Ekspertyza sądowa
W książce omówiono różne rodzaje ekspertyz sądowych, m.in. antropologiczną, daktyloskopijną, toksykologiczną, alkohologiczną, genetyczną, entomologiczną, fizykochemiczną, mechanoskopijną, traseologiczną, biomechaniczną, śladów krwawych, balistyczną, wypadku drogowego, pisma ręcznego, dokumentów, dzieł sztuki, informatyczną, fonoskopijną, wariograficzną, osmologiczną, psychologiczną, psychiatryczną i quasi-świadków. Uwzględniono najnowsze światowe osiągnięcia nauk sądowych.
Przedstawiono ocenę procesową ekspertyz oraz opisano problemy i potrzeby powstające podczas współpracy pomiędzy ekspertami a zleceniodawcami ekspertyz, w relacjach biegły – organ procesowy.
Ważnym uzupełnieniem opracowania są nowe rozdziały dotyczące metodyki ekspertyzy oraz interpretacji wyników ekspertyzy.
Publikacja jest skierowana zarówno do biegłych i ekspertów, jak i sędziów, prokuratorów, policjantów, adwokatów oraz aplikantów, a także do studentów prawa, chemii i biologii specjalizujących się w naukach sądowych. Będzie też niezbędnym źródłem wiedzy w codziennej pracy praktyków wymiaru sprawiedliwości.
Książka stanowi dzieło 37 autorów – wybitnych specjalistów w obszarze nauk sądowych, będących z reguły także wykonawcami ekspertyz w danej dziedzinie.
Wykaz skrótów ............................................................................................................. 23
Wstęp .............................................................................................................................. 25
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 29
Metodyka ekspertyzy ................................................................................................... 30
Wprowadzenie ......................................................................................................... 30
Powołanie biegłego .................................................................................................. 31
Rozpoznanie problemu badawczego przez biegłego .......................................... 45
Przeprowadzenie czynności badawczych ............................................................. 47
4.1. Wybór metody badawczej ............................................................................. 47
4.2. Czynności badawcze ...................................................................................... 49
4.3. Analiza wyników i wnioskowanie ............................................................... 50
Sporządzenie (zredagowanie) opinii ..................................................................... 52
Nietypowe opinie .................................................................................................... 56
Dalsze czynności związane z opinią biegłego ...................................................... 58
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 59
Ekspertyza daktyloskopijna ....................................................................................... 61
Wstęp ........................................................................................................................ 61
Miejsce zdarzenia .................................................................................................... 61
2.1. Typowanie miejsc pozostawienia śladów daktyloskopijnych .................. 62
2.2. Dokumentacja fotograficzna oraz szkic rysunkowy ................................. 64
Selekcja materiałów i ich przekazanie do badań laboratoryjnych .................... 64
Postanowienie .......................................................................................................... 65
Zagadnienie ekspertyz kompleksowych ............................................................... 66
Wizualizacja śladów linii papilarnych .................................................................. 66
6.1. Rodzaje śladów daktyloskopijnych .............................................................. 66
6.2. Rodzaje metod wizualizacyjnych (ujawniających) .................................... 67
6.3. Rodzaje podłoży ............................................................................................. 68
6.4. Zabezpieczanie śladów linii papilarnych ujawnionych w laboratorium ............................................................................................... 69
6.5. Obróbka komputerowa elektronicznych obrazów śladów linii papilarnych ..................................................................................................... 72
Wykonywanie materiału porównawczego ........................................................... 73
7.1. Daktyloskopowanie osób żywych ................................................................ 73
7.2. Daktyloskopowanie zwłok ............................................................................ 74
7.2.1. Daktyloskopowanie zwłok objętych wczesnymi zmianami pośmiertnymi ................................................................................... 75
7.2.2. Daktyloskopowanie zwłok objętych późnymi zmianami pośmiertnymi ................................................................................... 78
Badania porównawcze ............................................................................................ 80
8.1. Analiza śladów i typowanie przydatności do badań identyfikacyjnych ........................................................................................... 80
8.2. Porównanie ..................................................................................................... 81
8.3. Ewaluacja – szacowanie wartości uzyskanej informacji ........................... 82
8.4. Weryfikacja ..................................................................................................... 83
8.5. Automatyczne systemy identyfikacji daktyloskopijnej (AFIS) ................ 83
8.6. Opiniowanie na podstawie śladów o małej liczbie cech ........................... 84
8.6.1. Standard ilościowy ........................................................................... 85
8.6.2. Standard jakościowy ........................................................................ 86
8.6.3. Rozwiązanie mieszane .................................................................... 88
Inne rodzaje ekspertyz dermatoglifów ................................................................. 89
9.1. Ekspertyza podoskopijna .............................................................................. 90
9.2. Ekspertyza oparta na śladach „kompleksowych” ...................................... 90
9.3. Ekspertyza ustalająca mechanizm powstania śladu .................................. 91
9.4. Ekspertyza dermatoskopijna ........................................................................ 92
9.4.1. Ekspertyza konchoskopijna i frontoskopijna ............................... 94
9.5. Ekspertyza gantiskopijna .............................................................................. 95
9.6. Ekspertyza ustalająca podłoże śladu ........................................................... 96
9.7. Ekspertyza ustalająca wiek śladów daktyloskopijnych ............................. 97
9.8. Ekspertyza cheiloskopijna ............................................................................ 98
Ograniczenia metodyki badań daktyloskopijnych ............................................. 99
10.1. Próg informacji zawartych w śladzie ........................................................... 99
10.2. Błędy we wnioskowaniu ekspertów ............................................................. 100
Podsumowanie ......................................................................................................... 101
11.1. Wartość opinii daktyloskopijnych ............................................................... 101
11.2. Przyszłość daktyloskopii ............................................................................... 102
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 102
Ekspertyza antropologiczna – badanie kości ......................................................... 105
Antropologia sądowa i ekspertyza kostna ............................................................ 105
1.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 105
1.2. Zabezpieczenie dowodów i dokumentacja ................................................. 106
1.3. Kolejność badań antropologicznych ........................................................... 107
1.3.1. Eliminacja artefaktów ..................................................................... 107
1.3.2. Eliminacja kości zwierzęcych ......................................................... 108
1.3.3. Identyfikacja kości ludzkich ........................................................... 109
1.3.4. Badania śladów i uszkodzeń ........................................................... 109
1.3.5. Określanie wieku kości (Post Mortem Interval, PMI) ................. 111
1.3.6. Śledzenie tempa procesów tafonomicznych ................................. 115
1.2.7. Ustalanie charakterystyk antropologicznych ............................... 116
Rekonstrukcja wyglądu twarzy na podstawie czaszki ........................................ 123
2.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 123
2.2. Maceracja chemiczna, biologiczna i mechaniczna .................................... 123
2.3. Rekonstrukcja żuchwy i niezachowanych kości ........................................ 124
2.4. Techniki rekonstrukcji .................................................................................. 125
2.4.1. Ustalanie grubości pokrywy tkanek miękkich ............................ 125
2.4.2. Rekonstrukcja .................................................................................. 125
2.4.3. Superprojekcja .................................................................................. 127
2.4.4. Retusz pośmiertny ........................................................................... 128
Podsumowanie ......................................................................................................... 129
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 129
Ekspertyza antropologiczna – analiza obrazu i nagrań wideo ........................... 131
Wstęp ........................................................................................................................ 131
Różnice pomiędzy wizerunkiem trójwymiarowym a płaskim .......................... 131
Jakość materiału ...................................................................................................... 133
Metody badawcze .................................................................................................... 134
Zagadnienie podobieństwa .................................................................................... 137
Fotografia jako źródło danych ............................................................................... 139
Porównanie wizerunków fotograficznych ............................................................ 141
Film jako źródło danych ......................................................................................... 142
8.1. Jakość nagrania filmowego ........................................................................... 142
8.2. Umiejscowienie kamer .................................................................................. 145
8.3. Dystorsja ......................................................................................................... 146
8.4. Cechy dynamiczne poruszania się ............................................................... 146
8.5. Analiza odzieży .............................................................................................. 147
Porównanie film – zdjęcie ...................................................................................... 147
Inne przykłady badań antropologicznych wizerunków ludzi ........................... 148
10.1. Portrety obrazowe .......................................................................................... 148
10.2. Progresja wiekowa ......................................................................................... 150
10.3. Komputerowa identyfikacja osób ................................................................ 151
Sytuacja prawna ....................................................................................................... 151
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 152
Ekspertyza genetyczna ................................................................................................ 154
Wstęp ........................................................................................................................ 154
Rodzaje śladów biologicznych, ich zabezpieczanie i identyfikacja ................... 156
2.1. Rodzaje śladów biologicznych ...................................................................... 156
2.2. Zabezpieczanie śladów biologicznych ......................................................... 157
2.3. Identyfikacja rodzaju śladów biologicznych ............................................... 159
Przebieg analizy genetycznej .................................................................................. 161
3.1. Izolacja DNA .................................................................................................. 162
3.2. Pomiar ilości i jakości DNA ......................................................................... 163
3.3. Amplifikacja metodą multipleks PCR ......................................................... 164
3.4. Elektroforetyczny rozdział produktów amplifikacji .................................. 165
3.5. Analiza wyników ............................................................................................ 167
Analiza mitochondrialnego DNA ......................................................................... 169
Markery allosomalne stosowane w genetyce sądowej ........................................ 172
5.1. Polimorfizm chromosomu Y w genetyce sądowej ..................................... 172
5.2. Chromosom X ................................................................................................ 175
Narzędzia dochodzeniowo-śledcze w genetyce sądowej .................................... 176
6.1. Baza danych DNA .......................................................................................... 177
6.2. Określanie wyglądu fizycznego przez analizę DNA .................................. 180
6.3. Predykcja wieku człowieka ........................................................................... 184
6.4. Wnioskowanie o pochodzeniu biogeograficznym ..................................... 187
6.5. Genetyczna genealogia sądowa jako narzędzie
dochodzeniowo-śledcze ................................................................................ 189
Sądowe badania DNA niepochodzącego od człowieka ...................................... 189
Wartość dowodu z badania DNA .......................................................................... 191
8.1. Markery STR .................................................................................................. 192
8.1.1. Siła dyskryminacji markerów genetycznych ................................ 193
8.1.2. Prawo Hardy’ego -Weinberga .......................................................... 194
8.2. Prawdopodobieństwo przypadkowej zgodności ....................................... 196
8.3. Prawdopodobieństwo przypadkowej zgodności w mieszaninach profili DNA ................................................................................................................. 199
8.4. Iloraz wiarygodności ..................................................................................... 199
8.5. Szansa winy a posteriori ................................................................................ 204
8.6. Ślady typu LT-DNA o niskiej ilości/jakości DNA ..................................... 205
8.7. Błąd odwrócenia uwarunkowania (sofizmaty prokuratora i adwokata) ...................................................................................................... 206
8.8. Problem unikatowości profilu DNA ............................................................ 208
Statystyczna analiza pokrewieństwa dla potrzeb genetyki sądowej ................. 209
9.1. Metody statystyczne ...................................................................................... 209
9.2. Markery haploidalne (linii matczynej i ojcowskiej) .................................. 212
9.3. Hipotezy badawcze ........................................................................................ 214
9.4. Poszukiwania rodzinne ................................................................................. 215
9.5. Oprogramowanie ........................................................................................... 216
9.6. Podsumowanie ............................................................................................... 216
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 216
Ekspertyza toksykologiczna ....................................................................................... 222
Wstęp ........................................................................................................................ 222
Podstawowe zagadnienia w toksykologii ............................................................. 224
2.1. Trucizna, zatrucie, dawka, toksyczność ...................................................... 224
2.2. Drogi wprowadzania trucizn do organizmu .............................................. 225
2.3. Metabolizm i wydalanie trucizn .................................................................. 226
2.4. Objawy działania trucizn .............................................................................. 227
2.5. Czynniki warunkujące przebieg zatrucia ................................................... 228
2.6. Związki endogenne ........................................................................................ 229
Analiza toksykologiczna ......................................................................................... 230
3.1. Strategia analizy toksykologicznej ............................................................... 230
3.2. Materiał do badań .......................................................................................... 231
3.3. Przygotowanie materiału do badań ............................................................. 234
3.4. Metody chemii analitycznej oznaczania trucizn organicznych ............... 236
3.4.1. Metody przesiewowe (skryningowe) ............................................ 236
3.4.2. Metody potwierdzające ................................................................... 237
3.4.3. Standardy (procedury) badań identyfikacyjnych ........................ 238
3.5. Chemiczne metody analityczne oznaczania trucizn nieorganicznych ... 239
3.6. Walidacja metod ............................................................................................ 240
3.7. Interpretacja wyników analizy toksykologicznej ....................................... 241
3.7.1. Interpretacja stężenia ksenobiotyku .............................................. 241
3.7.2. Zakres interpretacji ......................................................................... 242
3.7.3. Wpływ procesów tanatochemicznych na interpretację wyników analizy ............................................................................................... 243
Klasyfikacja trucizn ................................................................................................. 245
4.1. Trucizny lotne ................................................................................................. 245
4.2. Trucizny organiczne ...................................................................................... 248
4.2.1. Leki .................................................................................................... 248
4.2.2. Środki odurzające i substancje psychotropowe ........................... 251
4.2.3. Nowe substancje psychoaktywne .................................................. 257
4.2.4. Środki działające podobnie do alkoholu ...................................... 262
4.2.5. Pigułka gwałtu .................................................................................. 268
4.2.6. Toksyny i jady ................................................................................... 269
4.3. Trucizny nieorganiczne ................................................................................. 269
4.3.1. Spektrum trucizn nieorganicznych ............................................... 269
4.3.2. Poziomy referencyjne ...................................................................... 270
4.3.3. Substancje żrące ............................................................................... 271
4.3.4. Metale ciężkie, półmetale i inne .................................................... 272
4.3.5. Niemetale .......................................................................................... 276
Badania materiału ze zwłok ekshumowanych ..................................................... 279
Analiza skażonej żywności ..................................................................................... 280
Trucizny środowiskowe .......................................................................................... 283
Podsumowanie ......................................................................................................... 284
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 285
Ekspertyza alkohologiczna ........................................................................................ 290
Prawne aspekty prowadzenia pojazdów po spożyciu alkoholu ......................... 290
Wpływ alkoholu na sprawność psychomotoryczną kierującego ...................... 292
Metody ustalania stanu nietrzeźwości .................................................................. 296
Badanie zawartości alkoholu za pomocą analizatorów wydechu ..................... 298
Badania płynów biologicznych i narządów ciała na zawartość alkoholu
oraz ich użyteczności do oceny stanu nietrzeźwości .......................................... 305
Przemiany alkoholu w organizmie i ich wpływ na stężenie tego związku we krwi ..................................................................................................................... 307
Obliczenia prospektywne i weryfikujące .............................................................. 310
Obliczenia retrospektywne .................................................................................... 315
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 318
Ekspertyza fizykochemiczna ...................................................................................... 321
Specyfika badań fizykochemicznych dla celów sądowych ................................. 321
Przedmiot badań ..................................................................................................... 323
Cechy mikrośladów ................................................................................................. 324
Ujawnianie i zabezpieczanie mikrośladów .......................................................... 325
Metody badania mikrośladów ............................................................................... 326
Badania fizykochemiczne typowych mikrośladów ............................................. 328
6.1. Lakiery ............................................................................................................. 328
6.2. Włókna ............................................................................................................ 332
6.3. Szkło ................................................................................................................ 338
6.4. Plamy tłuste .................................................................................................... 343
6.5. Ślady polimerowe ........................................................................................... 344
6.5.1. Tworzywa sztuczne .......................................................................... 345
6.5.2. Taśmy samoprzylepne ..................................................................... 346
6.5.3. Kleje ................................................................................................... 348
6.5.4. Guma ................................................................................................. 348
6.5.5. Tonery ............................................................................................... 350
6.6. Gleba ................................................................................................................ 353
6.7. Środki łatwopalne .......................................................................................... 356
Uwagi końcowe ........................................................................................................ 358
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 359
Interperacja wyników ekspertyzy fizykochemicznej ............................................ 363
Wstęp ........................................................................................................................ 363
Problem porównawczy ........................................................................................... 365
Problem klasyfikacji ................................................................................................ 368
Ocena poprawności działania modeli statystycznych ........................................ 370
Ocena wartości dowodowej danych fizykochemicznych – tzw. poziom aktywności ................................................................................................................ 371
Podsumowanie ......................................................................................................... 373
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 373
Ekspertyza mechanoskopijna .................................................................................... 377
Wprowadzenie ......................................................................................................... 377
Historia mechanoskopii ......................................................................................... 377
Zakres badań mechanoskopijnych ........................................................................ 379
Ujawnianie i zabezpieczanie śladów mechanoskopijnych ................................. 380
Aparatura używana w badaniach mechanoskopijnych ...................................... 381
Badania porównawcze ............................................................................................ 383
Badania identyfikacyjne ......................................................................................... 385
Badania mechanoskopijne w sprawach dotyczących zabójstw i pobić z użyciem niebezpiecznego narzędzia .................................................................. 386
Badania mechanoskopijne w sprawach dotyczących kradzieży z włamaniem ............................................................................................................ 388
Badania mechanoskopijne w sprawach dotyczących wypadków drogowych ................................................................................................................ 389
10.1. Wprowadzenie ................................................................................................ 389
10.2. Badania śladów potrąceń na butach i odzieży pieszych ........................... 390
10.3. Uszkodzenia żarówek .................................................................................... 393
10.4. Uszkodzenia opon ......................................................................................... 393
10.5. Uszkodzenia pasów bezpieczeństwa ........................................................... 395
Dopasowanie przedmiotów rozdzielonych .......................................................... 395
Badanie rozbitych szyb ........................................................................................... 396
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 397
Ekspertyza traseologiczna .......................................................................................... 399
Wprowadzenie ......................................................................................................... 399
Historia traseologii .................................................................................................. 399
Rodzaje badań traseologicznych ........................................................................... 400
3.1. Badania porównawcze ................................................................................... 400
3.2. Badania oceniająco-typujące ........................................................................ 403
Rodzaje śladów traseologicznych .......................................................................... 404
Ślady na ciele człowieka .......................................................................................... 406
Ujawnianie i zabezpieczanie śladów ..................................................................... 408
Zastosowanie badań traseologicznych ................................................................. 409
Ichnogram ................................................................................................................ 410
Badania śladów opon .............................................................................................. 411
Badania śladów zwierząt ........................................................................................ 412
Badania śladów stóp ................................................................................................ 412
Współczesna traseologia ........................................................................................ 413
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 415
Ekspertyza broni strzeleckiej ..................................................................................... 417
Broń i jej rozwój ....................................................................................................... 417
Pojęcia poszczególnych rodzajów broni ............................................................... 421
2.1. Broń strzelecka ............................................................................................... 421
2.2. Broń neurobalistyczna ................................................................................... 422
2.3. Broń palna ....................................................................................................... 422
2.4. Pojęcie broni gazowej .................................................................................... 424
2.5. Pojęcie broni pneumatycznej ....................................................................... 428
Sprawność użytkowa oraz istotne części broni strzeleckiej ............................... 429
Amunicja .................................................................................................................. 431
4.1. Klasyfikacja amunicji .................................................................................... 431
4.2. Ładunki śrutowe ............................................................................................ 433
4.3. Pociski do broni pneumatycznej .................................................................. 434
4.4. Pociski do broni neurobalistycznej .............................................................. 434
Kryminalistyczna systematyka broni strzeleckiej ............................................... 435
Ślady powodowane przez broń palną i ich kryminalistyczne znaczenie ......... 444
6.1. Ślady na ostrzelanej powierzchni ................................................................. 444
6.2. Ślady na elementach naboju ......................................................................... 448
6.3. Ślady na broni palnej ..................................................................................... 451
6.4. Ślady strzału na osobie trzymającej broń (GSR, z ang. gunshot residue) ............................................................................................................ 452
Specyfika czynności procesowo-kryminalistycznych dotyczących zdarzeń związanych z bronią palną ..................................................................................... 452
Balistyka zewnętrzna .............................................................................................. 456
8.1. Ustalanie miejsca znalezienia łuski ............................................................. 457
8.2. Ustalanie miejsca znalezienia pocisku lub śladu po pocisku ................... 459
8.3. Ustalanie, czy miało miejsce postrzelenie bezpośrednie, czy z rykoszetu ............................................................................................... 461
8.4. Ustalanie pozycji strzelającego i postrzelonego w chwili strzału ............. 463
8.5. Ustalanie liczby oddanych strzałów ............................................................. 464
Ekspertyza kryminalistyczno-bronioznawcza i przykładowe pytania do biegłego ............................................................................................................... 466
9.1. Przedmiot ekspertyzy .................................................................................... 466
9.2. Pytania do biegłego ........................................................................................ 469
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 473
Balistyka chemiczna .................................................................................................... 475
Wprowadzenie ......................................................................................................... 475
1.1. Cel badań śladów powystrzałowych ............................................................ 476
1.2. Mechanizm powstawania i ogólna charakterystyka śladów powystrzałowych ........................................................................................... 476
Badania przestrzelin ................................................................................................ 479
2.1. Identyfikacja przestrzeliny ............................................................................ 479
2.2. Ocena odległości strzału ............................................................................... 480
2.2.1. Badania optyczne przestrzeliny ..................................................... 480
2.2.2. Identyfikacja drobin prochu strzelniczego metodą spektrometrii w podczerwieni ................................................................................ 482
2.2.3. Testy chemiczne ............................................................................... 482
2.2.4. Ocena odległości strzału z pobliża na podstawie badań cząstek charakterystycznych ........................................................................ 484
Powiązanie osoby z faktem użycia broni palnej .................................................. 485
3.1. Identyfikacja charakterystycznych cząstek powystrzałowych – uwagi ogólne .............................................................................................................. 485
3.2. Zabezpieczanie materiału do badań ............................................................ 486
3.3. Specyficzna metoda badawcza ..................................................................... 487
3.4. Interpretacja wyników analizy ..................................................................... 489
3.4.1. Formalny schemat klasyfikacji cząstek powystrzałowych .......... 490
3.4.2. Indywidualna ocena wartości identyfikacyjnej cząstek .............. 492
3.5. Wtórne przeniesienie i ryzyko kontaminacji cząstkami powystrzałowymi ........................................................................................... 493
Czynnik czasu w badaniach pozostałości powystrzałowych ............................. 495
4.1. Trwałość śladu w postaci charakterystycznych cząstek metalicznych .... 495
4.2. Czas, jaki upłynął od ostatniego wystrzału z broni palnej ....................... 497
4.3. Utrzymywanie się cząstek powystrzałowych zawieszonych w powietrzu .................................................................................................... 498
Typowanie rodzaju amunicji ................................................................................. 498
5.1. Badania pozostałości we wnętrzu łusek ...................................................... 498
5.2. Badania pozostałości w otoczeniu broni palnej ......................................... 500
Powiązanie pocisków z przestrzelinami ............................................................... 502
Weryfikacja wersji zdarzenia ................................................................................. 503
Wyzwania i nowe trendy w badaniach pozostałości powystrzałowych ........... 504
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 505
Elementy ekspertyzy biomechanicznej .................................................................... 511
Wstęp ........................................................................................................................ 511
Potencjał destrukcji ................................................................................................. 512
Podstawowe właściwości biomechaniczne ciała ................................................. 514
Cechy charakterystyczne niektórych mechanizmów doznania obrażeń ......... 518
Parametry mechaniczne ciała ludzkiego .............................................................. 520
Tolerancja ciała ludzkiego na obciążenie ............................................................. 522
6.1. Skrócona skala obrażeń AIS ......................................................................... 522
6.2. Kryteria tolerancji głowy .............................................................................. 524
6.3. Kryteria tolerancji szyi .................................................................................. 531
6.4. Kryteria tolerancji klatki piersiowej ............................................................ 534
6.5. Wskaźniki intensywności zderzenia ASI, THIV i PHD ........................... 537
6.6. Przykład analizy kryterialnej ........................................................................ 538
6.7. Manekiny antropomorficzne ........................................................................ 539
Symulacja ruchu ciała ludzkiego ........................................................................... 540
Upadek z wysokości ................................................................................................ 545
8.1. Symulacja ........................................................................................................ 545
8.2. Możliwość zmiany parametrów ruchu ciała podczas spadania ............... 546
Podsumowanie ......................................................................................................... 546
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 547
Ekspertyza śladów krwawych .................................................................................... 549
Wstęp ........................................................................................................................ 549
Źródła krwi tworzącej ślady krwawe .................................................................... 550
Mechanizm powstawania plam krwawych – podstawowe informacje ............ 551
Rodzaje śladów krwawych ..................................................................................... 555
4.1. Ślady pasywne ................................................................................................ 556
4.2. Rozpryśnięcia ................................................................................................. 557
4.3. Plamy zmienione ............................................................................................ 560
4.4. Usuwanie plam krwawych ............................................................................ 562
Ślady krwawe w praktyce opiniodawczej ............................................................. 563
5.1. Ujawnianie plam krwawych na odzieży, obuwiu i przedmiotach ........... 563
5.2. Weryfikacja wersji zdarzenia ........................................................................ 565
5.3. Datowanie śladów krwawych ....................................................................... 567
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 570
Ekspertyza wypadku drogowego .............................................................................. 571
Wstęp ........................................................................................................................ 571
Przedmiot i zakres ekspertyzy ............................................................................... 572
Wypadek drogowy, rekonstrukcja, ekspertyza .................................................... 575
Zabezpieczenie materiału do badań na miejscu zdarzenia ............................... 577
Powypadkowe oględziny pojazdu ......................................................................... 580
Ekspertyza wypadku drogowego ........................................................................... 582
6.1. Ocena materiału rzeczowego ....................................................................... 582
6.2. Analiza potrącenia pieszego ......................................................................... 587
6.3. Czas reakcji kierowcy .................................................................................... 592
6.4. Analiza czasowo-przestrzenna ..................................................................... 595
6.4.1. Analiza czasowo-przestrzenna w wersji analitycznej ................. 595
6.4.2. Analiza czasowo-przestrzenna w formie graficznej .................... 601
6.5. Zderzenia pojazdów ...................................................................................... 603
6.5.1. Obliczenia rekonstrukcyjne zderzenia .......................................... 606
6.5.2. Obliczenia symulacyjne zderzenia ................................................ 610
6.6. Ustalenie osoby kierowcy .............................................................................. 612
6.7. Wypadki z udziałem pojazdów jednośladowych ....................................... 616
6.8. Wypadki drogowe w nocy ............................................................................ 618
6.9. Inne rodzaje ekspertyz związane z wypadkami drogowymi .................... 625
Ocena postępowania uczestników wypadków drogowych ................................ 632
7.1. Założenia dla bezpieczeństwa w ruchu drogowym ................................... 632
7.1.1. Zasada ostrożności .......................................................................... 633
7.1.2. Szczególna ostrożność ..................................................................... 633
7.1.3. Zasada ograniczonego zaufania ..................................................... 634
7.1.4. Zasada prędkości bezpiecznej ........................................................ 634
7.1.5. Inne zasady ....................................................................................... 635
Uwagi końcowe ........................................................................................................ 636
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 638
Badania identyfikacyjne pisma ręcznego i biometrycznych podpisów elektronicznych ............................................................................................................ 640
Wstęp ........................................................................................................................ 640
Indywidualność pisma ręcznego ........................................................................... 642
Fałszerstwo i autofałszerstwo ................................................................................. 643
3.1. Swobodna kreacja .......................................................................................... 643
3.2. Fałszerstwo przez przeniesienie ................................................................... 644
3.3. Fałszerstwo przez kopiowanie ...................................................................... 644
3.4. Naśladownictwo ............................................................................................. 645
3.5. Maskowanie pisma ........................................................................................ 646
Klasyfikacja cech pisma ręcznego ......................................................................... 647
Materiał dowodowy ................................................................................................ 649
5.1. Przydatność kserokopii i kopii kalkowych w badaniach pismoznawczych ............................................................................................ 650
Materiał porównawczy ........................................................................................... 652
Badania graficzno-porównawcze i formułowanie wniosków końcowych ....... 654
Badania biometrycznych podpisów elektronicznych ......................................... 655
8.1. Idea podpisu elektronicznego ...................................................................... 655
8.2. Rodzaje podpisów elektronicznych ............................................................. 657
8.3. Biometryczny podpis elektroniczny ............................................................ 658
8.4. Badania identyfikacyjne podpisów elektronicznych ................................. 660
8.5. Podsumowanie ............................................................................................... 666
Piśmiennictwo ............................................................................................................... 666
Ekspertyza dokumentów ............................................................................................ 669
Wstęp ........................................................................................................................ 669
Metody stosowane w badaniach dokumentów .................................................... 669
2.1. Metody optyczne ............................................................................................ 670
2.1.1. Mikroskopia stereoskopowa ........................................................... 670
2.1.2. Absorpcja w podczerwieni ............................................................. 671
2.1.3. Luminescencja ................................................................................. 671
2.1.3.1. Luminescencja w podczerwieni ..................................... 672
2.1.3.2. Luminescencja w świetle widzialnym ............................ 672
2.2. Metody analityczne ........................................................................................ 673
2.2.1. Chromatografia cienkowarstwowa – TLC .................................... 673
2.2.2. Wysokosprawna chromatografia cieczowa – HPLC ................... 674
2.2.3. Chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas – GC/MS .............................................................................................. 674
2.2.4. Elektroforeza kapilarna – CE ......................................................... 675
2.2.5. Spektrometria Ramana – RS .......................................................... 675
2.2.6. Spektrometria Fouriera w podczerwieni – FTIR ........................ 676
2.2.7. Spektrometria absorpcyjna w zakresie widzialnym i bliskiej podczerwieni .................................................................................... 676
2.2.8. Spektrometria mas z jonizacją w plazmie sprzężonej indukcyjnie z analizatorem czasu przelotu i przystawką do ablacji laserowej – LA-ICP-TOF-MS ....................................... 677
2.3. Mikroskopia skaningowa – SEM ................................................................. 678
Przebieg badań ......................................................................................................... 678
3.1. Oględziny dokumentu ................................................................................... 678
3.2. Badania materiałów kryjących ..................................................................... 679
3.2.1. Różnicowanie materiałów kryjących .....................
