, jak walczył o siebie i swoją sztukę. (Prof. dr hab. Anna Markowska, Uniwersytet Wrocławski)
*********
The Art and
Emancipation of Women in Socialist Poland. The Case of Maria Pinińska-Bereś
The author analyses female experience, present in Maria Pinińska-Bereś’ works, as connected with the processes taking place in socialist Poland: the development of sex knowledge and counselling, the strong influence of Catholic Church, counter-culture groups, socialist consumerism, the changing erotic iconosphere and the ideas of the second wave of
feminism coming from the other side of the Iron Curtain. The analysis of the relationship between them and the works of the artist allows us to perceive and understand the local context of her feminist works and the elements which favoured and hindered their development.
*********
Dr hab. Agata Jakubowska (ORCID 0000-0002-8345-5662) – historyczka sztuki. Przez wiele lat związana z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, obecnie pracuje w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka i redaktorka licznych publikacji poświęconych sztuce kobiet, m.in. "Na marginesach lustra. Ciało kobiece w pracach polskich artystek" (2004), "Portret wielokrotny dzieła Aliny Szapocznikow" (2008), "Alina Szapocznikow: awkward objects" (red., 2011), "Natalia LL. Nie tylko
Sztuka konsumpcyjna" (red., 2016), "All-women art spaces in Europe in the long 1970s" (red. z Katy Deepwell, 2018), "Zofia Kulik. Methodology, my love" (red., 2019). Prowadzi badania nad historią wystaw sztuki kobiet.
Wprowadzenie 7
Emancypacja 8
(Nie)znana artystka 17
Zawód – artystka 23
Odszczególnianie narzędzi 33
PRL-owska nowoczesność 35
Bereś/Hasior 46
Postument 50
Historie rodzinne 56
Papier mâché 65
Przemiany obyczaju 70
Rysunki 75
Surrealizm/Nowosielski 79
Gorsety 83
Indeks 89
Jarema/Kantor 90
Surrealizm/Toyen 95
Folwark/Kantor 99
Stangret 105
Siostrzeństwo, którego nie było 110
Wobec sytuacji „rozmemłania plażowego” 119
Jestem sexy 127
Ty i Ja 132
Wolna miłość 137
Dobkowski/Dłubak 141
Želibska 146
Binarność płci 149
Odmienna polityka 152
Walka o młodych 158
NIE DEPTAĆ 162
Emancypacja i wstyd 168
Nawiedzony dom 173
Czy kobieta jest człowiekiem? 180
Usta – Natalia LL/Partum 189
Prywatny protest 195
Konsumpcjonizm w Nowej Hucie 200
Buduar 204
Sezam 213
Natalia LL/Gierzyńska 223
Mój uroczy pokoik 229
Pożegnanie Apollina 234
Ekspansja Wenus 241
Anachronizm 248
Różowy sztandar 258
Pozycjonowanie 264
Punkt obserwacyjny 268
Ewolucja 273
Pranie jako komentarz do feminizmu 278
Pinińska-Bereś jako artystka feministyczna 284
Młodzi wobec Prania 291
Partum 296
Róże kwitnące na różowo 300
Tylko miotła 303
Zakończenie – sztuka i emancypacja kobiet 306
Postscriptum 310
Bibliografia 312
Indeks osób 334
