Uzależnienia behawioralne
Komu z nas nie przyszła do głowy myśl, że za dużo pracuje albo za dużo wydaje pieniędzy, za dużo czasu spędza przed komputerem albo za dużo je? Rosnące tempo życia powoduje, że coraz więcej czasu spędzamy w pracy, coraz mniej mamy go natomiast na spotkania z przyjaciółmi, realizację zainteresowań i pogłębianie rodzinnych więzi. Takie warunki kulturowo-społeczne sprzyjają kształtowaniu się i utrwalaniu pewnych sposobów funkcjonowania, które aktualnie nazywa się
uzależnieniami behawioralnymi (pracoholizm, patologiczne uprawianie hazardu, seksoholizm czy uzależnienie od opalania się lub aktywności fizycznej).
Zachowania te stanowią często poważny problem dla jednostki, źródło cierpienia dla najbliższych, są także istotnym problemem społecznym, ponieważ wymagają odpowiednich działań prewencyjnych. Stały się również przedmiotem zainteresowania badaczy i terapeutów, którzy próbują stworzyć programy zapobiegające ich powstaniu oraz programy ich leczenia. Najważniejsze pytanie, które wymaga bardziej jednoznacznej odpowiedzi, dotyczy rozróżnienia cech i konsekwencji zachowań, które należy uznać za szkodliwe, oraz cech i konsekwencji zachowań, które można traktować jako zdrowe i adaptacyjne.
W publikacji zaprezentowano informacje dotyczące naukowych modeli przyczyn uzależnień behawioralnych oraz opisano podstawy profilaktyki, poradnictwa i psychoterapii dla osób zmagających się z tym problemem. Osobną część publikacji poświęcono poszczególnym kategoriom uzależnień behawioralnych. Opisano problematyczne zachowania związane z:
hazardem nowymi technologiami zabiegami modyfikującymi ciało, jak uprawianie sportu, opalanie się, poddawanie operacjom plastycznym czy tatuowanie spożywaniem wysokokalorycznych pokarmów seksem i pornografią zakupami pracą. Książka „Uzależnienia behawioralne” jest adresowana do wszystkich zainteresowanych tą problematyką, zwłaszcza do tych, którzy chcą bardziej wnikliwie przyjrzeć się własnym zachowaniom, temu, co ich niepokoi lub zastanawia w sposobie korzystania z internetu, pracowania, robienia zakupów czy uprawiania sportów. Przede wszystkim jednak kierowana jest do studentów psychologii, pedagogiki, socjologii klinicznej i nauk o zdrowiu oraz praktyków nie tylko różnych ośrodków terapeutycznych i zajmujących się szeroko rozumianym zdrowiem psychicznym, lecz także instytucji opiekuńczych, wychowawczych i szkolnych. Na jej podstawie można zrewidować mity i przesądy na temat własnego stylu życia i korzystania z dóbr tak obficie współcześnie oferowanych.
Z tekstu
Wprowadzenie 11
CZĘŚĆ I 15
KONCEPCJE I MODELE PRZYCZYN, PROFILAKTYKI I TERAPII UZALEŻNIEŃ BEHAWIORALNYCH 15
Rozdział 1 17
Konteksty medyczne, psychologiczne i społeczne zachowań szkodliwych i uzależnień behawioralnych 17
1.1. Kontrowersje wokół pojęć „uzależnienia behawioralne” („nałogi”) i „zachowania kompulsywne” 20
1.2. Definicja i kryteria diagnostyczne uzależnień behawioralnych 27
1.3. Natura uzależnień behawioralnych 35
1.4. Mechanizmy uzależnień behawioralnych – impulsywność czy kompulsywność 41
1.5. Zachowania szkodliwe i uzależnienia behawioralne a inne zaburzenia psychiczne – współwystępowalność 48
Rozdział 2 54
Modele biologicznych i psychologicznych przyczyn oraz mechanizmów uzależnień behawioralnych 54
2.1. Neurobiologiczne podłoże uzależnień behawioralnych 55
2.1.1. Procesy biochemiczne 56
2.1.2. Mechanizmy neuroadaptacji a uzależnienia 60
2.1.3. Neuroobrazowanie w rozpoznawaniu podłoża uzależnień behawioralnych 63
2.1.4. Podatność genetyczna na uzależnienia behawioralne 65
2.2. Koncepcje psychologiczne wyjaśniające uzależnienia behawioralne 67
2.2.1. Perspektywa poznawczo-behawioralna 70
2.2.2. Psychoanaliza i psychologia osobowości 72
Rozdział 3 76
Perspektywa psychopatologii rozwojowej – integracyjne podejście do uzależnień behawioralnych 76
3.1. Rozwój normatywny i nienormatywny – ścieżki eksternalizacji i internalizacji problemów 77
3.2. Złożoność przebiegu rozwoju – czynniki ryzyka i ochronne u podłoża szkodliwych zachowań 84
3.3. Koncepcje i modele integracyjne uzależnień behawioralnych 86
3.3.1. Model ścieżek 87
3.3.2. Model PACE 90
Rozdział 4 93
Profilaktyka uzależnień behawioralnych 93
4.1. Profilaktyka wobec jednostki i środowiska 94
4.2. Programy profilaktyczne specyficzne i niespecyficzne 96
4.2.1. Programy specyficzne, oparte na ryzyku 97
4.2.2. Programy niespecyficzne, oparte na wzmacnianiu czynników ochronnych 98
4.3. Profilaktyka w perspektywie rozwojowej 100
Rozdział 5 114
Poradnictwo psychospołeczne i psychoterapia uzależnień behawioralnych 114
5.1. Cele i proces terapii osób uzależnionych behawioralnie 115
5.1.1. Cele i modele terapii 116
5.1.2. Transteoretyczny model etapów leczenia a cele zmiany 121
5.1.3. Relacja i sojusz terapeutyczny 125
5.2. Terapie integracyjne i grupy samopomocy uzależnionych behawioralnie 127
5.2.1. Dialog i terapia motywująca 128
5.2.2. Terapia poznawczo-behawioralna uzależnień behawioralnych 134
5.2.3. Terapia behawioralna par i terapia skoncentrowana na emocjach 139
5.2.4. Wsparcie społeczne i grupy samopomocy 140
CZĘŚĆ II 143
TYPY UZALEŻNIEŃ BEHAWIORALNYCH I ZACHOWAŃ SZKODLIWYCH 143
Rozdział 6 145
Uzależnienie od hazardu 145
6.1. Kryteria diagnostyczne patologicznego hazardu 146
6.2. Metody diagnozowania problemu 149
6.3. Rozpowszechnienie 152
6.4. Obraz kliniczny zaburzenia 153
6.4.1. Fazy rozwoju uzależnienia 156
6.4.2. Klasyfikacja osób grających i uzależnionych 157
6.4.3. Konsekwencje problemowego uprawiania hazardu 158
6.4.4. Współwystępowanie innych zaburzeń 158
6.4.5. Wpływ uzależnienia od hazardu na rodzinę 159
6.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 161
6.5.1. Czynniki socjodemograficzne 161
6.5.2. Czynniki związane z rodzajem i dostępnością gier hazardowych 163
6.5.3. Podatność biologiczna 165
6.5.4. Czynniki osobowościowe 169
6.5.5. Doświadczenia traumatyczne 170
6.6. Terapia i farmakoterapia 171
6.6.1. Terapia psychologiczna 171
6.6.2. Farmakoterapia 175
6.6.3. Grupy samopomocy 176
6.7. Efektywność terapii w świetle dowodów empirycznych 178
Rozdział 7 183
Uzależnienia związane z korzystaniem z nowych technologii i „światem wirtualnym” 183
7.1. Problemowe korzystanie z gier wideo 184
7.1.1. Definicja i kryteria diagnostyczne 188
7.1.2. Metody diagnozowania problemu 193
7.1.3. Rozpowszechnienie 196
7.1.4. Obraz kliniczny zaburzenia 197
7.1.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 202
7.1.6. Profilaktyka i terapia 208
7.2. Problemowe korzystanie z internetu 211
7.2.1. Kryteria diagnostyczne problemowego korzystania z internetu 212
7.2.2. Metody diagnozowania problemu 214
7.2.3. Rozpowszechnienie 216
7.2.4. Obraz kliniczny zaburzenia 216
7.2.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 218
7.2.6. Profilaktyka i terapia 219
7.3. Problemowe korzystanie z portali społecznościowych 227
7.3.1. Kryteria diagnostyczne problemowego korzystania z portali społecznościowych 228
7.3.2. Metody diagnozowania problemu 229
7.3.3. Rozpowszechnienie 232
7.3.4. Obraz kliniczny zaburzenia 233
7.3.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 235
7.3.6. Profilaktyka i terapia 236
7.4. Problemowe korzystanie z telefonu komórkowego 238
7.4.1. Kryteria diagnostyczne problemowego korzystania z telefonu 239
7.4.2. Metody diagnozowania problemu 240
7.4.3. Rozpowszechnienie 241
7.4.4. Obraz kliniczny zaburzenia 242
7.4.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 243
7.4.6. Profilaktyka i terapia 245
Rozdział 8 248
Szkodliwe zachowania związane z kształtowaniem ciała – model uzależnienia 248
8.1. Nałogowe uprawianie sportu 249
8.1.1. Kryteria diagnostyczne nałogowego uprawiania sportu 249
8.1.2. Metody diagnozowania problemu 251
8.1.3. Rozpowszechnienie 254
8.1.4. Obraz kliniczny zaburzenia 254
8.1.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 259
8.1.6. Profilaktyka i terapia 260
8.2. Szkodliwe opalanie się 261
8.2.1. Kryteria diagnostyczne szkodliwego opalania się 262
8.2.2. Metody diagnozowania problemu 263
8.2.3. Rozpowszechnienie 265
8.2.4. Obraz kliniczny zaburzenia 265
8.2.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 266
8.2.6. Profilaktyka i terapia 267
8.3. Nałogowe poddawanie się operacjom plastycznym 267
8.3.1. Kryteria diagnostyczne nałogowego poddawania się operacjom plastycznym 268
8.3.2. Metody diagnozowania problemu 269
8.3.3. Rozpowszechnienie 270
8.3.4. Obraz kliniczny zaburzenia 270
8.3.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 271
8.3.6. Terapia i jej efektywność 273
8.4. Nałogowe modyfikowanie ciała (tatuaże, piercing) 274
Rozdział 9 278
Szkodliwe jedzenie wysokokalorycznych pokarmów – model uzależnienia 278
9.1. Kryteria diagnostyczne szkodliwych zachowań związanych z jedzeniem 282
9.2. Metody diagnozowania problemu 286
9.3. Rozpowszechnienie 287
9.4. Obraz kliniczny zaburzenia 288
9.4.1. Badania laboratoryjne na zwierzętach 289
9.4.2. Badania kliniczne 291
9.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 295
9.5.1. Cukier, tłuszcz i wysoka ilość kalorii w pożywieniu 295
9.5.2. Otyłość 297
9.5.3. Cechy osobowości 297
9.5.4. Transmisja międzypokoleniowa 298
9.5.5. Czynniki socjodemograficzne 299
9.6. Profilaktyka i terapia – efektywność oddziaływań 299
9.6.1. Profilaktyka 299
9.6.2. Farmakoterapia 302
9.6.3. Psychoterapia 303
Rozdział 10 314
Szkodliwe zachowania związane z robieniem zakupów – model uzależnienia 314
10.1. Kryteria diagnostyczne nałogowego robienia zakupów 315
10.2. Metody diagnozowania problemu 317
10.3. Rozpowszechnienie 321
10.4. Obraz kliniczny zaburzenia 321
10.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 324
10.6. Terapia i farmakoterapia – efektywność oddziaływań 328
Rozdział 11 330
Model uzależnienia od seksu i pornografii 330
11.1. Kryteria diagnostyczne nałogowego uprawiania seksu 331
11.2. Metody diagnozowania problemu 336
11.3. Rozpowszechnienie problemu 338
11.4. Obraz kliniczny zaburzenia 339
11.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 351
11.6. Terapia i farmakoterapia – skuteczność oddziaływań 353
Rozdział 12 357
Szkodliwe i nałogowe wykonywanie pracy – model uzależnienia 357
12.1. Kryteria diagnostyczne szkodliwego wykonywania pracy 357
12.2. Metody diagnozowania problemu 359
12.3. Rozpowszechnienie 362
12.4. Obraz kliniczny zaburzenia 363
12.5. Czynniki ryzyka i czynniki ochronne 366
12.6. Profilaktyka i terapia 368
Bibliografia 374
Indeks rzeczowy 456
O Autorkach 464
