Właściwości fonetyczne małopolskich rot sądowych
Monografia jest wynikiem kilkuletniej pracy autorki nad materiałem małopolskich rot przysiąg sądowych, nad ich analizą fonetyczną z naciskiem na wskazanie tych cech fonetycznych przysiąg sądowych, które stanowią o specyfice języka mieszkańców Małopolski w XIV i XV wieku oraz o jego wewnętrznym zróżnicowaniu. To jednocześnie pierwsza praca powstała na podstawie tych cennych dokumentów - od dawna wyczekiwana przez językoznawców - obejmująca najważniejsze zagadnienia z zakresu fonetyki w ujęciu całościowym.
O szczególnych walorach tej publikacji decydują: wybór tematu (analiza materiału niezwykle cennego - rot sądowych jako tekstów ściśle datowanych, zlokalizowanych, zachowanych w znacznej liczbie, stanowiących obraz żywej, potocznej polszczyzny średniowiecznej, odgrywających kluczową rolę w dyskusji na temat regionalnych źródeł polskiego języka literackiego, a do tej pory niewykorzystanych w całości w tychże badaniach - monografia zatem oryginalna i nowatorska), szeroka podstawa materiałowa (wszystkie dostępne wydania małopolskich rot sądowych), adekwatne instrumentarium badawcze (metody badań: filologiczna ze szczególnym akcentem na zasady analizy graficzno-ortograficznej tekstów dawnych, strukturalna, statystyczna, chronologia bezwzględna i względna, historyczno-porównawcza, rekonstrukcji wewnętrznej, geograficzna), racjonalnie przyjęte założenia teoretyczne, zarówno wstępne, jak i otwierające każdy rozdział analizy fonetycznej - bogata podstawa merytoryczna, gruntowne opanowanie i wykorzystanie rozległej literatury przedmiotu, szczegółowość, wszechstronność i wnikliwość analizy fonetycznej z obszernym zestawem zagadnień fonetycznych do opisu, rozległe tło porównawcze dla prowadzonych rozważań z uwzględnieniem kontekstu zarówno - i przede wszystkim - językowego, jak i kulturowego, wreszcie najistotniejszy walor - ważne dla badań dziejów naszego języka wnioski naukowe.
I. WSTĘP 11
1.1. Organizacja sądownictwa w Małopolsce 11
1.2. Roty sądowe – treść i znaczenie 13
1.3. Stan badań nad rotami, dotychczasowe wydania i opracowania – spojrzenie krytyczne 16
1.4. Rola badań nad rotami w dyskusji o pochodzeniu polskiego języka literackiego 22
1.5. Grafia zabytków językowych ze szczególnym uwzględnieniem rot przysiąg sądowych 25
II. Przedmiot i cel badań 29
III. Metodologia badań 31
IV. Charakterystyka fonetyczna małopolskich rot sądowych 35
4.1. System wokaliczny 35
4.1.1. Rozwój samogłosek nosowych 35
4.1.1.1. Kontynuanty prasłowiańskiego *ę 36
4.1.1.2. Kontynuanty prasłowiańskiego *ǫ 37
4.1.1.3. Nosówki w wygłosie i przed sonornymi 40
4.1.1.4. Formy acc. sg. zaimków mię, cię, się w połączeniu z przyimkiem i czasownikiem 42
4.1.1.5. Samogłoski nosowe w rotach chęcińskich i krakowskich po roku 1440 47
4.1.2. Zmiany samogłoskowe w pozycjach zależnych 48
4.1.2.1. Rozwój ja- > je- 48
4.1.2.2. Realizacja tart – tert 51
4.1.2.3. Zmiana ‘ew w ‘ow 53
4.1.2.4. Rozwój ra- > re- 59
4.1.3. Wpływ samogłosek półotwartych 61
4.1.3.1. Zmiany grup ir, yr w er 61
4.1.3.2. Rozwój i, y przed l, ł w e 70
4.1.3.3. Mieszanie grup iN, yN, eN [Zmiana -im (-ym) w -em, -imy w -emy; Przejście -em w -im (-ym)] 71
4.1.3.4. Realizacja o, u przed N 84
4.1.4. Zmiana grup ky, gy na ki, gi 85
4.1.5. Rozwój u w i po spółgłoskach miękkich 90
4.1.6. Wahania ‘o ║ ‘e i ‘a ║ ‘e przed T 93
4.1.7. Końcówka -ej 99
4.1.8. Ograniczenie zasięgu występowania i redukcja fonemów samogłoskowych 110
4.1.8.1. Usuwanie e ruchomego 110
4.1.8.2. Redukcja e w wygłosie 112
4.1.8.3. Redukcja o w wygłosie 117
4.1.8.4. Zanik wygłosowego i w formach trybu rozkazującego 118
4.1.8.5. Zanik wygłosowego i w bezokolicznikach 122
4.1.8.6. Zanik i w śródgłosie 123
4.1.9. Zmiany wywołane kontrakcją 126
4.2. System konsonantyczny 132
4.2.1. Opozycja: bezdźwięczna – dźwięczna 132
4.2.1.1. Realizacja D przed T (upodobnienie wsteczne) 132
4.2.1.2. Realizacja T przed D (udźwięcznienie wsteczne) 138
4.2.1.3. Asymilacja postępowa pod względem dźwięczności: ř, v, v’ po T 139
4.2.1.4. Realizacja spółgłosek dźwięcznych przed półotwartymi 146
4.2.1.5. Realizacja spółgłosek w wygłosie 150
4.2.1.5.1. Realizacja spółgłosek dźwięcznych w wygłosie absolutnym 150
4.2.1.5.2. Fonetyka międzywyrazowa. Realizacja DT i TD – spółgłosek w wygłosie zależnym 154
4.2.1.5.3. Fonetyka międzywyrazowa. Realizacja spółgłosek właściwych przed półotwartymi i samogłoskami 158
4.2.2. Opozycja: twarda – miękka 163
4.2.2.1. Rozwój t’, d’ w ć, ʒ́ (afrykatyzacja) 163
4.2.2.2. Rozwój s’, z’ w ś, ź 166
4.1.2.4 Rozwój r’ w ř 170
4.2.3. Mazurzenie 176
4.2.4. Struktura i ewolucja wybranych grup spółgłoskowych 196
4.2.4.1. Struktura grup spółgłoskowych 196
4.2.4.2. Ewolucja wybranych grup spółgłoskowych 210
V. Podsumowanie rozważań 219
Bibliografia 227
