Współczesne społeczeństwo polskie
Głównym adresatem książki są studenci socjologii i pokrewnych dyscyplin, a także wszyscy inni zainteresowani zmianami zachodzącymi w naszym społeczeństwie w ostatnich kilkunastu latach. Praca składa się z trzynastu rozdziałów podejmujących rozmaite aspekty procesu potocznie nazywanego „transformacją”.
Czołowi polscy socjologowie przedstawiają w niej następujące zagadnienia:
– polska transformacja przez pryzmat socjologicznych teorii zmiany,
– formowanie się nowej struktury społecznej,
– zmiany płodności i modelu rodziny,
– zmieniające się wartości Polaków,
– przemiany zbiorowości miejskich i wiejskich,
– kształtowanie się partii politycznych,
– nowe społeczne usytuowanie przedsiębiorstw,
– ubóstwo,
– korupcja,
– przebudowa ustrojowa w pamięci zbiorowej,
– kultura polska widziana oczyma mniejszości,
– budowanie instytucji.
Przewodnią ideą książki jest dostarczenie Czytelnikowi ogólnych ram teoretyczno-metodologicznych i wskazówek literaturowych do samodzielnego studiowania poszczególnych zagadnień. W zamyśle Autorów i wydawnictwa książka ma być swego rodzaju podręcznikiem do kursów Współczesne społeczeństwo polskie.
Autorzy tomu: Marek S. Szczepański, Jacek Wasilewski, Marek Okólski, Marek Ziółkowski, Bohdan Jałowiecki, Hanna Podedworna, Mirosława Grabowska, Jerzy Szczupaczyński, Elżbieta Tarkowska, Antoni Z. Kamiński, Barbara Szacka, Sławomir Kapralski i Janusz Mucha, Andrzej Rychard.
WSTĘP (Jacek Wasilewski) 9
MAREK S. SZCZEPAŃSKI: ANI ELIZJUM, ANI HADES. PIĘTNASTOLECIE POLSKIEJ TRANSFORMACJI W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNYCH TEORII ZMIANY 13
1. Polska 1989–2004: między nowoczesnością i chaosem 13
2. Teorie modernizacji: liberałowie i prawicowi euroorędownicy 15
3. Dependyści: między centrum świata a peryferiami 22
4. Modernizacja zależności czy zależność zmodernizowana? 25
5. Rozwój alternatywny i dylematy syndykalistów 31
6. Integralne uwarunkowania zmian i rozwoju – pochwała racjonalnego eklektyzmu 35
7. Polska transformacyjna: czyli jaka? III Rzeczpospolita albo pięć grzechów głównych 37
8. III Rzeczpospolita i pięć dróg jej naprawy 41
9. Zamiast zakończenia 44
Bibliografia (wybrane pozycje orientujące w socjologicznych teoriach zmiany oraz polskiej transformacji) 44
JACEK WASILEWSKI: FORMOWANIE SIĘ NOWEJ STRUKTURY SPOŁECZNEJ 47
1. Wprowadzenie 47
2. Historyczny kontekst zmian w strukturze społecznej 50
3. Kształtowanie się struktury społeczeństwa rynkowego i demokratycznego 77
4. Podsumowanie 98
Bibliografia 100
MAREK OKÓLSKI: PŁODNOŚĆ I RODZINA W OKRESIE TRANSFORMACJI 103
1. Wprowadzenie 103
2. Zmiany zaludnienia 103
3. Podstawowe dane o spadku rozrodczości 105
4. Cechy strukturalne spadku płodności w latach 1984–2004 111
5. Wzorce tworzenia i rozpadu rodziny podłożem spadku płodności 124
Bibliografia 141
MAREK ZIÓŁKOWSKI: ZMIANY SYSTEMU WARTOŚCI 145
1. Wprowadzenie. Określenie wartości 145
2. Czynniki wpływające na system wartości współczesnego społeczeństwa polskiego 147
3. Wybrane wymiary zróżnicowania systemów wartości współczesnych Polaków 156
4. Wartości życiowe Polaków 169
Bibliografia 171
BOHDAN JAŁOWIECKI: PRZEMIANY MIAST I ZBIOROWOŚCI MIEJSKICH 175
1. Wprowadzenie 175
2. Urbanizacja 175
3. Suburbanizacja 178
4. Metropolizacja 181
5. Zróżnicowania społeczno-przestrzenne 187
6. Zmiany społecznego użytkowania przestrzeni miast 192
7. Prywatyzacja przestrzeni 194
Bibliografia 196
HANNA PODEDWORNA: PRZEMIANY ZBIOROWOŚCI WIEJSKICH 199
1. Wieś a obszary wiejskie. Wieś w Polsce jako residuum systemowe 199
2. Zróżnicowanie obszarów wiejskich w Polsce 206
3. Polski „koniec chłopów” 214
4. Zmiany społeczne na obszarach wiejskich 218
5. Nowe funkcje obszarów wiejskich 227
6. Podsumowanie 228
Bibliografia 228
MIROSŁAWA GRABOWSKA: PARTIE POLITYCZNE W POLSCE PO 1989 ROKU 231
1. Definiowanie partii politycznych. Różne typy partii 231
2. Partyjne otoczenie i wewnętrzna budowa partii 238
3. Powstawanie partii politycznych po komunizmie – wedle Petera Maira 243
4. Mocna pozycja partii postkomunistycznej i wielki brak innych partii 249
5. Przypadek Polski 257
Bibliografia 269
JERZY SZCZUPACZYŃSKI: PRZEDSIĘBIORSTWO I JEGO OTOCZENIE W PROCESIE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ 275
1. Wprowadzenie 275
2. Dwa przedsiębiorstwa 276
3. Przekształcenia własnościowe 280
4. Dostosowanie przedsiębiorstw do warunków rynkowych 286
5. Nowe wzory kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa 293
6. Instytucjonalizacja nowego modelu zbiorowych stosunków pracy 304
7. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw 311
8. Podsumowanie 315
Bibliografia 316
ELŻBIETA TARKOWSKA: UBÓSTWO I WYKLUCZENIE SPOŁECZNE. KONCEPCJE I POLSKIE PROBLEMY 319
1. Wprowadzenie 319
2. Ubóstwo: koncepcje i miary 320
3. Zróżnicowanie ubóstwa i ludzi biednych 326
4. Przyczyny ubóstwa a kontekst ocen i wartości: perspektywa strukturalna i kulturowa 329
5. Koncepcja kultury ubóstwa Oscara Lewisa 331
6. Underclass 335
7. Marginalność i marginalizacja 338
8. Wykluczenie społeczne 340
9. O badaniu ubóstwa 344
10. Dawna i nowa bieda w Polsce 345
11. Zróżnicowanie polskiej biedy 349
12. Podsumowanie 360
Bibliografia 362
ANTONI Z. KAMIŃSKI: KORUPCJA W WARUNKACH POSTKOMUNISTYCZNYCH PRZEMIAN USTROJOWYCH: PODEJŚCIE INSTYTUCJONALNE 367
1. Istota korupcji 367
2. Motywacja i kontrola w instytucji, czyli
3. Zainteresowanie korupcją w świecie po 1989 roku 374
4. Kilka uwag o wpływie czynników ustrojowych na poziom korupcji 377
5. Postkomunistyczna transformacja ustrojowa a korupcja: perspektywa ogólna 382
6. Transformacja ustrojowa a korupcja: przypadek Polski 385
7. Podsumowanie 399
Bibliografia 400
BARBARA SZACKA: PRZEBUDOWA USTROJOWA I PAMIĘĆ PRZESZŁOŚCI 405
1. Wprowadzenie 405
2. Pamięć zbiorowa 405
3. Pamięć zbiorowa w życiu społecznym 411
4. Zmiany pamięci zbiorowej w Polsce 414
5. Podsumowanie 425
Bibliografia 426
SŁAWOMIR KAPRALSKI, JANUSZ MUCHA: KULTURA POLSKA W OCZACH MNIEJSZOŚCI 429
Wprowadzenie 429
1. Badania kulturowe z „perspektywy mniejszościowej” 431
2. Podstawowe pojęcia 432
3. Grupa etniczna 435
4. Dominacja i opór 439
5. Mniejszości etniczne w Polsce 441
6. Romowie/Cyganie: kontrowersje teoretyczne 443
7. Odwrócony obraz: tradycyjna kultura romska jako źródło wiedzy o kulturze dominującej 450
8. Od modelu kulturowego do rzeczywistości społecznej 456
Bibliografia 463
ANDRZEJ RYCHARD: POSTKOMUNIZM: INSTYTUCJONALNY ŁAD CZY CHAOS? 467
1. Wprowadzenie: od zmian języka do zmian instytucji? 467
2. Zmiana języka: nowa rewolucja kulturalna?1 470
3. Instytucjonalny ład czy chaos? 479
Bibliografia 486
NOTY O AUTORACH 489
