Zapobieganie masowym naruszeniom praw człowieka
W latach dziewięćdziesiątych XX wieku świat nie radził sobie z reagowaniem na masowe naruszenia praw człowieka. Bierna lub nieudolna postawa państw i instytucji międzynarodowych wobec zbrodni w b. Jugosławii, Rwandzie czy Somalii stanowiły motywację do zmiany myślenia o istocie ochrony praw człowieka. Wyraził to wprost sekretarz generalny ONZ Kofi Annan na forum Komisji Praw Człowieka ONZ w 1998 r., mówiąc, że XXI wiek musi być wiekiem prewencji.
Książka stanowi analizę kompetencji, zdolności i zaangażowania państw i instytucji międzynarodowych na rzecz zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka. Przedstawia dostępne instrumenty: wczesne ostrzeganie i dyplomację prewencyjną oraz środki prawne, gospodarcze i wojskowe, wykorzystywane przez Organizację Narodów Zjednoczonych, organizacje regionalne, państwa i instytucje pozarządowe. Przykłady Czeczenii, Rwandy, Wybrzeża Kości Słoniowej i Libii pozwoliły na analizę wysiłków wspólnoty międzynarodowej w typowych sytuacjach, w których dochodzi do masowych naruszeń praw człowieka, związanych z dążeniami do samostanowienia, podziałami etnicznymi, walką o władzę i próbami obalenia dyktatury. Dowiodły one, że choć wspólnota międzynarodowa istotnie zwiększyła swoje zdolności w zakresie zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka, to jednak nie stworzyła spójnego i skutecznego systemu prewencji.
Praca podejmuje niezwykle ważne zagadnienia związane z zapobieganiem masowym naruszeniom praw człowieka, w tym najcięższym, takim jak ludobójstwo. Jest nie tylko kompetentnym przedstawieniem systemu zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka, ale również krytyczną oceną skuteczności zaangażowania państw i organizacji międzynarodowych. Autorka pokazuje jak często prawa człowieka składane są na ołtarzu Realpolitik. Do silnych stron należy przedstawienie czynników sprzyjających skuteczności organizacji międzynarodowych i państw w badanym obszarze. Książka zainteresować może nie tylko specjalistów, lecz także studentów.
z recenzji dr. hab. Lecha M. Nijakowskiego
Książka jest w wielu aspektach nowatorska i podejmuje problemy, wcześniej niebudzące zainteresowania badaczy. Autorka konsekwentnie buduje narrację podporządkowaną własnej koncepcji prezentacji tematu. Stawia bardzo istotne pytania. Na niektóre z nich znajduje odpowiedzi, na inne nie. Praca jest świetnie udokumentowana, świadcząca o znajomości najnowszych dokumentów i literatury przedmiotu.
z recenzji prof. dr hab. Grażyny Michałowskiej
Agnieszka Bieńczyk-Missala – doktor nauk humanistycznych w zakresie nauki o polityce, adiunkt w Instytucie Stosunków Międzynarodowych Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, wicedyrektor ds. badań naukowych i współpracy z zagranicą (2008–2012), analityk w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych (2006–2008). Autorka publikacji z zakresu ochrony praw człowieka, międzynarodowego prawa humanitarnego i polityki zagranicznej RP, wieloletnia współautorka Rocznika Strategicznego.
Spis treści
Wykaz skrótów i akronimów 9
Zagadnienia wstępne 11
Konceptualizacja pojęć 12
Założenia i hipotezy badawcze 15
Techniki i metody badawcze 18
Stan badań 20
Część I
Państwo, międzynarodowe instytucje i instrumenty
Rozdział 1
Organizacja Narodów Zjednoczonych jako uniwersalna instytucja
zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka 27
1.1. Kwestia zapobiegania w uniwersalnych instrumentach
praw człowieka ONZ 29
1.2. Zapobieganie masowym zbrodniom jako fundament odpowiedzialności
za ochronę (R2P) 34
1.3. Kompetencje głównych organów i instytucji ONZ w zakresie
zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka 36
1.3.1. Kluczowa rola Rady Bezpieczeństwa w zakresie prewencji
operacyjnej 36
1.3.2. Zgromadzenie Ogólne ONZ jako forum debaty
o zapobieganiu masowym naruszeniom praw człowieka 39
1.3.3. Sekretarz generalny ONZ – spiritus movens 41
1.3.4. Urząd do spraw Zapobiegania Ludobójstwu i Odpowiedzialności
za Ochronę – instytucjonalizacja prewencji 46
1.4. Wkład instytucji ochrony praw człowieka ONZ w zapobieganie
masowym naruszeniom 48
1.4.1. Rola Rady Praw Człowieka 48
1.4.2. Organy traktatowe – ekspercka praca u podstaw 51
1.4.3. Działania Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych
ds. Praw Człowieka na rzecz prewencji strukturalnej 53
Kompetencje regionalnych instytucji europejskich
w zakresie zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka 56
2.1. Unia Europejska wobec masowych naruszeń praw człowieka 56
2.1.1. Ramy prawne 56
2.1.2. Kompetencje Unii Europejskiej w zakresie zapobiegania 58
2.2. Prewencja w działaniach Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie 60
2.2.1. Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych –
najstarsza europejska instytucja w służbie prewencji 62
2.2.2. Mandat Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
a zapobieganie masowym naruszeniom praw człowieka 63
2.2.3. Misje OBWE – prewencja w terenie 64
2.3. Prewencyjne znaczenie Rady Europy 68
Rozdział 3
Problem zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka
w instytucjach pozaeuropejskich 70
3.1. Prawa człowieka a system bezpieczeństwa Unii Afrykańskiej 70
3.2. Ewolucja Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej
na rzecz ochrony ludności 72
3.3. Międzynarodowa Konferencja Regionu Wielkich Jezior
wobec zapobiegania 75
3.4. Zdolności prewencyjne pozostałych ugrupowań subregionalnych
w Afryce 77
3.5. Rola Organizacji Państw Amerykańskich 79
3.6. Odpowiedzialność za prewencję w instytucjach Azji Południowo-
-Wschodniej 82
3.7. Organizacje Bliskiego Wschodu wobec zapobiegania masowym
naruszeniom praw człowieka 84
Rozdział 4
Zapobieganie masowym naruszeniom praw człowieka
w polityce zagranicznej państw 86
4.1. Prawa człowieka, prewencja i suwerenność państw 87
4.2. Państwa wobec zapobiegania masowym naruszeniom
praw człowieka 91
4.3. Współpraca państw szczególnie zainteresowanych zapobieganiem
masowym zbrodniom 96
Rozdział 5
Rola instytucji pozarządowych w zakresie zapobiegania masowym
naruszeniom praw człowieka 100
5.1. Potencjał organizacji pozarządowych 100
5.2. Typy i formy zaangażowania organizacji pozarządowych 103
Rozdział 6
Międzynarodowe instrumenty zapobiegania masowym
naruszeniom praw człowieka 109
6.1. Wczesne ostrzeganie 109
6.2. Instrumenty dyplomatyczne 115
6.3. Instrumenty gospodarcze 118
6.4. Instrumenty prawne 121
6.5. Instrumenty wojskowe 124
Część II. Studia przypadków
Rozdział 7
Czeczenia – próba samostanowienia 133
7.1. Kontekst: czeczeńskie dążenie do niepodległości
oraz I wojna rosyjsko-czeczeńska 133
7.2. Zaangażowane instytucje i zastosowane instrumenty 136
7.3. Rezultaty i ocena 146
Rozdział 8
Rwanda – prewencja po ludobójstwie 148
8.1. Kontekst: przyczyny i następstwa ludobójstwa w 1994 roku 148
8.2. Zaangażowane instytucje i zastosowane instrumenty 152
8.3. Rezultaty i ocena 166
Rozdział 9
Wybrzeże Kości Słoniowej – wybory w 2010 roku 169
9.1. Kontekst: walka o władzę 169
9.2. Zaangażowane instytucje i zastosowane instrumenty 172
9.3. Rezultaty i ocena 177
Rozdział 10
Konflikt w Libii i interwencja sił międzynarodowych 180
10.1. Kontekst: załamanie dyktatury i wybuch wojny domowej 180
10.2. Zaangażowane instytucje i zastosowane instrumenty 182
10.3. Rezultaty i ocena 188
Podsumowanie 193
Bibliografia 203
Monografie i prace zbiorowe 203
Artykuły w czasopismach naukowych i pracach zbiorowych 208
Przemówienia, raporty i inne dokumenty 214
Indeks nazwisk 227
Indeks rzeczowy 233
