Filozofia wychowania moralnego
Niniejsza rozprawa FILOZOFIA WYCHOWANIA MORALNEGO tworzy tryptyk z dwiema wcześniejszymi monografiami: FILOZOFIA WYCHOWANIA [1998], FILOZOFIA PEDAGOGIKI [2003]. Monografia prezentuje wyniki wieloletnich badań: pierwsza publikacja pn. Kontrowersje wokół Arystotelesowskich kategorii paidagogike i politikon dzoon ukazała się w periodyku „Studia Filozoficzne” Nr 7/1986. W tejże rozprawce przedstawiona została koncepcja trójjedni człowieka, która stanowi podstawę niniejszej monografii.
Serdecznie dziękuję mojej Żonie za cierpliwe przedyskutowanie głównych tez oraz duchowe wsparcie w chwilach zwątpienia w możliwość napisania niniejszej monografii. Z nią, jako doświadczonym psychologiem w pracy z dziećmi oraz z ich rodzicami, ale i w pracy z nauczycielami, mogłem konsultować wszystkie istotne tezy dotyczące wychowania dziecka w rodzinie oraz wychowania ucznia w szkole.
Dziękuję za dyskusję nad tezami książki dr Katarzynie Niebrój oraz dr. Bogdanowi Ogrodnikowi, adiunktom (kierowanego przeze mnie do chwili odejścia na emeryturę w 2007 roku) Zakładu Filozofii Systematycznej Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego. Serdecznie dziękuję dr. Markowi Olejniczakowi oraz doktorantowi Mateuszowi Adamek za cenne uwagi krytyczne. Godzi się też przywołać nazwisko dr. Herberta Kopca, z którym od ponad dwudziestu lat prowadziłem spory na temat rozumienia pedagogiki w okresie PRL.
Wdzięczny jestem studentom i magistrantom Górnośląskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Mysłowicach za umożliwienie mi postawienia wybranych tez na zajęciach i podjęcie merytorycznej dyskusji oraz Władzom Uczelni za utworzenie warunków sprzyjających napisanie tej monografii. Dziękuję za owocną, ponad dziesięcioletnią, współpracę z Regionalnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli ‘WOM’ w Katowicach. Wyrażam słowa szacunku i uznania dla nauczycieli i dyrektorów, psychologów i pedagogów, metodyków i wizytatorów województwa śląskiego, z którymi spotykałem się na kursach i konferencjach, organizowanych przez mgr M. Kłyk, konsultanta ds. wychowania RODN ‘WOM’ w Katowicach.
Powstanie tej książki w dużej mierze było inspirowane zajęciami na kursach przygotowujących nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych pn. Wychowanie do życia w rodzinie. Dzięki tym zajęciom problematyka była zgłębiana, porządkowana i dyskutowana z Konsultantem ds. wychowania i nauczycielami, uczestnikami kursów. Z tego względu w zakresie teorii rodziny, teorii człowieka, aksjologii, moralności, teorii wychowania, niniejsza monografia może pełnić rolę podręcznika do zajęć z wychowania do życia w rodzinie.
Książka jest napisana z myślą o tej młodzieży studiującej, która jest zainteresowana teorią człowieka, teorią wartości, teorią norm oraz teorią wychowania. Mam na uwadze młodego człowieka, który jest zainteresowany warunkami możliwości fundowania sfery duchowej, w tym moralności personalnej, rozumności personalnej i wolitywności personalnej. Monografia powinna być przydatna dla nauczycieli i rodziców. Chciałbym, aby z tezami książki zapoznał się każdy, komu leży na sercu dobro dziecka i rodziny oraz dobro ucznia i szkoły.
PRZEDMOWA 5
WPROWADZENIE 7
ROZDZIAŁ I. METAFIZYCZNOŚĆ OSOBY 13
1. Wybrane koncepcje człowieka 14
1.1. Platońska a Arystotelesowska koncepcja człowieka 15
1.2. Personalizm augustiański a personalizm tomistyczny 20
1.3. Psychizm F. Nietzschego a psychizm S. Freuda 31
1.4. Personalizm M. Schelera a personalizm K. Wojtyły 49
2. Autorska koncepcja fundowania osoby w człowieku 61
2.1. Atrybuty człowieczej egzystencji 70
2.2. Przyrodnicze uwarunkowania człowieczej psychiczności 82
2.3. Metafizyczność człowieczej duchowości 95
ROZDZIAŁ II. MORALNOŚĆ – ETYKA – LEGALNOŚĆ 111
1. Moralność człowieka jako osoby 111
1.1. Człowiek jako osoba 115
1.2. Człowieczeństwo człowieka 133
1.3. Aksjologia personalna a norma moralna 146
1.4. Moralne uwarunkowania osoby 153
1.5. Ontologiczna triada: intencja – czyn – konsekwencja 159
2. Etyka człowieka jako istoty społecznej 170
2.1. Człowiek jako istota społeczna 172
2.2. Aksjologia kulturowo-społeczna a norma etyczna 179
2.3. Etyka w kolejnych epokach 183
2.4. Problem praw człowieka 194
3. Legalność człowieka jako obywatela 200
3.1. Człowiek jako obywatel 200
3.2. Aksjologia obywatelska a norma prawna 202
3.3. Doktrynalne uwarunkowania obywatela 204
ROZDZIAŁ III. AKSJOLOGIA WYCHOWANIA MORALNEGO OSOBY 209
1. Podstawowe dylematy wychowania 210
1.1. Źródła kryzysu wychowania 216
1.2. Semantyka słowa ‘wychowanie’ 225
1.3. Systematyczna wieloznaczność słowa ‘wychowanie’ 229
2. Wychowanie moralne w rodzinie 236
2.1. Elementy nauk o rodzinie 237
2.2. Duchowe źródło wychowania personalnego 264
2.3. Istota wychowania moralnego 269
3. Wychowanie etyczne w szkole 283
3.1. Kompetencje nauczyciela 283
3.2. Kulturowo-społeczne źródło wychowania etycznego 306
3.3. Polityczno-prawne źródło wychowania doktrynalnego 316
4. Chrześcijański a liberalny system kulturowo-edukacyjny 323
4.1. Ideologia postmodernizmu 325
4.2. Chrześcijański system kulturowo-edukacyjny 339
4.3. Liberalny system kulturowo-edukacyjny 350
4.4. Minisłownik poślizgów semantycznych 360
BIBLIOGRAFIA 369
Summary 379
