Tak zwany terroryzm
Rozdział Terroryzm (nie)zdefiniowany odnosi się do aspektów definicyjnych terroryzmu. Przedstawiona w nim została etymologia pojęcia „terroryzm”, określono tu również trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu zjawiska. Powodowane są one zmiennością zjawiska w czasie, w tym np. różnicami w sposobach jego zorganizowania, finansowania czy odbiorze społecznym,
jak też pojawianiem się wciąż nowych jego form, stosowanych przezeń metod i wykorzystywanych środków. W kontekście występowania zjawisk podobnych, posługujących się zbliżonymi metodami, słowo „terroryzm” często
jest nadużywane, a mianem tym określane są również wydarzenia innego typu. Istnieje także rozbieżność stanowisk poszczególnych podmiotów (państwowych i pozapaństwowych), wynikająca ze zróżnicowania ich celów,
oraz dążenie do przypisywania swoim przeciwnikom statusu terrorystów, przy jednoczesnej próbie oczyszczania samego siebie z podejrzeń o prowadzenie takiej działalności. Wszystko to sprawia, że równolegle funkcjonuje cały szereg zróżnicowanych definicji terroryzmu. Ich przykłady zaprezentowano w ujęciu doktrynalnym, naukowym, prawnym, encyklopedycznym
i słownikowym. Rozdział Fizjonomia terroryzmu zawiera rozważania na temat istoty terroryzmu i jego charakterystycznych cech. Terroryzm jest sposobem realizacji różnorodnych celów, których osiągnięcie innymi sposobami jest niemożliwe lub utrudnione, wykorzystującym terror i zastraszanie społeczeństw,
a za ich pośrednictwem wywierającym wpływ na rządzących, skłaniając ich do podejmowania pożądanych — z punktu widzenia terrorystów — decyzji. Pomimo braku jednoznacznej definicji zjawiska, posiada ono stałe cechy, które je charakteryzują. Do parametrów identyfikujących zjawisko terroryzmu należą: użycie siły lub groźba jej użycia, strach, polityczny lub ideologiczny charakter. Inne własności są dynamiczne, ulegają zmianom na przestrzeni dziejów. Przykładem tego są obierane cele osobowe ataków: w przeszłości skonkretyzowane, aktualnie — najczęściej anonimowe. Rolą anonimowych ofiar terroryzmu, za pomocą odpowiedniego nagłośnienia skutków ataków, jest wywarcie wpływu na opinię publiczną, a za jej pośrednictwem — nacisku
na rządzących. Strategia ta jest charakterystyczna dla współczesnego oblicza terroryzmu, różnicuje je od form spotykanych w przeszłości i jednocześnie skłania do refleksji na temat początków terroryzmu i jego zmienności na kartach historii. W rozdziale zatytułowanym Ścieżki terroryzmu opisane zostały rodzaje
terroryzmu, sklasyfikowane według różnych kryteriów, jak również zróżnicowane cele, dla których poszczególne organizacje terrorystyczne i indywidualni sprawcy realizują swoje zamierzenia. Scharakteryzowano także indywidualne motywy podejmowania działalności terrorystycznej. Terroryzmem posługują się osoby, które nie widzą szans na rozwiązanie swoich problemów
innymi metodami czy też widzą w nim sposób najszybszy lub najskuteczniejszy. O podjęciu takiej decyzji decydują czynniki przypisane konkretnemu człowiekowi: jego cechy osobowościowe, temperament, fanatyczne oddanie jakiejś idei, brak perspektyw — zwłaszcza w przypadku ludzi młodych — czy też brak społecznej akceptacji. Drugą grupę czynników stanowią te związane
ze środowiskiem, w jakim człowiek ten przebywa: wpływ rodziny i sposób wychowania, oddziaływanie otoczenia, przyjęte standardy zachowania i patologie społeczne, religia i kultura. Istnieją stałe i okazałe kultury terroryzmu, sprzyjające rozwojowi takich postaw; terrorystą jednak człowiek się nie rodzi, ale zostaje nim w wyniku określonych procesów. Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki, sprzyjające terroryzmowi, stanowią dobre podłoże do kształtowania określonych postaw. Jednak nawet osoby identyfikujące się z ideami
poszczególnych organizacji terrorystycznych nie sięgają po takie metody spontanicznie. Od sympatyzowania do aktywnego udziału w realizacji celów ugrupowania jest długa droga, oparta na świadomych procesach, aktywnie
realizowanych przez jego członków. W strukturach organizacji funkcjonują specjalne komórki, których zadaniem jest typowanie kandydatów na członków,
werbowanie ich, a następnie indoktrynowanie. Służą temu zarówno bezpośrednie kontakty, jak i media masowe, zwłaszcza Internet, posiadające nie tylko nieograniczony zasięg, lecz także możliwość przekazywania każdego
rodzaju informacji. Fizyczne i psychiczne przygotowanie do realizacji postawionych zadań odbywa się m.in. na specjalnych zgrupowaniach, realizowanych w odizolowanych ośrodkach szkoleniowych. Jednocześnie, poszukiwane
są i stosowane wciąż nowe formy i metody działania, w różnych aspektach podwyższające ich skuteczność, przede wszystkim zaś — przekraczające kolejne granice.
W rozdziale Wyszukane twarze terroryzmu zaprezentowano szokujące oblicza terroryzmu świadczące o tym, że współczesnych terrorystów — w odróżnieniu od przeszłości — nie ograniczają żadne ramy, a nakreślony cel usprawiedliwia wszelkie stosowane metody. Z powodów ideologicznych, religijnych i społecznych niektórzy ludzie stają się zamachowcami samobójcami, zauważyć jednak należy, że bezpośrednią tego przyczyną nie jest idealistyczne postrzeganie świata, lecz efekt systematycznej manipulacji, często stosowanej przemocy lub bodźców ekonomicznych. To nie przywódcy organizacji i jej duchowi przewodnicy dokonują zamachów samobójczych, ale wybrane przez nich osoby, których przydatność dla organizacji wyrażać się może w taki jedynie sposób. Organizacje terrorystyczne chętnie wykorzystują zamachowców samobójców z uwagi na łatwość zorganizowania zamachu samobójczego, jak też jego wysoką skuteczność. Tę podwyższyć jeszcze można, wykorzystując
w charakterze zamachowców osoby kojarzone z łagodnością, opiekuńczością i niewinnością, po których nikt by się tego nie spodziewał. Sprawstwo zamachów terrorystycznych przestaje być zatem domeną jedynie mężczyzn, w działalność taką angażowane są również kobiety, a nawet dzieci. Kobiety zawsze prowadziły działalność wspierającą wobec organizacji terrorystycznych, asystując ich członkom, pozyskując zwolenników i inspirując ich, pełniąc funkcje logistyczne, wywiadowcze, czasem także przywódcze i realizacyjne. W ostatnim czasie znalazła się dla nich nowa rola — sprawcy zamachu, zwłaszcza ataku samobójczego. Rozwiązanie takie jest bardziej zaskakujące dla jego obiektu, stwarza większe możliwości od strony technicznej i taktycznej, a odbiór społeczny spotęgowany zostaje przez udział istoty z natury łagodnej, o większej — jak zwykło się uważać — wrażliwości od mężczyzn. Dzieci wykorzystywane
są do celów terrorystycznych instrumentalnie, realizują wolę dorosłych. Z jednej strony chłonność umysłu, z drugiej nieukształtowany jeszcze system
wartości sprawiają, że z łatwością przyswajają wszystko, co je otacza, bezrefleksyjnie przyjmując wpajane poglądy. Wartościowanie przyjmują automatycznie, nie kwestionując tego, co mówią dorośli. Chłoną charakterystyczne dla danego środowiska wzorce społeczne i osobowe, próbując je naśladować. Z podatności
na wpływy zewnętrzne, a także z wprowadzonej dyscypliny, wynika gwałtowność zachowań, przy jednoczesnym posłuszeństwie wobec uznanych autorytetów. Dumne z uczestnictwa w rozwiązywaniu problemów dorosłych nie rozumieją jednak prawdziwego znaczenia popełnianych czynów i ich nieodwracalnych konsekwencji. Postawę taką — w pełni świadomie, planowo i konsekwentnie — kształtują dorośli, dla których dziecko jest narzędziem realizacji własnych zamierzeń. Jednocześnie udział dziecka w zamachu jest szokujący dla obserwatorów, przyciąga uwagę nie tylko lokalnego środowiska, lecz
także ludzi na całym świecie. Zakres i siła oddziaływania sprzyjają założeniom terrorystów oraz przekraczaniu wszelkich miar. Obraz terroryzmu zmienił się na przestrzeni wielu lat, osiągając współcześnie
niespotykane wcześniej rozmiary. Rozwój terroryzmu wiąże się nierozerwalnie z procesem globalizacji, prowadzącym do coraz większej współzależności i integracji różnych społeczności, jak również z postępem technicznym, wzbogacającym arsenał wykorzystywanych środków walki.
Ustalono jednak, do czego odnosi się rozdział Upowszechnianie terroryzmu, że bez rozkwitu technik informatycznych i informacyjnych, terroryzm nadal stanowiłby problem o charakterze lokalnym i regionalnym, jak miało to miejsce wcześniej, w dobie ograniczonych możliwości szerokiego informowania o bieżących wydarzeniach. Powszechność informacji obiegającej
świat w czasie rzeczywistym umożliwia oddziaływanie na ludzi w skali globalnej, pomimo nawet geograficznego oddalenia. Kluczową rolę odgrywają więc media, będące stymulatorem eskalacji zjawiska w różnorodnych jego
obszarach: od prezentowania swoich racji, radykalizacji i indoktrynacji, poprzez prowadzenie naboru, komunikację, zdobywanie środków finansowych na działalność kierunkową, szkolenie i instruowanie, aż po informowanie o dokonanych aktach terroru i psychologiczne oddziaływanie na opinię publiczną
w znacznie szerszej, ogólnoświatowej skali. Realizując swoją misję, media masowe przyczyniają się zatem do osiągania celów założonych przez terrorystów, a tym samym ekspansji i intensyfikacji zjawiska. Niepokój o najbliższą przyszłość — w kontekście zagrożeń terrorystycznych — jest uzasadniony, prognozę dotyczącą terroryzmu zawiera rozdział ostatni pracy. Przyczyną zjawiska zawsze była sprzeczność interesów, poglądów
i brak zgody co do różnorodnych obszarów życia społecznego. Stał się sposobem rozstrzygania sporów, a na przestrzeni dziejów — systematycznie rósł w siłę. Bieżąca interpretacja zjawiska, jego typowych wzorów, motywów i celów wskazuje zatem, że dopóki istnieją nierozwiązane problemy, a porozumienie nie jest możliwe, terroryzm z pewnością nie zniknie. Jego historia
wskazuje na ewoluowanie od osiągania jednostkowych celów, poprzez nagłaśnianie konkretnych problemów, po manifestowanie własnych poglądów i zwyczajne karanie tych, którzy ich nie podzielają. Towarzyszy temu
eskalacja przemocy i bezwzględności sprawców, czego spodziewać się można również w przyszłości. Przejawiać się będzie kreatywnością w doborze form i metod, sięganiem po nowe rodzaje broni, w tym szantaż — groźbę użycia środków masowego rażenia, a w przypadku ich pozyskania — możliwością ich rzeczywistego wykorzystania.
Wstęp 5
1. Terror i terroryzm w historii świata 19
1.1 Starożytne oblicze przemocy 21
1.2 Terror średniowieczny 30
1.3 „Prawdziwy” terroryzm czasów nowożytnych 49
1.4 Podsumowanie 103
2. Terroryzm (nie)zdefiniowany 105
2.1 Terror a terroryzm 106
2.2 Trudności w zdefiniowaniu terroryzmu 109
2.3 Próby oznaczenia terroryzmu 116
2.4 Podsumowanie 141
3. Fizjonomia terroryzmu 145
3.1 Terroryzm w swej istocie 145
3.2 Atrybuty terroryzmu 170
3.3 Podsumowanie 179
4. Ścieżki terroryzmu 185
4.1 Cele działalności terrorystycznej 185
4.2 Odmiany terroryzmu 202
4.3 Przyczyna, motyw i sprawca w terroryzmie 221
4.4 Podsumowanie 282
5. Wyszukane twarze terroryzmu 287
5.1 Do celu przez samozagładę 287
5.2 Terroryzm słabej płci 328
5.3 Gwałt niewinnych — dzieci w terroryzmie 357
5.4 Podsumowanie 371
6. Upowszechnianie terroryzmu 375
6.1 Media masowe a przemoc 376
6.2 Współzależność mediów i terroryzmu 380
6.3 Podsumowanie 422
7. Prognozy dotyczące rozwoju terroryzmu 425
7.1 Przyszłość terroryzmu 429
7.2 Terroryzm przyszłości 462
7.3 Podsumowanie 498
Zakończenie 503
Bibliografia 511
Spis tabel 551
Spis wykresów 553
Spis rysunków 555
Spis fotografii 557
